ç)dini təbliğat;
d)dil kontaktı (əlaqəsi);
e)dil siyasəti.
Ədəbi dilin funksional üslublarının yaranması və fəaliyyət dairəsi eyni olmur. Bunların biri gec, digəri tez və ya paralel yaranır. Məsələn: Azərbaycan dilində bədii üslubun tarixi qədim, lakin elmi üslubunku isə nisbətən son dövrlərlə bağlıdır.
Ədəbi dilin funksional üslubu anlayışını ifadə etmək üçün “üslub” anlayışı ilə yanaşı, həmin mənanı verən “dil və nitq” termini də işlədilmişdir. Məsələn: “bədii dil”, “bədii nitq”, “bədii üslub”, “elmi nitq”, “elmi dil”, “elmi üslub” və s.
Ədəbi dil üslublar sistemindən ibarətdir. Cəmiyyətin inkişafı ilə bağlı olaraq, ədəbi dilin fəaliyyət sahələri genişlənir və belə genişlənmə nəticəsində funksional ixtisaslaşma meydana çıxır. Yəni bir qrup leksik, morfoloji və sintaktik vahidlər sanki bir sahəyə “təhkim” olunur.
Üslublar ədəbi dilin özü kimi tarixi kateqoriyalardır. Çünki o, cəmiyyətin inkişaf mərhələsinin konkret bir dövründə yaranır. Hər bir funksional üslub bir neçə nitq üslubunu əhatə edir. Məsələn: rəsmi-əməli üslub-ərizə, protokol, arayış, tərcümeyi-hal, vəkalətnamə, qərar, qətnamə, hökm və s. nitq üslubunu özündə birləşdirir. Hər nitq üslubunun standart yazılış tərzi vardır.
Bədii üslub-bu üslub ədəbi dilimizin ilk mükəmməl qollarından biridir. Buna görə də tarixən qədimdir və başqa üslublara nisbətən aparıcı, istiqamətverici olmuşdur. Funksional imkanlarının genişliyinə görə uzun zaman ədəbi dili təmsil etmiş, bu cəhətdən də ədəbi-bədii dil də adlanmışdır.
Bədii üslub bir sıra səciyyəvi cəhətləri ilə fərqlənir:
Bədii üslub-yaranması baxımından qədimdir.
Funksional imkanlarının genişliyinə görə aparıcı xarakterə malikdir.
Bütün fonetik, leksik və qrammatik vahidlər geniş mənada obrazlılıq yaratmağa xidmət edir.
Buradakı hər söz, ifadə, cümlə bədiilik və emosionallıq yaradan vasitədir.
Obrazlılığın üç təzahür forması (göstəricisi) vardır: şeir, nəsr, dram.
Dostları ilə paylaş: |
