Azərbaycan fəLSƏFƏ VƏ sosial-siyasi elmlər assosiASİyasi (afse a) FƏLSƏFƏ və sosial-siyasi elmlər elmi-nəzəri jurnal

Ailə tədqiqatlarının

nəzəri-konseptual əsasları



Əbülfəz Süleymanov ^*



Giriş

Tarixin bütün dövrlərində ailə institutu ictimai inkişafın əsas xüsu­siy­yətlərini özündə əks etdirmiş, ictimai fikir isə bu xüsusiyyətləri müxtəlif as­pektlərdən ifadə etməyə çalışmışdır. Bu baxımdan ailə institutunun nəzəri ba­xımdan öyrənilməsi problemi Konfutsidən başlamış XX əsrin sonuna kimi – iki min il yarımdan çox tarixə malikdir. Ailənin varlığı və yaşaması ilə bağlı fəlsəfi, etik, sosial-psixoloji, iqtisadi və digər sahələr üzrə çoxlu sayda və həcmdə ədəbiyyat mövcuddur. Bu problemin öyrənilməsi də bu ədəbiyyatlara və biliklərə söykənir.

XX əsrin 60-cı illərinin əvvəllərində Amerika sosioloqu Qud qeyd edir­di ki, ailə sosiologiyası sahəsində (digər əhəmiyyətli sahələrə nisbətdə) da­ha çox tədqiqat aparılsa da, onların yalnız bir qismində problemin nəzəri id­rakına cəhd öz əksini tapır. Bir sıra hallarda, hər şey insanın praktik mə­sə­lə­ləri (məsələn, ər-arvad münaqişəsindən necə qaçmaq və s.) həll etməsi üçün sosial texnologiyanın hazırlanmasına yönəlirdi. Bu ten­den­si­ya­ya qarşı çıx­maq mümkün deyil. Lakin, eyni zamanda unutmamaq lazımdır ki, töv­si­yələrin təsir gücü bu sahədə konseptual yanaşmaların olması ilə birbaşa əlaqəlidir.

Son dövrlərdə ailə tədqiqatları sahəsində çoxlu sayda empirik məlumatlar yığılmış, əhəmiyyətli dərəcədə metodik təcrübə toplanmışdır. Lakin, bir çox hallarda əldə olunmuş bu yeni məlumatlar nəzəriyyə və tət­bi­qi sahənin kifayət qədər uzlaşdırılmaması ucbatından elmi biliyin gözlənilən inkişafına gətirib çıxarmır. Aydındır ki, bu cür hallarda elmi bi­lik­lərin səviyyəsinin artmasını gözləmək inandırıcı deyil. Digər tərəfdən empirik tədqiqatların (tədrici olaraq nəzəri və praktik əhəmiyyətli nəticələrin əldə olunmasını istiqamətləndirməsi üçün), ailə və nikah üçün xüsusi sosioloji konsepsiyaların inkişafına tələbat yaranır. Formalaşmış xüsusi sosioloji konsepsiyaların nəzəriyyə və təcrübə arasında körpü salınması ilə bağlı metodoloji xarakterli problemləri həll etməsi bu tələbatı daha da artırır.