Araştirma yöntemi

FİZİKSEL YAPI VE ÇEVRESEL KAYNAKLAR

1. JEOMORFOLOJİK VE TOPOĞRAFİK EŞİKLER

Erzurum, Fırat nehrinin başlangıcı olan Karasunun yukarı havzasında kendi adı ile anılan geniş Erzurum Ovasının güneydoğusundaki Palandöken dizisinin Eğerli Dağ (2974 m.) eteğinde ve deniz seviyesinden 1850-1980 m. yükseklikte eğimli bir yüzeyde bulunmaktadır. Doğu-batı yönünde ovalık Pasinler-Erzurum ovaları kuzey-güney yönünde dağlık görünüştedir. Her iki ova, tektonik olaylar sonucu kırılmalardan meydana gelmiş çöküntü ovalarıdır. Kuzeydeki dağlar: Doğudan batıya doğru Çilligül, Yeniköydüzü, Ziyaret Tepesi, Kargapazarı, Gavur Dağları Dumlu Tepesi Yeşerçöl, Kop dağlarıdır

Güneydekiler: Akbaba, Sakaltutan, Nalbant, Şahveled, Alibaba, Dumanlı, Turnagöl, Palandöken ve Karagöl dağlandır. Kent, Anadolu-Kafkasya-İran demiryolu bağlantısında olup ortaçağdan beri, İran-Hind ve ortaasya ticaretinin Akdeniz ülkelerine giden yol boyu üzerinde çok önemli bir konaklama ve canlı bir alış veriş Ticaret merkezi oluşmuştur. Tiflis-Kars üzerinden gelen Kafkas yolu ve Tebriz-Doğubeyazıttan geçen Kuzey İran yolu; diğer taraftan Sivas üzerinden Diyarbakır-Irak-Suriye-Basra körfezine ve Akdeniz kıyılarına giden yollar ile, yine Sivas üzerinden Ankara-İstanbul, Ankara-İzmire giden yollar burada birleşir. Kuzey Anadolu dağlarını Kop ve Zigana geçitleri üzerinden aşarak Trabzonda Karadenize ulaşan transit yoluda Erzurum’dan geçmektedir. Bu tarihi yollara ilaveten Erzurum İspir üzerinden Rizeye, Bingöl üzerinden Diyarbakır iline bağlanmış durumdadır.
Erzurum akarsu kaynakları bakımından çok zengindir. Türkiyenin en yüksek yerlerinden olan il toprakları, sıradağlar ve yüksek yaylalarla kaplıdır. Karların erimeye başladığı Mart sonlarından Haziran sonlarına değin akarsular için Kabarma dönemidir. Akarsu yataklarının derin olması nedeniyle genellikle su taşkınlığı meydana gelmez. Erzurum İli, Çoruh, Aras ve Fırat havzalarının birleşme noktasındadır. Üç havza ana akarsu kaynaklarını Erzurum dağlarından alır.
- Karasu Fırat ırmağının en önemli koludur. Erzurum ovasının kuzeydoğusundaki Dumlu Dağının eteklerinden doğar. Gürcü boğazını geçtikten sonra, Kargapazarı Dağından gelen küçük bir çayla birleşerek Erzurum Ovasına girer daha sonra güneybatı yönünde akarak Erzurum Ovasını geçer. Ovanın batısında, Ovacık yaylalarından gelen Serçeme deresini alır ve 60 km uzunluğundaki Aşkale Boğazına girer. Erzincan istikametine akan Karasu daha sonra Erzurumun Palandöken dağlarından kaynayan Tuzla suyunu da kendisine katarak yolculuğuna devam eder.

- Çoruh Irmağı: Mescit Dağının batı yamaçlarından doğar, fazla derin olmayan bir vadide batıya doğru akar. Daha sonra Gümüşhane il toprakları içerisine girer, kuzeye yönelerek Bayburt iline geçer. Sonra doğuya yönelir, Erzurum İl sınırları içine girer. Çoruh ırmağı, bu noktadan sonra Çoruh vadisi boyunca akar ve Çamlıkaya yöresinde Artvin il topraklarına girer.

