Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu azərbaycan folkloru antologiyasi (Cəbrayıl, Ağdam, Laçın, Qubadlı, Zəngilan, Ağcabədi və Kəlbəcər rayonlarından toplanmış folklor nümunələri) baki – “Nurlan“ – 2012

III mətn

Bir loğman olur. Bının yanına bir xəsdə gəlir. Xəsdə elə bir vəziyyətdə olur ku, cüzam-zad tutmuşmuş, vəziyyəti çox pis imiş. Loğman bına baxır ayannan-bayannan, deyir:

– Qardaş, mənim əlimnən gəlməz.

Tökülüşüllər bının üsdünə, bına çox ağır söz-zad deyillər ki, sən nətər həkimsən, sən nətər loğmansan, bir dərman deyə bilmirsən xəsdəyə. Niyə bını müalicə eləmirsən? Axı bı xəsdə ölür. Deyir:

– Ə, qadan alım, mən hardan alım beş il qısır qalan buludu, mən hardan alım yeddi il su işmiyən ilanı, on il də doğmuyan keçi­nin südünü ki, mən onu müalicə eliyim. Bının dərdinin dərmanı bıdı.

Bı adam bını eşidir, ölümü alır gözünün qabağına, deyir:

– Ə, ölməh ölməhdi, tay xırıldamax nə deməhdi?

Baş götürür çıxır gedir dağlara. Gedif bir qayanın dibində oturmuşmuş kölgədə. Görür kü, bir keçi gəldi. Bının özü də bərk susamışmış. Deyir ki, qoy elə bı keçini tutum, sağım içim. Keçini tutur, sağır bir camı varmış ona. Qoyur yerə, isdiyir içə. İşməh isdiyəndə bı mamentdə bir dənə möhkəm göy gurulduyur. Qəfildən bir yağış yağır, bir qara bulud o yannan gəlir, bir leysan yağır. Bı südün yarısı olur su. Yağış kəsif, gün çıxıf. Bı isdiyif ki, südü içə, görüf kü, bir qara yekə ilan daşın altınnan çıxdı, gəldi südü işdi, qayıtdı zəhərini də tökdü camın içinə, çıxdı getdi. Süd də oldu zəhər. Bı fikirrəşir ki, ay dadi-bidad, onsuz da bıralarda susuzdan öləjəm. Qoy elə bı ilanın zəhərini içim, canım birdəfəlik qutarsın. Götürür bı südü çəkir başına. Çəkənnən sohra özünü yaxşı hiss eliyir. Bir az gözdüyür. Sohra bını yuxu tutur. Səhər ayılır görür kü, əyə, bı ölmüyüf, əksinə, özünü daha da yaxşı hiss eliyir. Bütün yaraları-zadı hamısı sağalıf, sağlamlaşıf. Qayıdıf gəlir kəndə. Görül­lər ki, bı oğlan qayıtdı. Loğman bını eşidir, gəlir. Bı deyir:

– Bəs belə-belə, sağalmışam, amma sən məni müalicə elə­mədin.

Deyir:

– Yox, sən maa de görüm, başa nə oyun gəldi?

Deyir:

– Bəs belə-belə.

Başına gələnnəri nağıl eliyir. Deyir:

– Hə, mən deyəndi. Yeddi il su içməmiş ilanın zəhəri, beş il qısır qalmış keçinin südü, bir də qısır qalmış buludun yağışı. O, mənim əlimdə dəyildi, Allahın əlində idi.
IV mətn

Bir gün loğmanın oğlu xəsdələnir. Loğman deyəndə bı həkimdi da. Həkimnən də yüksəh bilir. Loğman belədi. Nə qədər çalışır uşağı sağalda bilmir. Qalır çarəsiz. Arvada deyir ki, mən el içində, oba içində biyabır olmamaxdan ötrü kəntdən çıxıram. Oğlan üş günnən sora öləjəh. Mən bir həftədən sora gələjəm. Tay camaat deməsin ki, loğman nətər loğmandı ki, onun dərdin bilmir. Uşax ölənnən sora qayıdıf gələjəm.

Nətər deyir, heylə də eliyir. Çıxıf gedir. Loğman gedənnən so­ra loğmanın şəyirdi gəlir bulara. Görür ki, loğman yoxdu evdə. Deyir:

– Ay xanım, loğman hardadı?

Loğmanın arvadınnan xəbər alır. Deyir:

– Loğman gedifdi filan şəhərə.

Deyir:

– Nədi, niyə gedifdi?

Deyir:

– Hal-qəziyə belə-belə. Uşax xəsdələndi, sağalda bilmir. Bi­ya­bır olmamax üçün çıxıf gedifdi. “Uşax ölənnən sora gələjəm” dedi.

Şəyird deyir ki, xanım, saa bir sual verəjəm. Əyər düzünü desən, mən uşağı sağaldaram.

Deyir:

– De görüm uşax loğmannandı, yoxsa kimnəndi?

Deyir:

– Şəyird, sən nə danışırsan, dəlisən-nəsən?

Deyir:

– Yox e, xanım, maa düzünü de. Uşax loğmannandı, yoxsa kimnəndi?

Deyir:

– Ay şəyird, Allahdan nə gizdin, bəndədən nə gizdin. Uşax çobannandı.

Deyir:

– Onda maa bir qab qatıx gətir, bir qab pencər. Pencəri bişir gətir.

Bı minvalla üş-dört gün uşağı pencərnən, qatıxnan maalicə eliyir. Vaxt keçir, uşax sağalır, durur ayağa.

Vaxt tamam olur, loğman gəlir evə. Görür ki, ə, uşax qapıda oynuyur. Çox təəccüb qalır ki, uşax necə sağaldı, kim sağaltdı belə vəziyətdə? Gəlir evə, deyir:

– Arvad, bı uşağı kim sağaltdı, nejə sağaltdı?

Deyir:

– A kişi, şəyird sağaltdı.

Deyir:

– Necə sağaltdı şəyird bını, nə verdi bına?

Deyir:

– Vallah, qatıxnan, bir də pencərnən sağaltdı.

Deyir:

– A köpəh qızı, niyə maa demədin ki, uşax çobannandı. Mən uşağın dərdini çoxdan tapardım. Mən öz qidamın vasitəsiynən uşa­ğı sağaltmax, maalicə etməh isdiyirdim. Çobanın da yediyi qatıx, pencərdi. Onnan da əmələ gələn qatıx, pencərnən sağala bilər. Belə deyərdin maa, mən də bileydim uşağın dərdini.

Vəssəlam.
V mətn

Ə, bala, bir kişinin oğlu xəsdələnir. Hara aparır heş bir həkim bının dərdinə əlaj eliyə bilmir. Axırda elə olur ki, gedir bir loğma­nın yanına. Loğman baxır uşağın sifətinə, başa düşür ki, bu, nədi. Deyir:

– Bir xam at tapın gətirin, mindirin uşağı ata, çapsın atı.

Atı tapıllar, gətirillər. Uşax minir atı, çapır. Gedir hərrənir, bir azdan sora gəlir. Oğlanın atası deyir ki, nədi bı, niyə belə oldu? Bu atı çapdı. İndi bu nədi? Deyir:

– Uşağın ürəyinə tük dolaşmışdı. O tük imkan vermirdi ki, ürəh inkişaf eliyə. Atı çapdı, ürəh genişdəndi, tük qırıldı. Ona görə də hər şey gəldi normal hala düşdü. Oğlan rahat nəfəs aldı.

Söyləyici mətni nənəsindən eşidib.