Axirət azuqəsi

Düşüncə və niyyətin sağlamlaşdırılması yolları

Deməli əməlin cinayətinin Allahla heç bir əlaqəsi yoxdur, xalq və təbiətlə əlaqəsi var. Əməli Allahla əlaqələndirən insanın ürəyi və niyyətidir. Peyğəmbərin (s) buyurduqlarına əsasən biz hansı niyyətlə bu işi görməyimizə diqqət yetirməliyik və niyyətlərimizin xalis olmadığı təqdirdə, onu paklaşdırmağa çalışmalıyıq.

Hər hansı bir insanın niyyətinin xalis olmadığı təqdirdə niyyətini paklaşdırmaq əvəzinə onu tərk etməsi də mümkündür. Bu da insanı yaxşı işlərdən çəkindirən şeytanın yeni tələsidir. Məsələn Məhərrəm ayının ilk on günlüyyündə insan təbliğ işləri görmək qərarına gəlir və öz niyyətini araşdırdıqda onun pak olmadığını anlayır, elə bu səbəbdən də təbliğə getməkdən boyun qaçırır. Həmin şəxs öz-özlüyündə deyir: “Niyyətimin pak olmamasına görə təbliğə getmirəm.” Bu şeytanın istədiyi işdir. Çünki təbliğə gedərək xalqı hidayət etmək bizim borcumuzdur. Şeytanın vəsvəsəsi ilə öz vəzifəmizə göz yumuruqsa, Şeytana başqalarını düzgün yoldan döndərmək sahəsində yardımçı oluruq. Ona görə də niyyətlərimizin pak olmadığını gördükdə vəzifəmizi yerinə yetirməməyin əvəzinə niyyətimizi paklaşdırmağa çalışmalıyıq.

Təbliğ fəaliyyətlərimizin müqabilində pul təklif edirlərsə ya götürməməliyik, ya da az götürməli və onu lazımı yerlərdə xərcləməli və özümüzdən möhtac insanlara verməliyik. Bu qəbil işlər qeyri insani düşüncələrin zəifləməsinə və paklaşmasına gətirib çıxarır.

Dostlarımdan biri belə nəql edirdi: Dini elmlər tədris mərkəzində təhsil aldığım dövrlərdə Tehranın ətrafındakı şəhərlərdən birinə getdim. Orada çox böyük hörmətə malik ruhani var idi və böyük nüfuza malik idi. Bizi o şəhərin ətrafındakı kəndlərdən birinə göndərdilər. Mənim ilk təbliğ ilim və təcrübəsiz olduğuma görə minbər çıxışlarımız xalq tərəfindən yaxşı qarşılanmadı. Sonra bizə az pul verdilər. Öz təbliğat işlərimizdən sonra sağollaşmaq üçün həmin ruhaninin yanına getdik. O ruhani bizi böyük təvazökarlıqla qarşıladı və aramızdakı söhbətlərdən sonra zarafatyana dedi: “Dostlar gəlin bu müddət ərzində yığdığımız pulları bir yerə yığaraq bərabər şəkildə aramızda bölək. Həmin şəxsin tanınmış ruhani olduğuna görə minbər çıxışlarına çox adam toplaşdığı məlum idi. Elə bu səbəbdən də o çoxlu pul qazanmışdı. Həmin ruhani bizim çox da pul qazanmadığımızı bilirdi və ona görə də bizə belə bir təklif verdi. Biz də böyük məmnuniyyətlə bu təklifi qəbul etdik. Gözlərimizi yumaraq bütün pullarımızı üst-üstə tökdük və pulları böldükdən sonra hər birimizə bir neçə dəfə daha artıq pulun düşməsinin şahidi olduq.”

Sözsüz ki, insan öz həyatında çətinliklərlə üzləşir və bu çətinliklər, xüsusən bahalıq və inflyasiya zamanında insanın maddi maraqlarını daha çox oyadır. Belə düşüncələrin və maraqların həddini aşmaması üçün diqqətli olmalıyıq və bizim əlimizə gələn payın bir hissəsini ehtiyaclı şəxslərə verməliyik. Çünki ehtiyaclı şəxslərin sayı çoxdur. Biz əldə etdiyimiz gəlirin bir hissəsini ehtiyaclı şəxslər üçün nəzərdə saxlamalıyıq və yaxşı əməl sahibi adı ilə tanınmalıyıq.