- Oltu Çayı: İki ana koldan oluşan Oltu Çayı, geniş bir havzanın sularını toplamaktadır. Birinci kol, Kargapazarı dağlarının kuzeydoğu yamaçlarından çıkar. Oltu ilçesini geçtikten sonra, Kars-Sarıkamış ilçesinin batısında Allahüekber dağlarından çıkan ve Şenkaya ilçe merkezinin içinden geçen ikinci kolla birleşir. Olur ilçesinin güneyinde kuzeybatıya yönelerek Artvin il sınırlarına girer ve Çoruh Irmağı ile birleşir.

- Tortum Çayı: Mescit dağlarından çıkan Tortum Çayı, Tortum ilçesinin de bulunduğu havzanın bütün sularını toplar ve Tortum Gölüne dökülür. Gölün kıyısında büyük bir çağlayan oluşturur. Daha sonra Artvin il sınırında Oltu Çayı ile birleşir.

- Aras Irmağı: Bingöl dağlarının Erzurum il sınırları içinde kalan kuzey yamaçlarından doğar. Tekman Yaylasının bütün sularını toplayan Aras Irmağı Sakaltutan Dağlarının doğusundaki havza içerisinde kuzey yönünde akar. Sakaltutan dağı ile Topçu dağı arasında kalan, derin ve sarp Mescitli Boğazını geçtikten sonra Pasinler Ovasına iner. Burada Yukarı Pasin havzasının sularını toplayarak gelen Hasankale (Pasinler) Çayını alır ve kuzeydoğu yönünde akarak il sınırları dışına çıkar.

- Hınıs Çayı: Tekman Yaylasının güneyini sınırlayan Bingöl Dağlarının doğu yamaçlarından çıkan Hınıs Çayı yaylanın sularını topladıktan sonra doğu yönünde akar. Hınıs ovasının ortasından geçtikten sonra il sınırları dışında Murat Irmağı ile birleşir.

Göller

Erzurum İli göller bakımından zengin değildir. Bölgenin en önemli gölü Tortum Gölüdür. Tortum çayının çevresindeki Kemerlidağdan inen bir toprak kayması sonucu kapanmasıyla oluşmuştur. Tortum Çayı toprak kaymasıyla oluşan seddin doğusunda dolaşır ve burada yaklaşık 50m yüksekliğinde bir çağlayan oluşturur. Hidroelektrik enerji üretimi için değerlendirilen bu göl, turistik yönden de büyük önem taşımaktadır (Kaynak: www.erzurum.bel.tr).

2. 
   İKLİM
   

Erzurum Doğu Karadeniz Bölgesi'nde yer alan kuzey kesimleri haricindeki büyük kısmı Doğu Anadolu Bölgesi'nde yer alır ve karasal iklime sahiptir. Erzurum rakımının fazlalığı ve kar yağışının yoğun olması (Yılın 70 günü kar yerde kalır.) güneş ışınlarının uzaya tekrar geri yansımasına sebep olur. Bu yüzden Erzurum, Türkiye'nin en çok güneş gören illerinden biri olmasına rağmen, en soğuk illerindendir. Yazın sıcaklık +35 dereceyi görürken kışın sıcaklık -38 dereceye kadar iner.

Tablo 7: Erzurum İli Meteorolojik Verileri (1960-2012)

