Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu dəRBƏnd folklor öRNƏKLƏRİ
Yüklə 13,01 Mb.
|
| İNAMLAR (1)
*** Vəfat etmiş əziz adamdan söhbət düşəndə kimsə qəfildən asqırsa, yanındakılar onun paltarının ətəyindən üç dəfə dartıb deyərlər: “Bizimsən, bizimsən, bizimsən!” *** Dilinə düyün düşəndə yanındakı adama üç dəfə deməlisən: “Dilimə düyün düşüb”. Həmin adam da üç dəfə təkrar etməlidir: “Tüpür yerə, düşsün!”. “Onda düyün dildən düşər”, ‒ deyərlər. *** Uşağı oynadanda deyərlər: ‒ Gözləri şam-şam çıraq Qada-bala bundan uzaq. *** Uşaq gec dil açanda axura saman töküb, at yüyənini uşağın boynuna keçirər, sonra onu axura aparıb deyərlər: “Adamsan adam ol, heyvansan heyvan ol, ye bu samanı”. Belə edilsə, uşaq tez dil açar. *** Xırman döyülən vaxt yel əssə yaxşıdı, döyülmüş taxılı yerdə sovurar. İşdi, yel əsməsə, onda yeli çağırarlar. Yeli çağırmağın da öz qaydası var. Ağsaqqallar əllərinə şana alıb, sovuruq ata-ata belə deyərlər: ‒ Heydər, Heydər, əsə gəl. Xırmanları basa gəl. Oğul-uşaq qırıldı, Dayanma, dur yasa gəl. Taxılı samandan arıtdıyanda da deyərlər: “Heydər, Heydər, gəl atına saman apar”. Yel baba da bu çağırışları eşidib gələr, xırmançının işi avandına düşər. *** Qorxu çəkmiş adamın qorxusunu götürmək üçün bir yumurta, bir manat pul, bir də bir şüşə su götürüb, həmin adamı Eldar Xatının qəbri üstünə apararlar. Onu qiblə tərəfə dayandırıb əl-ayağının dırnaqlarını kəsər, kirpiklərindən bir-iki tük çəkər, üç dəfə boynunu iplə ölçəndən sonra ipi xırda-xırda kəsərlər. Sonra həmin adamın arxasında yumurtanı sındırıb, şüşədən onun başına su tökə-tökə dua oxuyar, axırda şüşəni daşa çırpıb sındırarlar. Bundan sonra isə həmin adam arxasına baxmadan evinə gedər. Onda inanarlar ki, qorxu basmış adam sağalacaq. *** Keçmiş vaxtlarda kəndli tuma getməmişdən əvvəl üç gün evindən çölə çıxmazmış. Üçüncü gün hamama gedib çimərmiş. Səhəri gün tum kisəsini çiyninə atıb, əkin yerinə gedərmiş. Hər dəfə kisədən tum götürüb atanda məhsulun bol olması üçün belə deyərmiş: “Ya pərvərdigar, mərdi namərdə möhtac eləmə”. Axırda da belə deyərmiş: “Bu da bizim payımız”. Kisədə tum qurtaranda kisəni başışağı çevirib, qalan tumu yerə töküb deyərmişlər: “Bu da qarışqanın payı”. Onda məhsul bol olarmış. *** Tuma çıxmamışdan qabaq kişilər yuyunardılar, saç-saqqallarını qırxdırırdılar ki, əkin də “təmiz” olsun, alaq olmasın. Xatınlar isə yeddi gün qalmış “tuma hörmətdir” deyib, halva, fəsəli bişirib, ev-ev paylayardılar ki, taxıl bol olsun. Tum səpəndə “birə min olsun” deyərdilər. *** Təndirdə çörək bişirəndə deyərlər: “Bismillahir, ər-rəhmanir ər-rəhim”. Çörək bişirən əlini üç kərə kündə yığılan teştə, sonra da təndirə vurar. Sonra üzünə salavat çəkib, üç dəfə deyər: “Allahun məsəlli vəli Məhəmmədən Rəsulullah. Allah, sən min bərəkət ver təndirimə, çörəyimə. Ya Rəbb, bu neməti halal et evimə, ailəmə”. *** Süddən kəsilən qadın su dolu vedrə ilə örüşdən qayıdan naxırın qabağına çıxıb deyər: “Al suyum, ver südüm!” Belə desə, qadının südü yerinə qayıdar, mal-qara isə süddən kəsilər. *** Bir şey itib tapılmayanda “Allah şeytana lənət eləsin, şeytanın tükünü bağladım”, ‒ deyibən dəsmala, ya da ipə düyün vurarlar. İtkini tapandan sonra düyünü açmaq gərəkdir. *** İlanı görəndə deyərlər: “Ay heyvan, mənə dəymə, dəysən, Süleyman peyğəmbərin, Həzrəti Fatimənin yanına üzüqara gedərsən”. *** Siftə doğulan uşağın qırxı çıxan kimi onun qırxını kəsərlər ki, azar-bezardan, bəd nəzərdən uzaq olsun. Odur ki, onu bir tasın içində oturdub başından qırx açar camından su axıda-axıda deyərlər: “Bismillahir-ər rəhmanir ər-rəhim. Mən niyyət elədim bu uşağın qırxını kəsməyə ‒ Bunun bəndi bəndindən, Ruzi damarından Başının tükündən Ayağının tozundan Cəsədindəki xəstəlikdən Bəd nəzər adamdan Cindən, şeytandan İlandan, əqrəbdən. Amin, amin bir də amin!” Suyu axıdıb tökdükcə onu üç dəfə qayçıyla kəsərlər. Uşağın qırxı töküləndən sonra deyərlər: Su aşağıda olsun, Sən yuxarıda. Belə deyib, uşağı anasına verərlər. Anası da onu geyindirib-keçindirib bayıra çıxarar. Bundan sonra ona daha bir xətər dəyməz. *** Sol gözün səyriməyinin düşər-düşməzi var, atdanan gözün üstünə qırmızı parça qoyub üç dəfə deyərlər: Şaddığa gəlibsən – bucağa düş. Bəddiyə gəlibsən – Ocağa düş. *** Ev tikmək istəyəndə binə yerinə uşaq beşiyi qoyar, dövrəsinə buğda səpər, ağ pul atarlar. Bunun səhəri günü gedib binə açarlar. Binənin ilk daşının altına at nalıynan qurd aşığı qoyarlar ki, özülü möhkəm olsun.