“Sevdiyiniz şeylərdən haqq yolunda sərf etməyincə savaba çatmazsınız.”¹

Əli açıqlıq edirsinizsə çalışın yeni pulları verəsiniz və köhnə pulları özünüz üçün saxlayasınız. Bu hərəkət sizin mənəvi dərəcənizi gücləndirib dünyaya olan bağlılıqlarınızı azaldacaq. Öncə vurğuladığım kimi gəlirlərinizin bir hissəsini ehtiyaclı şəxslərə verin. Ehtiyac duymadığımız pulu ətrafımızda olan borclu şəxslərə verək və onu borcunu verə bilməmək xəcalətindən qurtaraq.

Borcu qaytarmaq vacib işlərdən biridir. Əgər təbliğə gedərək buradan əldə etdiyi pulla öz borcunu qaytarmaq istəyirsə bunun şəriyyətlə heç bir ziddiyyəti yoxdur. Baxmayaraq ki, bu yolla nəfsin kamal dərəcəsinə çata bilməyəcək. Əlbəttə bu işdə də ixlas qəsdinə malik olmaq olar.

Nə cür olursa olsun dünya təmayüllərimizi azaltmağa çalışmalıyıq, dünya ziynətlərinə etinasızlıqla yanaşmalıyıq. Biz dünyaya laqeyid olmaq üçün İmam Əlidən (ə) örnək götürməliyik. O həzrət buyurub:

“Tumu parçalamış və canı yaratmış Allaha and olsun, əgər beyət edənlər olmasaydılar, onların mövcudluğu ilə hüccət mənim üçün tamamlanmasaydı, Allah-təala alimlərin öhdəsinə zalimlərin acgözlüyü qarşısında dayanmaq və məzlumun ac qalmasına razı olmamağı qoymasaydı xilafətin yüyənini və kəndirini kənara atar, axırını əvvəlinə qoşardım. (Bundan öncə olduğu kimi bu iş üçün heç bir səy göstərmədiyim kimi, indi də xilafəti atıb gedərdim.)

Bu sözlərin davamında buyurur:

“Başa düşərdiniz ki bu dünya mənim üçün keçi asqırığından belə həqirdir.”²

Başqa bir yerdə buyurur: Nəhcül-bəlağə, hikmətli sözlər 228, səh: 1192

“Allaha and olsun ki, sizin bu dünyanız mənim gözümdə qotur xəstəliyinə düçar olmuş şəxsin əlində olan ətsiz donuz sümüyündən belə həqir və pisdir.”

Cüzam və qotur xəstəliyinə tutulmuş şəxsin üzü o qədər çirkli olur ki, heç kim onun əlindən bir şey almaq istəmir və xəstəliyin ona da yoluxması qorxusundan ona yaxınlaşmağa belə icazə vermir. Belə bir şəxs əlində donuz sümüyü tutarsa kim bu sümüyü almaq üçün ona yaxınlaşar? Dünya və onun paltar, maşın, ev və xalça kimi ziynətləri Həzrət Əli (ə) nəzərindən cüzama düçar olmuş şəxsin əlindəki donuz sümüyündən belə həqir və pisdir.

O Həzrət başqa yerdə buyurub:

“Deməli dünya sizin gözünüzdə Səlm ağacının yarpağının qopmuş hissəsindən (Səlm səhralarda bitən ağacdır. Bu ağacın pis iyli yarpaqlarından dabbağlıqda istifadə olunur.) və qayçıdan tökülən xırdalardan (qoyun qırxarkən qayçının ağzından tökülən xırda yunlar) daha kiçikdir. Gələcəkdəkilərin sizlərin əhvalınızdan örnək götürməsindən öncə, qədimdə yaşayanlardan və onların əhvalatından nəsihət alın və həqir dünyanı özünüzdən uzaqlaşdırın, çünki dünya sizdən öncə yaşamış və onu sevənə də vəfa etməyibdir.”¹

Qeyd etmək lazımdır ki, insan üzərinə düşən vəzifəni həyata keçirmək üçün bütün şəri qanunlara riayət etməklə mübah gəlir əldə edə bilər. Amma insanın bütün pis yollardan istifadə edərək, başqalarına xəyanət edərək, İslama və dinə xəyanət göstərərək dünya malını artırmaq istəməsi ən pis xüsusiyyətlərdəndir. Həzrət Əlinin (ə) bu barədə vurğuladığı sözləri həmişə bizim yadımızda olmalıdır. Əgər dünyaya qarşı rəğbətimiz azalarsa təqvamız güclənər. Həzrət Əli (ə) nəzərindən cüzam xəstəliyinə düçar olmuş insanın əlindəki donuz sümüyündən daha dəyərsiz olan dünyaya ürək bağlamış insanın ürəyində Allah, Əli və Hüseyn (ə) sevgisi ola bilməz.

