Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi ­­­­­­­­­­­­­­­folklor institutu­­­­­­­­­­­­­­­­­

§ 12.47. Bağda altı üzü bükülü qızla ikinci identifikasiya
İkinci sınaq/identifikasiya yenə bağda, yenə qızlarla və ye­nə Hüsniyə xanım tərəfindən keçirilir:

“Hüsniyə xanım dedi:

– Əslinin harada olduğunu bildin. İndi sənin gözlərini bağ­­layacağam, altı qız gətirib qabağından keçirəcəyəm. Ha­mı­sı bir boyda, bir libasda, üzləri də örtülü. Əgər onları ta­nı­san, doğrudan da haqq aşığısan”²³⁷.

Kərəm qızların hamısını adları ilə tanıyır və bununla da sı­naq/identifikasiyadan uğurla keçir. Beləliklə:

– Kərəmin eyni məkanda yenə də qızlarla sınağa çəkil­mə­si Əsliyə qovuşmanın növbəti keçid mexanizmlərindən biri­dir. Çünki dastandakı bütün epik-mənəvi məkanın bir qüt­bü­nü Kə­rəm (kişi başlanğıcı), o biri qütbünü Əsli (qadın baş­lan­ğıcı) təş­kil edir. Kərəmin Əsli ilə nişanlanması onların (qütb­lərin) tale sxemində birləşməsidir. Keşiş Əslini qaçır­maq­la bu qütb­lə­ri maksimuma qədər ayırır. Xaosun mərkəzi Ke­­şişin qaça bi­lə­cə­yi məkanın son duracağıdır. Kərəmin yo­lu­nu yada salsaq, gö­rə­rik ki, bu yol mərhələlərin ritmik tək­ra­rın­dan təşkil olunur. Hər mər­­­hələ Kərəmin qızlarla qarşı­laş­ma­sı ilə tamamlanır. Bu, artıq sonuncu mərhələ/ritmdir. Kərəm xaos/qürbətdədir. İndi kişi qüt­bü (Kərəm) ilə qadın qütbü (Əsli) artıq üz-üzə, təmas ha­lın­dadır. Bu halda Kərəmin qızlarla identifikasiyası onun qa­dın qüt­bündə hərəkətidir. O, artıq qadın qütb/məkanındadır. Kə­­rə­min bu qütb/məkandakı hərəkəti iki paradiqmada mü­şa­hi­də olunur:

a) Yer Ananın məkan/qütb/bədənində hərəkət;

b) Əslinin məkan/qütb/bədənində hərəkət.

– Qızların sayının altı olması Azərbaycan dastançılıq ənə­nəsi üçün arxaik struktur hadisəsidir. 6 rəqəminə “Dədə Qor­qud”da rast gəlirik: Dastanın birinci boyunda Salur Qazan əsir­likdə olarkən özü haqqında 6 nəğmə – soylama söyləyir. «6» burada ritual davranışın ritm vahididir. 3-cü nəğmədəki «6» semantemi bunu təsdiq edir:

Altun aşıq oynar Sancıdanın bəgləri.