Alisher navoiy nomidagi toshkent davlat
Yüklə 4,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
| – 232 –
– 233 – shunday izohlaydi: “An’anaviy teatr – ijrochilik san’ati. Bu yerda hal etuvchi ijrochi aktyor, uning e’tiqodi, qobiliyati, malakasi, mahoratidir. Zotan, xalq aktyori tomoshabinlar davrasidan hosil bo‘lgan o‘ziga xos “sahna”da, maxsus ayvonlarda, ko‘shklarda tomosha ko‘rsatgan. Rasman dekoratsiya yo‘q, voqea o‘rni va payti esa shartli. Bunday sharoitda aktyor faqat o‘ziga, o‘z san’atiga ishonib ish ko‘radi. U mustahkam an’anaviy fabula, voqealar, obrazlar silsilasi, barqaror savol-javoblarga tayangan holda so‘z va harakatlar to‘qiydi, ya’ni badihago‘ylik (improvizatsiya) qiladi. Tomoshabinlar u yoki bu tomoshani, sahnani ko‘rish uchun emas, balki ma’lum masxarani, qiziqchini, qo‘g‘irchoqbozni ko‘rish uchun yig‘iladi. Negaki, tomoshabin ijro etilishi mumkin bo‘lgan xalq komediyalarining ko‘pini oldindan bilgan, shu bois unga kim ijro etishi va qanday ijro etishi muhim edi. Binobarin, aktyor chinakam mahorat namoyish etishi, mahalliy sharoit va tomoshabinlar tarkibidan kelib chiqib topag‘onlik ko‘rsatishi, an’anaviy syujet, ko‘rinish va obrazlar talqiniga o‘zgartirishlar kiritishi, shevalardan, askiya, qo‘shiq, usul, raqs vositalaridan foydalanishi zarur bo‘lgan. Natijada, tomoshabin ham, spektakl ishtirokchisiga aylangan” 1 Tarixiy manbalar va san’atshunos tadqiqotchilarning shohidlik berishicha, masxaraboz va qiziqchilar san’ati Turkiston hududlarida juda qadimdan mavjud bo‘lib, xalq madaniy hayotining bir ko‘rinishi sifatida asrlar davomida yashab kelgan. Masxaraboz va qiziqchilar o‘z tomoshalarini odatda xalq og‘zaki dramalari asosida amalga oshirganlar. Bu dramalar adoqsiz darajada ko‘p bo‘lib, ijrochilarning o‘zlari tomonidan yaratilgan. Og‘zaki dramalar ijrodan ijroga, u guruhdan – bu guruhga o‘tib, o‘zgarib, qo‘shilib, qisqartirilib 1 Qodirov M. An’anaviy teatr dramaturgiyasi.-T.: Yangi asr avlodi.,2006. 7-b. – 233 – ijro etilavergan. Ular og‘zaki ko‘rinishda bo‘lganligi jihatidan davr o‘tishi, ijrochilar avlodining almashinuvi oqibatida ko‘plari unutilib, yo‘q bo‘lib ketgan. Faqat XX asrning boshlaridan e’tiboran tadqiqotchilar xalq og‘zaki dramalari va ularning ijrochilari hayoti va san’atlarini o‘rganish ishlari bilan mashg‘ul bo‘la boshladilar” 1 Xonliklar davrida barcha yirik shaharning o‘ziga xos sayilgoh, tomoshagohlari bo‘lgan. Qo‘qonning «Katta chorsu»si katta sayilgoh vazifasini o‘tagan. Sathi uch ming kvadrat metrli keng maydonga o‘n-o‘n besh ming tomoshabin yig‘ilgan. Ayrim paytlarda xonning farmoni bilan O‘rda atrofida ham turli tomoshalar tashkil etilgan. Shuningdek, «Yangi chorsi», «Muyimarak», «Qaynar buloq», «Ovg‘on bog‘», «Erhubbi», «Qorayuz buvo», «Xo‘jaytirab» kabi sayilgohlarda ham tomoshabinlar yig‘ilib sayillar, bayramlar tashkil etilgani. M.Qodirov Madalixon davrida saroyda Bidiyorshum o‘z shogirdlari bilan «Mudarris» spektakli ijro etilganligini yozadi. Saroyda xalq cholg‘u asboblari va mahalliy raqs jamlanmasi hamda aktyorlar guruhi faoliyat ko‘rsatgan. Saroy qiziqchilariga Zokir eshon bosh bo‘lgan. Uning rahbarligida Rizo qiziq, Sa’di Maxsum, Normat qiziq, Boybuva qiziq, Mo‘min qishloqi, Bahrom qiziq, Usmon qiziq, Ro‘zi gov, Baxtiyor, Shomat qiziq, Davlat qiziq, mullo Hoshim, Usmon qiziq, Xolmat qiziq, Qalsariq qiziq, Avliyoxon qiziq kabilar o‘z mahoratini namoyish etishganlar. Zokir eshon jamoasi turli mavzulardagi 40 dan oshiq tomoshalarni sahnalashtirganlar. «Mudarris», «Zarkokil», «Avliyo», «Xon hajvi», «Sirka taroq azizlar», «Farzand duosi», «Qalandarlar», «Dorbozlik», «Xatna», «Mardikor 1 Tursunov T. XX asr o‘zbek teatri tarixi (1900-2007). – T.: ART-PRESS. 2010. 16 -b. |