Mündəricat

İYİRMİ BİRİNCİ DƏRS 3

Təffəkürün əhəmiyyəti və qəfləti aradan aparan amillərin qorunmasının lüzumu 3

Təffəkürün əhəmiyyəti və qəfləti aradan aparan amillərin qorunmasının lüzumu 4

Peyğəmbərin üç tövsiyyəsi 5

İnsanın oyanışına səbəb olan amillərə diqqətsizliyin mənfi nəticələri 10

Tənbəlliyin və yersiz gülüşün məzəmməti 12

İbadətdə təfəkkürün rolu 14

İYİRMİ İKİNCİ DƏRS 16

Haqq və batilin hüdudları 16

Haqq və batilin hüdudları 17

Haqq və batil və onların istifadə yerləri 17

Haqq və batilin zahiri nişanələri 18

Muxtar insan və ilahi imtahan 20

İnsan və daxili qüvvə olan haqq və batil arasında çəkişmə 22

Hissi və dünyəvi ləzzətlərə ümumi təmayül 25

İYİRMİ ÜÇÜNCÜ DƏRS 29

Kamil fəqih (alim) və əfali tövhidə etiqadın rəftarda təzahürü 29

Kamil fəqih (alim) və əfali tövhidə etiqadın rəftarda təzahürü 30

İbrahim və əfali tövhidə etiqad 31

Allahdan qeyrisinə etimad, əfali tövhidə etiqadsızlığın nəticəsi kimi 32

Şeyx Ənsari və Şeytanın toru 34

Təvazö - izzət və başıucalıq amili 35

Həzrət İmam Səccad (ə) və zati ehtiyac və nöqsanın dərki 37

Həqiqi imanın səmərəsi Peyğəmbərin (s) kəlamında 39

İYİRMİ DÖRDÜNCÜ DƏRS 41

Mühasibənin, əməllərin ölçülməsinin və Allahdan həya etməyin əhəmiyyəti 41

Mühasibənin - əməllərin ölçülməsinin və Allahdan həya etməyin əhəmiyyəti 42

Mühasibə, qaçılmaz zərurət 42

Müşaritə, müraqibə və mühasibə 44

Nəfsin mühasibəsinin faydası 48

Çirkin əməlin doğurduğu xəcalət 51

Xəcalət və həyanın məfhumu 52

Qələt adət - ənənələrin yayılmasının amilləri 54

İYİRMİ BEŞİNCİ DƏRS 58

Behiştə getməyin yolu və İlahi həyanın cilvələri 58

Behiştə getməyin yolu və İlahi həyanın cilvələri 59

Uzun arzuların məzəmməti və onun ümidlə fərqi 59

Dünya - vəsilə, ya hədəf 61

Mütləq Qəni olana üz tutmaq ehtiyacsızlığın əsas amili kimi 62

Ölümü anmaq və İlahi həyanın cilvələri 65

“Qarnını və orada olanları unutma” 67

Pakizəlik, övliyaların əxlaqı 68

İYİRMİ ALTINCI DƏRS 70

Xalis duanın və saleh əməlin rolu 70

Xalis duanın və saleh əməlin rolu 71

Duanın məfhumuna bir işarə 71

Dua etməkdə insanların bir-biri ilə fərqi 72

Allah dərgahında gücsüzlüyünü etiraf etməyin lüzumu 74

Duanın saleh əməllə olmasının lüzumu 76

Saleh insanın varlığının bərəkəti 78

İYİRMİ YEDDİNCİ DƏRS 82

Xalis bəndənin Allah yanındakı məqamı və mənziləti 82

Xalis bəndənin Allah yanındakı məqamı və mənziləti 83

İnsanın üstünlük meyarı 83

İki amilin – istiqlalın və ixlasın – rolu 86

İYİRMİ SƏKKİZİNCİ DƏRS 93

İbadətin və bəndəliyin əzəməti, onun təkvini təsiri 93

İbadətin və bəndəliyin əzəməti, onun təkvini təsiri 94

İnsanın əməllərinə yerin şahidliyi 94

Yerin və cansız mövcudatın sitayişinin keyfiyyəti 95

Yaradılmışların şüur və dərki və təsir qəbul etməsi 97

Məsum imamların nurlarının hüzur dairəsi 99