ERZURUM	Ocak	Şubat	Mart	Nisan	Mayıs	Haziran	Temmuz	Ağustos	Eylül	Ekim	Kasım	Aralık
	Uzun Yıllar İçinde Gerçekleşen Ortalama Değerler (1960-2012)*
Ortalama Sıcaklık (°C)	-9.4	-8.1	-2.3	5.4	10.6	14.9	19.3	19.3	14.5	8.0	0.6	-6.0
Ortalama En Yüksek Sıcaklık (°C)	-4.0	-2.5	2.8	11.2	16.9	21.8	26.7	27.2	22.8	15.3	6.7	-1.0
Ortalama En Düşük Sıcaklık (°C)	-14.5	-13.2	-7.1	0.-*0	4.0	7.0	10.9	10.6	5.9	1.4	-4.4	-10.7
Ortalama Güneşlenme Süresi (saat)	3.0	4.0	4.6	6.1	7.6	10.1	11.1	10.5	9.0	6.4	4.3	2.5
Ortalama Yağışlı Gün Sayısı	11.6	11.4	12.8	14.8	16.7	11.1	6.8	5.5	4.9	10.1	9.5	11.5
Aylık Toplam Yağış Miktarı Ortalaması (kg/m2)	19.8	23.0	32.2	55.8	67.8	45.5	26.2	17.0	20.6	44.7	32.1	21.4
	Uzun Yıllar İçinde Gerçekleşen En Yüksek ve En Düşük Değerler (1960-2012)*
En Yüksek Sıcaklık (°C)	7.9	9.6	21.4	26.5	29.1	31.0	35.6	36.5	33.3	27.0	17.8	14.0
En Düşük Sıcaklık (°C)	-36.0	-37.0	-33.2	-22.4	-7.1	-5.6	-1.8	-1.1	-6.8	-14.1	-34.3	-37.2

Kaynak: Erzurum İli Meteorolojik Verileri,2013.
Tablo 7: Erzurum ili ve Çevresi Yıllık Yağış Miktarı (1970-2010)

Ortalama Yağış Periyodu	Ocak	Şubat	Mart	Nisan	Mayıs	Haziran	Temmuz	Ağustos	Eylül	Ekim	Kasım	Aralık	Yıllık Toplam
1970 - 2010 Normali (mm)	19.3	23.1	31.6	53.9	67.2	45.1	26.2	17	21.3	47	32.2	21.4	405,3

Kaynak: Erzurum İli Meteorolojik Verileri,2013.


Grafik 2: Erzurum ili ve Çevresi Yıllık Yağış Miktarı (1970-2010)



Kaynak: Erzurum İli Meteorolojik Verileri,2013.

Grafik 1: Erzurum ili ve Çevresi Yıllık Ortalama Sıcaklık Değerleri

Kaynak: Erzurum ili Meteorolojik Verileri, 2013.

Grafik 2: Erzurum ili ve Çevresi Yıllık Ortalama Yağış Miktarı

Kaynak: Erzurum ili Meteorolojik Verileri, 2013.

3. BİTKİ ÖRTÜSÜ

Planlama alanında, mevcut yapılaşma bulunması nedeniyle zengin bitki örtüsü bulunmamktadır. Ayrıca, kentsel alan olması nedeniyle tarım da yapılmamaktadır. Ancak planlama alanının batısında orman niteliğinde olmayan ağaç dokusu mevcuttur. Bu kesimler, Pasinler Yerleşmesinin de görsel olarak ağaç dokusu açısından önemli kesimidir. Yerel halk tarafından Belediyeye ait piknik ve mesire yerlerinde piknik yapılabilmektedir.

4. JEOLOJİK DURUM, DEPREM, AKARSULAR, TAŞKIN DURUMU

1. DEPREM DURUMU

Planlama alanı Türkiye Deprem bölgeleri haritasına göre 2. Derece deprem bölgesinde yer almaktadır. Yapılacak yapılarda Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkındaki Yönetmelik hükümlerine uyulması gerekmektedir.

2. JEOLOJİK- JEOTEKNİK ETÜT

Erzurum İli, Pasinler İlçesi, Kaplıcalar Mahallesinde kalan arazide yapılması planlanan turizm ve konaklama amaçlı kullanılacak arazinin İmar Planına esas Jeolojik – Jeoteknik Etüt Raporu hazırlanmıştır. İnceleme alanı ÖA - 5.3 ( Önlemli Alanlar 5.3 ) olarak değerlendirilmiştir. İnceleme alanının kuzeyinde Hasankale Çayı bulunmakta olup bu alanlar Önlemli Alanlar 3 (ÖA – 3) değerlendirilmiştir.

