Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti

1. Janr xususiyatiga ko‘ra: 
badiiy adabiyotlar (muallif, asar nomi, yil, nashriyot, janr); 
publitsistik; 
rasmiy (hujjat, konstitutsiya, Qonun, Nizom, Farmon, buyruq, talablar va 
boshqalar); 
ilmiy (dissertatsiya, avtoreferat, referat, monografiya, darslik, qo‘llanma, 
tezislar, anjuman materiallari, ma’ruza, taqriz, bibliografiya, malakaviy bitiruv 
ishlari, kurs ishlari); 
so‘zlashuv (oddiy so‘zlashuv nutqi matnlari, sheva materiallari, sleng, argo, 
jargon, latifalar); 
kommunikativ (xat, telegramma, chat – polilog va dialog, elektron pochta, 
sayt); 
turli lug‘atlar; 
ensiklopediyalar;
bibliografik ma’lumotnomalar. 
2. Vazifaviy xususiyatiga ko‘ra: 
ilmiy-tadqiqot mateirallari (fan, ishlab chiqarish); 
o‘quv-uslubiy materiallar (maktab, oliy o‘quv yurtlari uchun); 
iste’molchilarga oid (ommabop — hayotiy, xobbi).
3. Foydalanuvchining tipiga ko‘ra:
umumiy; 
sinxron; 
diaxron (tarix); 
panxron (arxetip, mif, afsona);
shaxsiy (muallif, mavzu, atama, statistika); 
hududiy — dialekt (viloyataro, yig‘ma, lokal); 
qo‘lyozma, kartoteka;
broshyura, kitob, nashr, bo‘lim, tom. 
4. Elektron xususiyatiga ko‘ra:
magnitli yoki optik disk;
internet; 
baza / ma’lumotlar banki; 
bilim; 

---

64 
original-maket;
hajm;
ko‘rinish shakli (glossariy, vokabulyar, so‘zlashgich, leksikon, lug‘at, ro‘yxat, 
ensiklopediya, ma’lumotnoma, indeks, ko‘rsatkich, simfoniya)
5. Tartiblash turiga ko‘ra: 
alfavitli; 
ideografik;
tezaurus;
xronologik. 
Matn va gipermatn tushunchalari o‘rtasida farqlar mavjud: 
Matn 
Gipermatn 
Tugallanganlik 
Tugallanmaganlik 
Chiziqlilik
Nochiziqlilik
Aniq muallifning mavjudligi 
Aniq 
muallifning 
mavjud 
emasligi 
Bir tomonlama yo‘nalganlik 
Ko‘p tomonlama yo‘nalganlik 
Bir jinslilik 
Bir jinsda tuzilmaganlik 
Yopiq strukturaga egalik 
Ochiq strukturaga egalik 
Xullas, kompyuter lingvistikasining asosiy yo‘nalishlardan biri, gipermatn 
tizimi, millionlab axborotlarni giperaloqalar bilan yagona axborot maydoniga 
birlashtiradigan hajm jihatdan juda katta tizimdir. Unda jahonning barcha burchidagi 
ma’lumotlar jamlangan bo‘lib, har qanday foydalanuvchi o‘ziga kerakli bo‘lgan 
xohlagan ma’lumotni olishi mumkin. 
Gipermatn texnologiyasi information massivni tezroq ko‘rib chiqish, muayyan 
axborot yoki matn fragmentlariga tezkor havola qilish, gipermatn bo‘yicha erkin 
yangiliklar kiritish, boyitib boorish kabi optimal imkoniyatlar yaratib beradi.