Əməllərin şahidlərin nəzərindən gizli qalmaması 100

Bəndəlikdəki ixlas – şadlığın və öyünməyin mayası 102

İxlas 103

İYİRMİ DOQQUZUNCU DƏRS 106

Bəndəlik və ibadət, insanın ən böyük sərmayəsi 107

Dünyanın insan üçün tüfeyli olması 107

Kamil insanın şərafət və kəraməti 108

Behiştin möminlər və Əhli-beyt (ə) dostları üçün olması 110

Behiştin sahibləri 111

Peyğəmbərlərin və İslam Peyğəmbərinin (s) məqamı 112

Salehləri məqamı 113

Siddiqlərin məqamı 114

Allahın seçilmiş bəndələrinə məxsus olan ismət məqamı 115

İsmətin bölmələri 115

İmanda sədaqətin əhəmiyyəti və ona çatmağın yolları 117

OTUZUNCU DƏRS 121

Zikrin məqamı, faydalı əlaqələr və dostu seçməyin meyarı 121

Zikrin məqamı, faydalı əlaqələr və dostu seçməyin meyarı 122

Guşənişinliyin, təkliyə çəkilməyin faydaları 122

Başqaları ilə get-gəlin, əlaqə saxlamağın faydaları 124

Ülfət və qardaşlıq ilahi nemətlər sırasında 127

Dostun seçilməsi meyarı 128

Qafillərin arasında Allahı yad etməyin əzəməti 131

İnsanın öz danışığına nisbətdə məsuliyyət daşıması 132

Möminlə bir süfrədə oturmağın hüsniyyəti və fasiqin süfrəsindən çəkinmək 134

OTUZ BİRİNCİ DƏRS 138

Dil – hidayətə və ya azmağa vasitə 138

Dil – hidayətə və ya azmağa vasitə 139

Kamala çatmaq yolunda dildən və digər üzvlərdən bəhrələnmək 139

Dildən bəhrələnməyin qaydası və onun bəlasından qaçmaq 141

Başqarışdıran sözlərdən pəhriz etmək və zarafat etməkdə həddi gözləmək 143

Hidayət yollarının müxtəlifliyi 146

Danışığın və rəftarın əksüləməllərinə bir baxış 148

Təhqiq əsasında söz danışmağın lüzumu və şayiə yaymaqdan çəkinmək 149

OTUZ İKİNCİ DƏRS 153

Allahın ehtiram və cəlalının göstəriciləri 153

Allahın ehtiram və cəlalının göstəriciləri 154

Peyğəmbər (s) və imamların (ə) gizli qalmış mənziləti 155

Allaha itaət etməyin Peyğəmbərə (s) və Əhli-beytə (ə) olan itaətlə əlaqəsi 156

Möminlərə ehtiram etməyin lüzumu 159

Cəmiyyətdə hökumətin və qanunun zəruriliyi 165

Saleh və ləyaqətli hakimin şəraiti 167

Vəliyyi-fəqih ən saleh və ən ləyaqətli şəxs 169

OTUZ ÜÇÜNCÜ DƏRS 172

Dilin qorunmasının lüzumu və onun eyiblərinin məzəmməti 172

Dilin qorunmasının lüzumu və onun eyblərinin məzəmməti 173

Əməllərin qarşılıqlı təsiri və ya ehbat və təkfir 173

Başqalarında eyb axtarmağın məzəmməti 176

Yaltaqlığın və yersiz tərifin məzəmməti 179

Başqalarına tənə vurmağın məzəmməti 182

Yersiz inadcıllığın məzəmməti 184

OTUZ DÖRDÜNCÜ DƏRS 187

İbadətin cilvəsi, islamda məscidin yeri və rolu 187

–İbadətin məfhumu və əhatə dairəsi 187

İbadətin cilvəsi və məscidin islamda yeri və rolu 188

İbadətin məfhumu və əhatə dairəsi 188

A)–İbadət üçün bir bölgü 189

V)–Namaz bəndəliyin zirvə nöqtəsi və Məbuda yaxınlaşmaq 191

S)–Müqəddimatın şəriliyinin fəlsəfəsi və namaza diqqət yönəldən amillər 193