Önlemli Alanlar (ÖA - 5.3)

Bu değerlendirme arazideki öncelikli önlemli alan değerlendirmesi olarak seçilmiştir. Sebebi ise açılan 10 adet sondaj kuyusunda da yeraltı su seviyesinin çok yüksek olmasıdır. Arazi bu açıdan homojen bir yapı göstermektedir.

Yeraltı su seviyesi bütün sondaj noktalarında 0.50 m.'de ölçülmüştür. Bu sebeple inceleme alanı ÖA - 5.3 (önlemli Alanlar 5.3) olarak değerlendirilmiştir. Yeraltı suyunun bina temellerine olumsuz etki yapmaması için gerekli drenaj işlemlerinin yapılması gerekmektedir. Drenajın dışında bina temellerinin oluşak nem ve yeraltı su sızmalarına karşı yalıtım malzemeleri kullanılarak, aşınma ve yıpranmaya karşı korunması gerekmektedir.
Önlemli Alanlar (ÖA- 3)

İnceleme alanının kuzeyinde Hasankale Çayı bulunmaktadır. Hasankale Çayı taşkın koruma sistemi içerisindedir. Ayrıca inceleme alanı içerisinde DSİ 8. Bölge Müdürlüğüne ait sulama kanalları bulunmaktadır. Bu değerlendirme de ise DSİ 8. Bölge Müdürlüğünün inceleme alanı için vermiş olduğu kurum görüşü dikkate alınmıştır.

Bu görüşte " Yeraltı Sularının Kirlenmeye ve Bozulmaya Karşı Korunması" hakkındaki yönetmeliğe uyulması, mevcut dere ve taşkın koruma tesis güzergahlarına 10 m.'den fazla yaklaşılmaması, söz konusu taşkın koruma sistemlerimizde ileride yapılacak tesis revizyonu, bakım ve onarım çalışmalarına engel olunmaması, ekte vaziyet planında belirtilen Pasinler regülatörü Kanalları ve sanat yapılarına zarar verilmemesi, kanalımızın kamulaştırma alanının sit alanı dışında bırakılması ve ileride kanal bakım ve onarım çalışmalarına engel olunmaması kaydıyla Kurumumuzca herhangi bir sakınca bulunmamaktadır." ibaresi yer almaktadır. Bu ibare gereğince belirtilen kanal ve sistemlerden 10 m.'lik mesafeler ÖA-3 (Önlemli Alanlar 3) olarak değerlendirilmiştir.

Sonuç Ve Öneriler

1.Çalışma alanı 2. Derece Deprem Bölgesinde yer almaktadır. Buna göre Yeni Deprem Yönetmeliğinde yer alan "Etkin Yer İvme Katsayısı” Ao = 0,30 alınması tavsiye edilmektedir.

2.İnceleme alanı “2. Derece Deprem Bölgesi” kuşağında yer almakta olup, projelendirme çalışmalarında Deprem Yönetmeliğinde belirtilen hususlara uyulmalıdır.
3.İnceleme alanında yapılan sondaj çalışmalarında alınan zemin numuneleri üzerinde yapılan laboratuar çalışmaları sonucu elde edilen değer sonucunda Önlemli Alanlar kategorisinde değerlendirilen alanlarda taşıma gücü değerleri > 1,00 kg/ cm2 olarak belirlenmiştir. İnceleme alanında yapılan çalışmalar sonucunda Siltli Kum geçilen zeminlerin genel olarak oturma miktarı yapılacak olan Zemin ve Temel Etüt çalışmalarında ayrıntılı olarak belirlenecektir.
4.Yapılan oturma hesapları sonucunda, tarafımızca belirlenen oturma miktarı AH= 4,1 cm olarak belirlenmiştir.
5.SPT arazi deneyi verilerinin yüksek olması, zemin sınıfının çakıl içeriğinin yüksek olması ve belirli seviyelerde bitümlü kumtaşları ve çakıl taşları olması, ayrıca elde edilen genel zemin sınıfı ( SM )'nın NP likit limit değeri vermesi sebebi ile zeminde sıvılaşma beklenmeyeceği öngörülmüştür. Ancak kesin sonuçlar ayrıntılı olarak yapılacak her bina parseli için hazırlanması gereken zemin ve temel etüt raporları ile belirlenmelidir.

