Azərbaycan folklorunun ilkin nəşrləri” seriyası HÜMMƏT ƏLİzadə azərbaycan el əDƏBİyyati

Məlik Məhəmməd:

Heç görməmişəm mən o Hindistanı

Xaliq xəlq edif sən kimi canı

Gözü yolda qalıf anam Şəhribanu

Yolunda durub ol qubana Məhəmməd.

Sözləri tamama yetiştirif, hər iki aşıq-məşuq bir-birinə dil verif dodax-dodağa qoydular. Ta inki, savah oldu, bu zaman bir məclis arəstə edif bir neçə nəfər molladan, qazıdan çağırıf kəbin­nə­rini kəsdirdilər. Bu minvalnan bir il həyat sürdülər. Birdən Gü­­­ləndam dedi:

– Məlik Məhəmməd! İndi gərək biz Hinddə yaxşı mülklər bər­pa etdirək. Məlik Məhəmməd razı oluf bir az müddətdə öz­dəri üçün bir saray bina etdirdilər ki, başı bulutdan, ayağı dərya­dan nəm çəkirdi. Bu saraydan əlavə şəhərdə nə qədər dükannar əmə­lə gəti­rdif, hətta özlərinə məxsus bir taciryana dükan da aç­dılar və Məlik Məhəmməd haman dükanda ticarətə məşğul oldu. Bir gün qız dedi:

– Məlik Məhəmməd, bilirsənmi nə var?

Məlik Məhəmməd dedi:

–Yox!

Qız dedi:

– Gərək indi birimiz Həmədana gedək. Həm orda ata-anayın mül­kini şənləndirək, həm da oraynan buranın arasında al-ver bi­na­sı qoyax. Sən burda olan malı göndər, mən də orda satıf bu­ra­da olmıyan mallar göndərim. Bəlkə, xudavənd aləm yar ola, əv­vəl­ki dölətdən artıx, mal və mülkə malik olax.

Məlik Məhəmməd Güləndamın bu tədbirinə “afərin” deyif de­di:

– Ey nazənin, ancaq mən Həmədana anamın yanına gedə bil­mərəm. Çünki xəcalət çəkirəm.

Güləndam dedi:

– Ziyan yoxdur, sən burda dükanımızı işlət, mən gedərəm.

Bəs, Güləndam Məhəmmədin bir rəsmini də alıf özünə bir dəst ta­ciryana libas alıf geydi və bu surətlə Məlik Məhəmməd­nən halal­la­şıf Həmədana tərəf rəvan oldu. Bir az müddətdən son­ra Məlik Mə­həmmədin anası Şəhribanunun evinə yetişdi və həm Mə­lik Mə­həmmədin rəsmini verif, həm də özünün və Mə­lik Mə­həm­mədin ba­şına gələn əhvalatı Şəhribanuya nağıl elədi. Şəhri­banu oğlu Mə­lik Məhəmmədin nişanlısı olduğunu bilif çox şad oldu.

Odur ki, Güləndam bir az müddətin içində Həmədanda bir sa­ray bərpa etdirdi ki, dünyada misli-manəndi olmuya. Öz adını Mə­lik Məhəmməd qoyduğunnan sarayın qabağında Məlik Mə­həm­­məd Allahverdi södagərin oğlu yazdırır. Bu dəstgahı hər kim görürdü, heyran qalırdı. Bir gün Güləndam öz qəsrində otu­ruf şəhərə tamaşa edəndə o vilayətin şahı olan “Xətayi” keçəndə bir ali saray görürlər ki, başı ərşə çəkilif və qəsirdə bir nocavan oğlan duruf, heç misli-manəndi yoxdur. Şah vəzirdən xəbər aldı ki, bu saray kimindi. Vəzir dedi:

– Şah sağ olsun, Allahverdi södagərin oğlu Məlik Məhəm­mə­din sarayıdır.

Şah dedi:

– O qəsirdə oturan sarayın sahibimidir?

Vəzir ərz etdi ki:

– Bəli, tasatdığın olum, bəli!

Şah həm saraya, həm də oğlana diqqətnən baxıf dedi:

– Vəzir! Mən oğlanı çox görmüşəm, hər halda bu Məlik Mə­həmməd dəyil, yəqin bu cavan bir hilə sahibidi.

Munu deyif daril imarəsinə getdi, təxt səltənətdə qərar tutdu. Şə­hərdə hiləgərliklə məşhur olan kuf yeridən Sənəm qarını hi­zu­ra istiyif qarı hazır olan kimi əhvalatı qarıya tamamiynan nağıl eyliyif dedi:

– Nənə, hərgah bu sirri açıf o cavanın kim olduğunu mana xə­bər gətirsən, səni dünya malınnan qəni edərəm.

Bu imansız küpəgirən qarı “bə çəşm” dəyif tərəf Güləndam­gi­lə gəlir. Məlik Məhəmmədin anası ilə bir qədər söhbət eyliyif hi­lə yoluynan dedi:

– Şəhribanu! Bu qonağınız haralıdır. Nə məhriban cavandır. Şəhribanu Sənəm qarını bir ağılsız hesaf etdiyindən dedi:

– Bilirsənmi, mənim gəlinim Güləndam Pəridir, ticarətə və şəhərə çox getdiyinnən mərdana libasını geyinif.

Sənəm qarı munu eşidif gözü maşaldar pişiyinin gözünə dön­dü. Dedi:

– Şəhribanu, bəs oğlun Məhəmməd haradadır?