Məscid - haqq dəgahı aşiqlərinin yüksəliş məkanı 195

Xalqı məscidə sövq etməyin hikməti 197

Məscidin əhəmiyyətini dərk etməyin lüzumu və orda olmağın qayda-qanunları 198

Məsciddə olmağın və orada ibadətin fəziləti 204

Allahın sevimli bəndələri 207

OTUZ BEŞİNCİ DƏRS 209

Təqva, zöhd və vərənin məqam və dərəcələri 209

Təqva, zöhd və vərənin məqam və dərəcələri 210

Təqvanın məfhumu və onun xofla əlaqəsi 211

Təqvanın əhəmiyyəti və əldə edilməsi yolları 212

Təqvanın dərəcələrinə bir baxış 216

Təqvanın təsirinə bir baxış 217

Müttəqilərin hesabdarlıq və başqa neçə xüsusiyyətləri 222

Vərə və zöhd peyğəmbərin kəlamında 225

OTUZ ALTINCI DƏRS 229

Peyğəmbərin nəzərində helm, müdara və təvəkkül 229

Peyğəmbərin nəzərində helm, müdara və təvəkkül 230

Helmin uca məqamı 231

Helm Allah övliyalarının zinəti 234

Müdara, onun yaltaqlıq və təslimçiliklə fərqi 236

Müşriklər qarşısında Peyğəmbərin (s) sərtliyi 238

Təvəkkül məqamı 242

Təvəkkül və maddi, mənəvi amillərdən istifadə 243

Təqvanın təvəkkül ilə əlaqəsi 247

OTUZ YEDDİNCİ DƏRS 249

İlahi tədbir və təqdirlər, doğru etaqad və inamın rolu 249

İlahi tədbir və təqdirlər, doğru etiqad və inamın rolu 250

Haqq qarşısında təslim, nigarançılıqların aradan qaldırılmasının amili 250

Qəzavü-qədərə bir baxış 252

Yəqin məqamı və onun mərtəbələri 255

Allah övliyaları və ilahi təqdirə razılıq 258

Səbr məqamına bir baxış və onun əhəmiyyəti 263

Allahın istəyini öz istəyindən önə salmağın rolu 266

OTUZ SƏKKİZİNCİ DƏRS 271

Allahı və Onun həkimanə sistemini tanımaq 271

Allah və Onun həkimanə sistemini tanımaq 272

İnsan və Allahla rabitə 272

Çətinliklərdə Allaha diqqətin lüzumu 275

Allahdan kömək istəməyin lüzumu 277

Allahın həkimanə tədbirini tanımağın və ona yəqini olmağın əks-təsiri 280

İnsanın tərəqqisi və kamilliyi yolunda çətinliklərin rolu 282

Qənaət və ehtiyacsızlıq 284

OTUZ DOQQUZUNCU DƏRS 286

Allah-təala nəzərindən dəyərliliyin meyarı 286

Allah-təala nəzərindən dəyərliliyin meyarı 287

İman və əməli salehlik insanın ən yüksək meyarıdır 287

İslam nəzərindən faydalı və dəyərli iş! 289

Mədəni və məzhəbi proqramlarda ixlasın əhəmiyyəti 293

Niyyət və daxili meyllərin yeri 295

Düşüncə və niyyətin sağlamlaşdırılması yolları 296

1 Loğman,19.

1 Əl-Muminun, 1-2

1 Ta Ha, 108

2 Qələm, 43

1 Biharul-ənvar (Beyrut çapı), c. 78, səh. 264

2 Nəhcul-bəlağə, kəlam 11, səh. 62

1 Əz-Zumər, 23

2 Əl-Əraf, 204

1 Maidə, 83

1 Kafi, c.3, səh. 258

2 Yunus, 57

1 Usuli-kafi, c. 4, səh. 486

1 Usuli-kafi, c. 4, səh. 486

2 Biharul-ənvar, c.67, səh. 305

1 Əl-Həcc, 62

2 Əl-Ənbiya, 18

1 Ər-Rəd, 17

1 Hud, 15, 16

1 Fatir ,35

2 Əl-Bələd, 4

1 Əl-Bəqərə, 45

1 Əz-Zumər, 26

2 Ər-Rəd., 34

