| Süjetə diqqət edək:
Xaosa sanki “göydən düşən” Qazan Şöklü Məliyin düşərgəsinə çatan kimi ilk işi anasını diləmək olur: “Qaracıq çoban, anamı kafərdən diləyəyim, at ayağı altında qalmasun”, – dedi”354.
Maraqlıdır ki, Şöklü Məliyə müraciət edən Qazanı nə altun ban evi, nə ağır xəzinəsi, nə Burla xatun, nə oğlu Uruz, nə şahbaz atları, nə qatar-qatar dəvələri maraqlandırmır. O hətta arvadı Burla xatunun burada əsirlikdə qalmasına da razıdır (“Qırq incə bellü qızla Burla xatunı götürüb durursan, sana yesir olsun!”355), təkcə anasını istəyir: “Qarıcıq anam gətürüb durursan, mərə kafər, anamı vergil mana // Savaşmadın, uruşmadın qayıdayım-gerü dönəyim, gedəyim...”356
Bizcə, boyda Qazanın ilk öncə qarıcıq anasını istəməsinin onun qocalığı, ayaq altda qalıb ölə bilməsi ilə izah olunması sonrakı epik məntiqi əks etdirir. Buna qalsa, onun arvadı da bir qadın kimi 40 incə belli qızla ayaq altında qalıb ölə bilər. Süjetaltı bizə başqa şey deyir. Diqqət edək:
– Boyda Qazanın Şöklü Məlikdən anasını istəməsi xüsusi motiv – dialoq/xəbərləşmədir.
– Bu xəbərləşmə bütün sonrakı epoxal transformasiyalara rəğmən qarıcıq ananı bizə məhz doğucu ana funksiyasında təqdim edir. Onun doğuculuğu dialoq/xəbərləşmədə iki dəfə xatırlanır. Birinci dəfə Şöklü Məliyin dilində:
Qarıcıq ananı gətürmişiz, bizimdir,
Sana verməziz, Yayxan keşiş oğlına verəziz,
Yayxan keşiş oğlından oğlı toğar,
Biz anı sana ğərim qoruz...357
İkinci dəfə Qaraca Çobanın ona cavabında:
Mərə kafir, Qazanın anası
Qarıyubdur oğul verməz358.
Beləliklə, qarıcıq ana obrazı ilə bağlı süjetüstündə qorunub qalmış kosmoloji işarələri toplayıb birləşdirdikdə onun Qazanın statusdəyişmə ritualındakı Doğucu ana funksiyası üzə çıxır. Qazan Xaosda hökmən yenidən doğulmalıdır. Onun bütün varlığı yenidəndoğulmaya müncər olunur. Bu baxımdan, Qazanı maraqlandıran yalnız onun yenidən doğulma aktını həyata keçirəcək Qarıcıq (Yer) anadır.
Dostları ilə paylaş: |