Bu zaman ağılsız Şəhribanu əhvalatı tamamıynan qarıya na­ğıl elədi.

Bu zaman qarı özünü şahın hizuruna yetirif həm Məlik Mə­həm­mədin və həm də Güləndam Pərinin əhvalatını tamaman şa­ha nağıl elədi. Şah xoşhal oluf qarıya ənam verif, yola saldı və və­ziri hizura istiyif rəvayəti ona da bildirdi və dedi:

– Vəzir, amanın bir günüdür. Gərək bu qızın visalına məni çat­dırasan. Ona görə bir tədbir çəkməli.

Vəzir bir qədər fikirdən sonra dedi:

– Şah sağ olsun. Munun tədbiri odur ki, Şəhribanunun dilin­dən Hindistana bir namə yazax ki, oğul, bu qəhvəni buraya nəyə gön­dərmisən. Daha səni də və bizi də avırdan salıf. Munun bu gar­sarığının əlinnən gejə-gündüz yata bilmirəm. Ümidvaram ki, be­lə bir hölnak namə oğlana çatan kimi Güləndamı boşuyar, bu za­man sən də visalına yetişərsən.

Şah vəzirin bu tədbirinə “mərhəba” deyif həmin minvalnan bir namə yazıf Məlik Məhəmmədə göndərdi. Məlik Məhəmməd na­mə­ni oxuyub məzmunundan halı olan kimi qəzəb alud bir hal­da taciryana dükanını və mal-mülkünü qoyuf Həmədana tərəf rə­van oldu. Bir az müddətdən sonra Həmədan şəhrinə yetişif öz-özü­nə dedi: Gözləyim axşam olsun, bəlkə Güləndam saraydan aşa­ğı düşə, anam bilmədən həlak edəm. Çünki anam bilsə qoy­maz. Munu de­yif sarayın aşağısında müntəzir duruf o qədər göz­lədi ki, axşam ol­du və qəzadan o axşam vaxtında dört dərviş gə­lif Güləndamın sara­yının ayağında durur və pay istiyir. Bu yan­nan Güləndam Pəri şad və xürrəm qəsirdə oturuf Şəhribanu ilə söhbət edirdi. Birdən dedi:

– Qaynanacan! Gönlümə Məlik Məhəmməd elə düşüf ki, az qa­lır bağrım zəhrəçak olsun. Şəhribanu dedi:

– Bala, məktub yazarsan gələr, o nə çətin işdir.

Bular guftgu etməkdə, dərvişlərin qəsidə səsi gəlir, qız səsi eşi­­dif eyvannan baxdı ki, dört dərviş oxuyur. Gəlif bulara öydən pay götürüf saraydan aşağı enib verdiyi zaman Məlik Məhəm­məd biinsaf dedi:

– Ey dil qafil, nə durmusan, yaxşı vaxtıdır.

Bəs belindən xancarını çəkif özünü Güləndama yetirif fər­qin­dən bir xəncər vurdu. Beş barmaq fərqinə işlədi. Bu zaman hər tə­rəf­dən dərvişlər töküləndə darıxdığınnan xəncəri qızın fər­qin­də qo­yuf saraya anasının yanına çıxdı. Dərvişlər hali belə gö­rüf dedilər:

– Yəqin bu oğlan çıxıf bu qızı burada görən kimi öldür­mə­miş əl çəkmiyəcək. Hələ ölmüyüf, bəlkə Allah rast salıf ölmi­yə­cək, gəlin munu da aparıf gedək. Bu zaman dərvişlərin hamısı ra­zı oluf qızı bihuş bir halda götürüf şəhərdən kənara getdilər.

Bular getməydə olsun, gəl sana Məlik Məhəmməddən xəbər ve­rim.

Anasının yanına çıxıf, anası oğlu Məlik Məhəmmədi qucax­layıf üzünnən-gözünnən öpdü və dedi:

– Bala, indicə nişannın Güləndam səni arzulayırdı, şükür yaxşı gəldin. Dərvişlərə pay aparıf eşiyə çıxmışdı, sən görmədinmi?

Məlik Məhəmməd dedi:

– Anacan! Sən mənə bu əhvalat üçün namə göndərmişdin. Odur ki, mən də eşikdə macal tapıf Güləndamı xancarladım. Əm­ma heyif olsun ki, canını alana qədər dərvişlər üstə düşdülər, bil­­mirəm, lap öldümü, yoxsa sağdı? Yəqin ki, indi də ölmüyüfsə, bir az sonra sağ qalmaz. Bu zaman biçarə Şəhribanu hölnak hal ilə oğluynan bərabər başını yola-yola eşigə çıxdı, gördülər nə tas var, nə də hamam. Qızın qanı həddən ziyada tökülüf, ancaq özü yox­dur. Şəhribanu dedi:

– Ay oğul, bu nə işdir?

Məlik Məhəmməd haman naməni çıxarıf dedi:

– Anacan, bu sən göndərən namədir, gör nələr yazılıf.

Qarı məzmun namədən hali oluf dedi:

– Oğul. Mən – mənəm. Bu naməni heç vədə yazmamışam.

Məlik Məhəmməd dedi:

– Mən bilmirəm, sənin adın ilə gəldiyinə görə mən də inan­dım.

Qarı dedi:

– Bala, bizim öyümüzü yıxanın Allah öyünü yıxsın, kim bi­lir hansı naxələfin işidir. Munu deyif ana-oğul bu dillərnən bi­ça­rə Güləndamın əhvalını ağlayıf, oxşuyurlar.