Mahnısı bu olsun, Köməyi su olsun. Sınayıblar ki, belədə azar-bezar çıxıb gedər.... *** Çuvaldan unu üç dəfə alıb, bir də qayıdıb içinə boşaldıb deyərlər: “Bərəkətin içində qalsın”. Bundan sonra unu çuvaldan alıb işlədərlər. *** Südü bişirib kərpic üstə qoyar, bir az həniri alınandan sonra içinə çalası töküb deyərlər: Dovşan kimi yat, Kərpic kimi qat. Bir para yerlərdə belə deyərlər: Kərpic kimi gələsən... Bu inam-istəklə də çalası tökülən südü ta gəlinciyə qədər kərpic üstə saxlarlar. *** Bir evdə gec ayaq açan uşaq olsa, cümə günü danüzü onu qapıdan yellədə-yellədə deyərlər: Adaq-badaq istəyirəm, Şilə ayaq istəyirəm. Bəsdi qucaqda durduğu, Bəsdi bucaqda durduğu. Ay Tanrı, buna kömək ol, Qol-qıçına dirək ol. Sınayıblar ki, bunnan bir az keçənnən sonra uşaq ayaq açıb yeriyər. *** Uşaq dişəyəndə düşən süd dişini qoz qabığının arasına qoyub, sonra verərlər özünə ki, aparsın bu ətrafdakı ən uzunömürlü adamın evinin damına atsın. Atan zaman da belə desin: Qollu-budaqlı olum, Mən də onun çağlı olum. Deyildiyinə görə, belədə həmin uşaq uzunömürlü olur. *** Külək kəsmək bilməyəndə yeltutara un atıb deyərlər: Çat payıva Get öyüvə. Belə eləsən, külək yavaşıyıb çəkilər. *** Uşağın boğazı gələndə ilan öldürmüş bir kişi yüngülcə uşağın boğazını sığayıb üç kərəm deməlidi: Govur qayıt, Govur qayıt, Govur qayıt. Bu hovur qayıt, Bu hovur qayıt, Bu hovur qayıt. Gündüz gəlibsən, Gündüz qayıt, Gecə gəlibsən, Gecə qayıt. Lap indicə qayıt. Sınayıblar ki, belədə boğazgəlməsi qayıdar. *** Mal-qara davaq olanda köhnə kişilər davaq tutan yerə kəndəlaş suyunu töküb deyərlərmiş: Gəndalaş, ay gəndalaş, Gəl dalaş, ay gəl dalaş. Yetiş, yara qovuşsun, Bəla burdan sovuşsun. Üstündən bir-iki gün keçəndə baxıb görərlərmiş ki, budu ha, davaq qurtarıb. *** Mal-qara çöldə qalıb gəlməyəndə qurdun ağzın bağlamaq gərəkdi ki, sədəmə yetirməsin. Bir ip götürüb, ona yeddi düyün vurarlar, düyün vurduqca da xançalı qından çıxarıb təzədən yerinə qoyallar. Axırda da deyərlər: Zağladım, yağladım, Qurdun ağzın bağladım! *** Yağış yağmayıb quraq keçəndə bir adamı söyüd yarpaqlarıyla bürüyüb, üstünə su ata-ata qapı-qapı gəzdirər, yol boyu oxuyarlar: Güdül, güdül, xoş güdül, Əl-ayağı yaş güdül. Qoy yağsın yağış, güdül. A göylərin buludu, Zəmilərin umudu. Tez ol, bir yağış yetir, Əkinnərim qurudu. Çax daşı, çaxmaq daşı Əndər gəlsin yağışı... Hər qapıda güdülə pay verib, onu razı salarlar, güdül də alxış edər. Bundan sonra yağış yağar. *** Uşağın qırx günündə mamaça gəlib, qırx suyu tökə-tökə alxış oxuyardı: Qənədi quşdan alsın, Muradı Tanrıdan alsın! Yaxşılara tən dursun, Yamanlardan gen dursun! Ağrısı axıb getsin, Acısı çıxıb getsin! Bax bu bir, Bu iki, Bu üç olsun, Düşmənnəri puç olsun. Su tökün qırx olsun, Bədnəzərə ox olsun. Bundan sonra uşağa sədəmə toxunub nəzər yetişməzdi. *** Uşaq olanda mamaça gələrdi, uşağı bələyib alardı qucağına. Doğan xatından üç kərə soruşardı: – Ağırsan, yüngül? – Yüngül. Mamaça xeyir-dua verib uşağı verərdi anasına. İyirmi gündən sonra mamaça gəlib uşağın adını qulağına qışqırardı. Sonra deyərdi: – Adını mən verdim, ömrünü Tanrı versin.
Yüklə 13,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|