«ALİ-İmran» surəSİ

AYƏ 153:

﴿إِذْ تُصْعِدُونَ وَلاَ تَلْوُونَ عَلَى أحَدٍ وَالرَّسُولُ يَدْعُوكُمْ فِي أُخْرَاكُمْ فَأَثَابَكُمْ غُمَّاً بِغَمٍّ لِّكَيْلاَ تَحْزَنُواْ عَلَى مَا فَاتَكُمْ وَلاَ مَا أَصَابَكُمْ وَاللّهُ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ﴾

TƏRCÜMƏ:

«O zaman uzaqlara qaçırdınız, heç kəsə baxmırdınız və Allahın Peyğəmbəri qoşununuzun arxasında sizi çağırırdı. Beləliklə (Allah) sizi qəminizin üstünə qəm qoymaqla (əmrdən boyun qaçırmaq və müharibədə məğlubiyyət qəmi ilə) cəzalandırdı ki, (imanınız möhkəmlənsin və) heç vaxt əlinizdən çıxana və düçar olduğunuz şeyə (müsibət və zərər-ziyanlara görə) kədərlənməyəsiniz. Allah etdiklərinizdən xəbərdardır.»

TƏFSİR:

Bu ayədə «Ühüd» müharibəsinin son hadisələri müsəlmanlara xatırladılır və buyurulur: Yada salın o zamanı ki, pərakəndə vəziyyətə düşərək müharibə meydanından qaçırdınız. Heç kəs öz arxasına baxmır və öz müsəlman qardaşlarının nə halda olduğuna əhəmiyyət vermirdi. Halbuki, Peyğəmbər (s) sizi arxadan səsləyirdi.

O, fəryad edib deyirdi ki, «ey Allahın bəndələri, mənə doğru qayıdın, mənə doğru qayıdın, mən Allahın Rəsuluyam!»

Lakin sizlərdən heç biri onun sözlərinə əhəmiyyət vermirdi, bu zaman hər tərəfdən qəm-qüssə sizə nazil oldu, qəm-qüssə seli sizə tərəf axmağa başladı. Səbəbi də bu idi ki, müharibə qənimətlərini əldən verdiyinizə görə qəmgin, müharibə meydanlarında qələbə naminə aldığınız yaralardan nigaran olmayasınız. Allah sizin işlərinizdən agahdır.

AYƏ 154:

﴿ثُمَّ أَنزَلَ عَلَيْكُم مِّن بَعْدِ الْغَمِّ أَمَنَةً نُّعَاسًا يَغْشَى طَآئِفَةً مِّنكُمْ وَطَآئِفَةٌ قَدْ أَهَمَّتْهُمْ أَنفُسُهُمْ يَظُنُّونَ بِاللّهِ غَيْرَ الْحَقِّ ظَنَّ الْجَاهِلِيَّةِ يَقُولُونَ هَل لَّنَا مِنَ الأَمْرِ مِن شَيْءٍ قُلْ إِنَّ الأَمْرَ كُلَّهُ لِلَّهِ يُخْفُونَ فِي أَنفُسِهِم مَّا لاَ يُبْدُونَ لَكَ يَقُولُونَ لَوْ كَانَ لَنَا مِنَ الأَمْرِ شَيْءٌ مَّا قُتِلْنَا هَاهُنَا قُل لَّوْ كُنتُمْ فِي بُيُوتِكُمْ لَبَرَزَ الَّذِينَ كُتِبَ عَلَيْهِمُ الْقَتْلُ إِلَى مَضَاجِعِهِمْ وَلِيَبْتَلِيَ اللّهُ مَا فِي صُدُورِكُمْ وَلِيُمَحَّصَ مَا فِي قُلُوبِكُمْ وَاللّهُ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ﴾

TƏRCÜMƏ:

«Sonra, bu qəm-qüssənin ardınca, sizə xəfif bir yuxu şəklində rahatlıq nazil etdi. O, sizdən bir dəstəni bürüdü. Başqa bir dəstə isə yalnız öz canının hayında idi, Allah barəsində nahaq gümana-cahiliyyət dövrünə xas zənnə qapılırdılar. (Üzdə sənə) «görəsən, bu işdən (qələbədən) bizə də bir şey düşür?» deyirdilər. De: «Şübhəsiz, işlərin hamısı Allaha aiddir.» Onlar qəlblərində sənə aşkar etmədikləri bir şeyi gizlədirlər. (Ürəklərində və ya öz aralarında) deyirlər: «Əgər (verilən vədələr doğru olsaydı və) bu işdən (qələbədən) bizə də bir şey düşsəydi, biz burada öldürülməzdik!» De: «Əgər siz hətta öz evlərinizdə belə olsaydınız, şübhəsiz, (Lövhi-məhfuzda) barələrində öldürülmək yazılmış, qərara alınmış kəslər (döyüş meydanındakı) yataqlarına tərəf hərəkət edərdilər (ki, Allahın qəza-qədəri gerçəkləşsin) və Allah sizin sinələrinizdə olanı (niyyətlərinizi) yoxlasın və qəlblərinizdə olanı (imanınızı) xalisləşdirsin. Allah ürəklərdə olanı (sizin niyyətlərinizi) biləndir.»

TƏFSİR:

«Ühüd» müharibəsindən sonrakı gecə çox kədərli və iztirablı bir gecə idi. Müsəlmanlar qələbə çalmış Qüreyş əsgərlərinin yenidən Mədinəyə qayıdacaqlarına ehtimal verirdilər. Bu zaman həqiqi və tövbə edən mücahidlər, yəni «Ühüd»dən qaçdıqlarına görə peşman olanlar Allahın lütf və mərhəmətinə arxayın olmuş və Peyğəmbərin verdiyi vədələrlə ürəklərini isitmişdilər. Bu ayə həmin gecə baş verən hadisələri şərh edərək buyurur: Bu qəm-qüssələrdən sonra Allah sizin qəlblərinizə xatircəmlik nazil etdi. Bu xatircəmlik yüngül bir yuxudan ibarət idi ki, sizlərdən bir dəstəni əhatə etdi. Amma yalnız öz canlarının hayında olan başqa bir dəstə xilas olmaqdan başqa bir şey fikirləşmirdi. Buna görə də aramlıq və asudəliklərini tamamilə əldən vermişdilər.

Sonra münafiqlərin, eləcə də həmin gecədə oyaq qalan süst imanlı şəxslərin fikirlərinə, onların aralarında baş verən söz-söhbətlərə işarə edərək buyurulur: Onlar Allah barəsində İslamdan əvvəlki cahiliyyət dövrünə məxsus olan nadürüst, yersiz gümanlar edir və qəlblərində Peyğəmbərin (s) verdiyi vədlərin yalan olmasına ehtimal verirdilər.

Onlar bir-birinə və öz aralarında şəkk ilə deyirdilər: “Necə mümkün ola bilər ki, gördüyümüz bu qədər narahatedici və ürək yandıran vəziyyətlə bizə qələbə nəsib olsun?!”

Onlar bu işin baş verməsini çox çətin və qeyri-mümkün hesab edirdilər. Quran onların cavabında buyurur: De: «Qələbə Allahın əlindədir, əgər istəsə və sizin də ləyaqətli olduğunuzu görsə, qələbəni sizə nəsib edəcəkdir. Onlar öz qəlblərində sənə aşkar etmədikləri şeyləri gizlədir və sanki belə təsəvvür edirdilər ki, «Ühüd»dəki məğlubiyyət İslam dininin düzgün olmaması əlamətidir.» Buna görə də deyirdilər ki, əgər biz haqq yolda olsaydıq və qələbə bizə nəsib olsaydı, burada heç kəs öldürülməzdi.

Quran onların cavabında iki mətləbə işarə edərək buyurur: De: “Əgər öz evlərinizdə də olsaydınız şübhəsiz, öldürülmək əmri müqəddər olunan şəxslər evlərindən çıxıb gələr və qətlə yetirilərdilər.”

Digəri isə bundan ibarətdir ki, bu hadisələrin baş verməsi labüd idi ki, Allah qəlblərinizdə olanları sınağa çəksin və həqiqi möminlər münafiqlərdən ayrılsın; bundan əlavə, insanlar tədriclə kamala doğru inkişaf etsin, onların niyyətləri xalis, imanları möhkəm və qəlbləri də pak olsun.

Ayənin axırında buyurulur: Allah sizin qəlblərinizdə olanları bilir.

Buna görə də camaatın təkcə əməllərinə deyil, həm də onların qəlblərinə nəzər yetirir, onları sınağa çəkir, hər növ aludəlikdən, şirk, nifaq və şəkk-şübhədən paklayır.