1 “Təkvini rübubiyyət”də tövhid budur ki, dünyanın idarəsinin və tədbirinin Allahın əli ilə olduğuna inanaq və bilək ki, ayın və günəşin fırlanması, gecə və gündüzün yaranması, insanların həyatı və ölümü, bütün ruzi yeyənlərə ruzinin çatdırılması Allahın iradəsi ilədir. Göyləri və yeri saxlayan Odur. Eləcə də geniş dünyanın hər bir guşəsində həyata göz açan istənilən mövcudun var olması, inkişafı, çoxalması və ondan zahir olan hər hansı vücudi əsəri – hamısı bir yerdə İlahinin tədbiri və idarəsi altındadır. Heç bir varlıq Allahın rübubiyyət dairəsindən xaricdə deyildir.

“Təşrii rübubiyyət” insanların ixtiyari tədbirinə aiddir. Allahın bütün xəlq etdikləri arasında ancaq insanın hərəkət və təkamülü onun öz ixtiyari əməllərinin keyfiyyətindən asılıdır. İlahi rübubiyyət tələb edir ki, mütləq iradə və ixtiyar sahibi, insanın işi üçün lazım olan vasitələri və əşyaları onun ixtiyarına qoymaqdan əlavə səhih və müstəqim yolu da göstərsin, yaxşı və pisi ona tanıtdırsın, fərdi və ictimai həyat üçün gərəkli olan qanunları ona göndərsin.

1 Əl-Ənbiya, 68

1 Əl-Mizan, c. 14, səh. 304

1 Üsuli-kafi (tər.), c. 3, İman və küfr kitabı, səh. 189

1 Biharul - ənvar, c. 2, səh. 27

1 Fatir, 35

2 Əl-Əla, 17

1 Kiminləsə şərtləşmək, şərt bağlamaq. Burada insanın öz nəfsi, vicdanı ilə şərtləşməsi nəzərdə tutulur. (mütərcimdən)

1 Əz-Zumər, 42

2 Xacə Nəsirəddin Tusi deyir: Mühasibə - bir kəslə hesablaşmaq və müraqibə -(gözdə-qulaqda) olub kimi isə saxlamaq, qorumaqdır. (Nəsirəddin Tusi, “Osaful-Əşraf, səh. 88 – 90)

Ariflər yanında “müraqibət” istilahi kəlmə olub qəlbi (nəfsi) pis işlərdən qorumağa, gözləməyə deyilir. Bəziləri deyirlər: -“Müraqibət budur ki, Allahı hər şeyə qadir biləsən”. Bəziləri deyirlər: -“Müraqibətin həqiqəti haqqa ibadətdir”. Bəziləri deyirlər: -“Ümumun müraqibəti (Allahdan) qorxmaqdır, xüsusun müraqibəti (Allaha) ümid etməkdir”. Və həmçinin demişlər : -“Müraqibətin əlaməti fədakarlıqdır”. (mütərcimdən)

1 Kafi, c. 8, səh. 149

1 Usuli-kafi, c. 4, səh. 191

2 Biharul-ənvar, c. 70, səh. 69

1 Usuli-kafi (tərc.), c. 3, səh. 373

1 Əl-Kəhf, 103-104

1 Əl-Mizan, c. 3, səh. 430

2 Əl-Əraf, 8

1 Əl-Kəhf, 49

2 Ali-İmran, 30

1 Biharul-ənvar, c.16, səh. 230

1 Ən-Nisa, 118-119

2 Nəhcül-Bəlaqə (tər.), xütbə 42, səh. 127

3 Həcc, 15

1 Üsulu-Kafi (tərcümə), c. 4, səh. 54

1 Ömründə yerə enməyən mələklərdən biri Cəbrayılla (ə) yerə enməli olur. Cəbrayılın yanında yerin xəzinələrinin açarları var idi. O Peyğəmbərə (s) deyir: - “Ey Muhəmməd! Allah-təala sənə salam göndərdi və buyurdu: -Bu yerin xəzinələrinin açarlarıdır. Əgər istəyirsən bəndə peyğəmbər ol, istəyirsən də mülkü, səltənəti olan peyğəmbər ol – ixtiyar sahibisən (qərarını ver).” Sonra Cəbrayıl işarə etdi ki, “Ey Muhəmməd təzim et!” Peyğəmbər (s) buyurdu: - “Mən bəndə peyğəmbər olacağam.” Sonra mələk göyə sarı getdi... (Əmali. Səduq. Məclis 69, səh. 365, h – 2