3. DSİ VE TAŞKIN DURUMU

Orman Ve Su İşleri Bakanlığının (Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü 8. Bölge Müdürlüğü) 01.04.2013 tarih ve B.23.1.DSİ.1.08.10.00-754-182352 sayılı yazısında, söz konusu koruma amaçlı imar planı sınırları dahilinde Kuruma ait mevcut taşkın korama tesisleri ve Pasinler Regülatörü Sulama Kanallarına ait güzergahlar vaziyet planına işlendiği ve yazı ekinde gönderilmiştir.
Pasinler İlçe Belediyesi Koruma amaçlı imar planı hazırlanırken "Yeraltısulannın Kirlenmeye ve Bozulmaya Karşı Korunması Hakkındaki Yönetmeliğe" uyulması,mevcut dere ve taşkın koruma tesis güzergahlarına 10 m'den fazla yaklaşılmaması, söz konusu taşkın koruma tesislerimizde ileride yapıalcak ,tesis revizyonu, bakım ve onarım çalışmalarına engel olunmaması, ekte vaziyet planında belirtilen Pasinler Regülatörü Kanalları ve sanat yapılarına zarar verilmemesi, kanalımızın kamulaştırma alanının sit alanı dışında bırakılması ve ileride Kanal bakım, onarım çalışmalarına engel olunmaması kaydıyla Kurumca herhangi bir sakınca bulunmadığı bildirilmiştir.

5. TOPRAK KABİLİYETİ

Erzurum Valiliği Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü’nün 27.03.2013 tarih ve 2692 sayılı yazısında planlama alanının Mera Kanunu kapsamı dışında kaldığı ve Mera Kanunu açısından sakınca olmadığı ayrıca onaylı imar planı içinde kaldığından 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu açısından sakınca olmadığı bildirilmiştir.

6. 
   JEOTERMAL ETÜTLER
   

1. ERZURUM İLİ JEOTERMAL KAYNAKLARI

MTA Genel Müdürlüğü tarafından yapılan Jeotermal Envanterinde Erzurum İline ait jeotermal kaynaklar yer almıştır.

Erzurum ili sıcak su kaynakları bakımından oldukça zengindir. Kaynakların sıcaklığı 25 °C-57 °C arasında değişmektedir. Basit kaplıca uygulamaları yapılmaktadır.



Şekil 1: Erzurum İli Jeotermal Alanları, Mta.

Uzunahmet Jeotermal Alanı

Alanda ve yakın çevresinde en altta bazalt ve andezit akıntılardan oluşan volkanitler ile gölsel çökellerin oluşturduğu Pliyosen yaşlı Gelinkaya formasyonu yer almaktadır. Gölsel çökeller; çakıltaşı, kumtaşı, kiltaşı, ara katkı halinde tüf ve tüfit, gölsel kireçtaşı, kumlu kireçtaşı, serbest çakıl ve kum litolojisinden oluşmuştur. Bu birimleri ise kuvaterner yaşlı Çobandede bazaltları ile alüvyon örtmektedir. Bölgede bir adet kaynak yüzeylenmektedir. Uzunahmet kaynağının sıcaklığı 35°C ve debisi 3 l/s’dir. Kaynak göl içerisinde kaynama yapmaktadır. Sudan herhangi bir şekilde yararlanılmamaktadır.

Pasinler Jeotermal Alanı

Alanda altta çakıltaşı, kumtaşı ve marndan oluşan Pliyosen yaşlı Horasan formasyonu bulunmaktadır. Bu formasyonun üzerinde Kuvaterner yaşlı Hasanbaba domlar grubu, traverten ve yeni alüvyonlar yer alır. Olası kırık çizgileri D-B ve KKD-GGB doğrultudur. Sıcak Su Kaynakları: Pasinler Jeotermal alanında çok sayıda kaynak yer almaktadır (Bkz. Tablo 8).

