Ayrımcılık Yasağı: Kavram, Hukuk, İzleme ve Belgeleme

Her Türlü Irk Ayrımcılığının Ortadan Kaldırılmasına İlişkin Uluslararası Sözleşme’nin

Türkiye Bakımından Yürürlüğe Girmesi Süreci

İmza tarihi 13 Ekim 1972

TBMM tarafından onaylanmanın uygun bulunduğuna dair Kanun’un

kabul tarihi 3 Nisan 2002

Bakanlar Kurulu’nun Onay Kararnamesi’nin kabul edildiği tarih 13 Mayıs 2002

Onay Belgesi’nin Birleşmiş Milletler’e iletildiği tarih 16 Eylül 2002

Sözleşme’nin Türkiye bakımından yürürlüğe girdiği tarih 16 Ekim 2002
Yukarıda açıklanan sürecin tamamlanmadığı sözleşmeler bakımından, Türkiye’nin hukuken yükümlülük altına girdiğinden bahsetmek mümkün olmayacaktır. Örneğin, Türkiye, Avrupa Konseyi üyesi olmasına rağmen, Avrupa Konseyi sözleşmelerinden biri olan Ulusal Azınlıkların Korunmasına Dair Çerçeve Sözleşme’yi imzalamamış ve onaylamamıştır. Benzer şekilde Türkiye, ayrımcılığın genel olarak yasaklanmasını amaçlayan Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne Ek 12 No’lu Protokol’ü imzalamamış ve onaylamamıştır. Şu halde belirtilen bu iki sözleşme bakımından, Türkiye hukuki bir yükümlülük altında değildir.

Ayrımcılık yasağı ve eşitlikle ilgili yükümlülükler öngören belgeler bakımından, bu yükümlülüklerin kapsamını belirleyebilmek için, söz konusu belge metnine bakmak çoğu zaman yeterli değildir. Uluslararası belgeler yaşayan belgelerdir ve zaman içerisinde içerdikleri yükümlülükler gelişebilir. Bu gelişimin ne yönde olduğunu tespit edebilmek için, söz konusu belgenin taraf devletler tarafından uygulanmasını denetlemekle görevli uluslararası organların karar ve yorumlarının da incelenmesi gerekir. Bu çerçevede, ayrımcılığı yasaklayan uluslararası sözleşmelerde genellikle açıkça ifade edilmeyen cinsel yönelim ve engellilik örnek olarak verilebilir. Cinsel yönelim, Birleşmiş Milletler (BM) insan hakları sözleşmelerinden hiç birinde açıkça anılmamıştır. Buna karşılık, tüm BM komiteleri çeşitli karar ve yorumlarında cinsel yönelimin ya “cinsiyet” ya da “bir başka statü” ifadeleri kapsamında olduğunu, böylece cinsel yönelime dayalı ayrımcılığın da yasak olduğunu ifade etmişlerdir.

Benzer şekilde, BM Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Komitesi 1994 yılında Engelli Kişiler başlığını taşıyan 5 No’lu Genel Yorum’u yayımlamıştır. Komite, söz konusu Genel Yorum’da, Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme’de açıkça belirtilmemiş olmakla birlikte, engellilerin de Sözleşme kapsamında ayrımcılığa karşı korunduğunu ve sayılan tüm haklara sahip olduğunu ifade etmiştir.