2 İbn Abbas deyir: - “Zi-qarda Həzrət Əli (ə) ilə görüşdüm. O öz ayaqqabısını yamamaqla məşğul idi. Mənə dedi: - “Bu ayaqqabının qiyməti nə qədər olar?” Dedim: - “Qiyməti olmaz (bir şey deyil).” Dedi: - “Allaha and olsun, bu ayaqqabı mənə sizlərə hökumət etməkdən daha sevimlidir. Sadəcə bir haqqı ayaqda saxlayım və ya bir batili yox edim deyə sizlərə rəhbərlik etməyi qəbul etdim. (Nəhcül-Bəlağə (tərcümə), xütbə 33, səh. 111)

1 Əl-Münafiqun, 8

2 “Qırx hədis”.

1 Biharul-ənvar, c. 6, səh. 130

1 Əbəsə, 24

2 Kəhf, 19

3 Biharul-ənvar, c.45, səh. 8

1 Əl-Mizan, c.6, səh.330

1 “Müfrədat”, Rağib İsfahani

2 İsra, 52

1 Ğafir, 60

2 Əl-Mizan, c. 10, səh. 36

3 Nəhcül-Bəlağə (tərc), 31-ci məktub, səh. 924-925

1 Biharul-ənvar, c.93, səh. 303

2 Üsuli-Kafi (tərc.), c. 3, səh.107

1 Əl-Bəqərə, 186

2 Qəsəs, 24

3 Nəhcül-Bəlağə, xütbə 159, səh. 507

1 Nəhcül-Bəlağə, xütbə 42, səh. 40

2 Biharul-ənvar, c.70, səh. 225

3 Biharul-ənvar, c. 40, səh. 153

1 Təfsiri-Əyyaşi, c. 1, səh. 135

2 Biharul-ənvar, c. 15, səh. 27

1 İsra, 70

1 Əl-Ənfal, 55

1 Əz-Zumər, 42

2 Əs-Səcdə, 16

1 Əl-Ənfal, 15-16

1 Biharul-ənvar, c. 2, səh. 69

2 Biharul-ənvar, c. 78, səh. 162

1 Nəhcül-Bəlağə (tərc. Feyzül-İslam), kitab 45, səh. 971

1 Əz-Zumər, 2-3

2 Biharul-ənvar, c. 67, səh. 242

3 Üsuli-Kafi (tərc.), c. 3, səh. 26

1 İsra, 44

1 Tənziyə - ariflər yanında Allaha bəndələrə aid olan sifətləri nisbət verməkdən uzaq olmaqdır. Necə ki, deyirlər: “O təkdir və öz zatına söykənmişdir. Cövhər və ərəz deyil və heç bir cismə, qəlibə sığmaz. Kəmiyyət və keyfiyyət olaraq xəyala gələn, zehndə canlanan hər bir şeydən pak və qeyrisidir. İlahi, Sən O kəssən ki, xəyalların əhatə dairəsindən xaricsən və əqllərin Səni dərk etməsindən məsunsan.” (mütərcimdən)

1 Əl-Mizan, c.13, səh. 114 - 116

2 Fussilət, 21

1 İsra, 85

2 Əl-Bəqərə, 151

1 Yerin bükülməsi: Ariflər yanında yüksək mənəvi məqamlar kəsb etmiş şəxsin təbii zaman və məkan hüdudlarını aşaraq uzun məsafəni qısa müddətə başa vurması. Seyyid Əbdül-Kərim Kəşmiri deyir: Teyyül-ərz imamlar üçün yerin onların ayaqları altında sürətlə “bükülməsi” (çəkilməsi, axması, fırlanması) ilə olur, amma ariflər üçün müvəkkil və cin tərəfindən onların seyrə görürülməsi ilə olur (mütərcimdən)