Tablo 8: Pasinler Jeotermal Alanındaki Kaynaklar

Kaynak Adı	Sıcaklık (°C)	Debi (l/s)
Deliçermik	26	2
B.Kaplıca	39	23
Köprüaltı	40	2
Dere	26	2
Belediye Oteli	42	3

Kaynak: Türkiye Jeotermal Kaynakları Envanteri, Mta.

Açılan Sondajlar: Sahada yapılan jeolojik ve jeofizik etütler sonucu belirlenen lokasyonlarda Genel Müdürlüğümüz tarafından beş adet sondaj yapılmıştır (Bkz. Tablo 9).

Tablo 9: Pasinler Jeotermal Alanında Açılan Sondajlar

Kuyu No	Tarih	Derinlik (m)	Sıcaklık (°C)	Debi (l/s)	Üretim Şekli
PS-1A	1991	200.50	42	75	A
Ps-2	1992	200.00	38	95	A
Ps-3	1994	205.00	39	110	A
Ps-4	2000	500.00	43	35	A
Ps-5	2000	150.00	39	65	A

Kaynak: Türkiye Jeotermal Kaynakları Envanteri, Mta.

Sıcak Suların Kullanımı: Pasinler’de elde edilen sıcak akışkan, yörede faaliyet gösteren otel, Belediye’ye ait hamam ve kaplıca tesislerinde kullanılmaktadır. Yeni yapılan otel ile çevreden gelenlere daha rahat konaklama olanağı sağlanmıştır.

Pasinler – Asboğa Jeotermal Alanı

Pasinler ovasında, yapılan hidrojeolojik etütde kaynak yakın çevresinde Kuvaterner yaşlı alüvyonların yer aldığı belirlenmiştir.

Sıcak Su Kaynakları: Asboğa jeotermal alanında düşük sıcaklık ve debili bir kaynak yer almaktadır. Asboğa kaynağının sıcaklığı 32 °C ve debisi 1 l/s’dir.

Sıcak suların Kullanımı: Su bir havuzda toplanmaktadır. Sudan çamaşır yıkama ve banyo alma şeklinde yararlanılmaktadır.

Ilıca Jeotermal Alanı

Çalışma alanının tabanında Üst Miyosen yaşlı Bingöldağı volkanitleri yer alır. Birim, bazalt, olivin bazalt, trakit, dasit, bazaltik lavlar ile bunlarla ara katkılı veya yanal geçişli tüfit ve aglomeralardan oluşmaktadır. Bingöldağı volkanitlerinin üzerinde Pliosen yaşlı, yer yer tabakalı, fosilli, altseviyeleri tüf, bazalt ve aglomera ardalanmaası şeklinde gözlenen üste doğru çakıltaşı, kumtaşı, kiltaşı, marn ve gölsel kireçtaşlarından oluşan Gelinkaya formasyonu uyumsuz olarak bulunmaktadır. En genç birim ise Kuvaerner yaşlı alüviyal çökellerdir.

Sıcak Su Kaynakları: Ilıca jeotermal alanında yer alan kaynaklara ait sıcaklık, debi ve kimyasal analiz değerleri aşağıdaki tabloda yer almaktadır.

Tablo 10: Ilıca Jeotermal Alanındaki Kaynaklar

Kaynak Adı	Sıcaklık (°C)	Debi (l/s)
Kaplıca Kaynağı	39	4
İstasyon Kaynağı	33	1
Kazutlar (Kokmuşlar) Mevki	27	1

Kaynak: Türkiye Jeotermal Kaynakları Envanteri, Mta.

Açılan Sondajlar:Bölgede MTA Genel Müdürlüğünce yaptırılan iki adet sondaj çalışmasına ait bilgiler aşağıda yer almaktadır.

Tablo 9: Ilıca Jeotermal Alanında Açılan Sondajlar

Kuyu No	Tarih	Derinlik (m)	Sıcaklık (°C)	Debi (l/s)	Üretim Şekli
E-1	1985	605	39	6	A
E-2	1999	166.00	39	45	A

Kaynak: Türkiye Jeotermal Kaynakları Envanteri, Mta.

Sıcak suların Kullanımı: Sıcak akışkandan kaplıca tesislerinde yararlanılmaktadır.

6.