Azərbaycan multikulturaliZMİ VƏ DÜnya multikulturalizm modelləRİ

7.17. İndoneziyada multikulturalizm

230 milyon əhalisi olan İndoneziyada əksəriyyəti Avstroneziya qrupuna daxil olan 300-dən artıq etnos, etnik qrup məskunlaşmışdır. Mərkəzi Statistika Bürosunun 2010-cu ildə keçirdiyi siyahıyaalmanın nəticələrinə istinadən verdiyi məlumatda isə bu ölkədə 1340 xalq və etnik qrupun mövcud olduğu göstərilir. Bu ciddi fərq etnik qruplar məsələsinə fərqli yanaşmalarla bağlıdır. Məsələn, bəzi mənbələr çeribonluları ayrıca etnos, digər mənbələr isə yavalıları titul xalq hesab edirlər. Baduy və bantenlilər də bəzən ayrıca etnos, bəzən də titul xalq kimi təqdim olunur.

İndoneziyada avtoxton olmayan, ölkəyə miqrasiya etmiş etnik qruplar da vardır. Onlardan sayca ən çox olanı çinlilərdir. Etnik çinlilər ölkənin bütün ərazilərinə yayılsalar da, daha çox böyük şəhərlərdə məskunlaşmışlar. Çinlilər İndoneziyaya çox qədim dövrlərdən gəlməyə başlasalar da, kütləvi şəkildə XVI əsrdən başlayaraq miqrasiya etmişlər. Ənənəvi olaraq ölkə iqtisadiyyatının böyük hissəsi onların nəzarətindədir. Bu səbəbdən yerli əhali ilə gəlmə çinlilər arasında münasibətlər həmişə gərgin olmuşdur. Bu münasibətlər general Suhartonun prezidentliyi dövründə daha kəskin şəkil almışdı. Həmin dövrdə etnik çinlilər ilə yerli əhali arasında sosial-mədəni ziddiyyətlərin kəskinləşməsi, çinlilərə ictimaiyyət arasında öz ana dilindən istifadə etmək qadağasının qoyulması onların müəyyən hissəsinin öz etnik mənşəyindən imtina etməsinə səbəb olmuşdu.

Ölkənin müxtəlif regionlarında, xüsusilə böyük şəhərlərində Hindistan və ərəb ölkələrindən gəlmiş miqrantlar da icma şəklində məskunlaşmışlar. Avropa xalqlarının nümayəndələri, avropalılar ilə indoneziyalıların qarışıq nigahlarından doğulmuş insanlar sayca o qədər də çox olmamışlar. Sonuncuların xeyli hissəsi II Dünya müharibəsindən və İndoneziya müstəqillik əldə etdikdən sonra ya başqa ölkələrə, xüsusilə Hollandiyaya köçüb getmiş, ya da repatriasiya edilmişdir.

İndoneziya Respublikasının dövlət dili İndoneziya dilidir. Bütün ümumtəhsil məktəblərində İndoneziya dilinin öyrənilməsi, ölkə konstitusiyasında təsbit edildiyi kimi, məcburidir. Ölkə əhalisinin, demək olar ki, hamısı dövlət dili ilə yanaşı, öz etnik dilini də bilir. 2009-cu ilə olan məlumata görə İndoneziyada 719 canlı dildən istifadə olunur.

İndoneziya dünyəvi dövlətdir. Bununla belə, din İndoneziya cəmiyyətinin həyatında çox mühüm rol oynayır. Bu, İndoneziya xalqının ideologiyasında – Pançasilada da ifadə edilmişdir: “Vahid Allaha inam” . 1945-ci ildə qəbul edilmiş konstitusiyaya görə vətəndaşlar bu və ya digər dinə etiqadda azaddır. 1965-ci ildə qəbul edilmiş qanunvericiliyə görə dövlət əsas dinlər olan İslam, protestantizm, katolisizm, hinduizm, buddizm və konfusiçiliyə müvafiq kömək göstərməyi nəzərdə tutur.

İndoneziyada dinlərarası və etnoslararası münasibətlər heç də həmişə hamar olmamışdır. Müxtəlif etnoslar, etnik qruplar, müxtəlif dinlərin daşıyıcıları arasında münaqişələr İndoneziyanın son bir neçə əsrlik tarixinin bir çox mərhələlərində baş vermişdir. XX əsrdə isə belə münaqişələr daha müntəzəm şəkil almışdır. Müəyyən dövrlərdə hakimiyyət özü də tolerantlığı, diskriminasiyanı stimullaşdıran qərarlar qəbul etmişdir. Məsələn, Orba (Orde Baru “yeni rejim” ) dövründə etnik çinlilərə qarşı müxtəlif qanunlar qəbul edilmiş, onların mədəniyyəti ilə bağlı hər şey, o cümlədən buddizm və konfusiçilik məhdudlaşdırılmışdı. 1966 və 1998-ci illərdə prezident Suharto hökumətdə müsəlmanların sayını azaltmağa, xristianların sayını isə artırmağa cəhd etmişdi. Hələ 1990-cı illərin əvvəllərində İndoneziyanın İslam dövlətinə çevrilməsi məsələsi ilə bağlı olaraq hərbi hakimiyyətdə iki qrup yaranmışdı. General Prabovonın rəhbərlik etdiyi qrup İndoneziyada İslam dövləti, general Virantonun milliyyətçi qrupu isə dünyəvi dövlət yaradılması üçün səy göstərirdi.

İndoneziyanın üzləşdiyi müxtəlif xarakterli etnik-konfessional münaqişələrin kökündə onların hər biri üçün ayrıca, bununla yanaşı, həm də hamısı üçün eyni olan səbəblər vardır. Münaqişələrin böyük əksəriyyəti dərin tarixi köklərə malikdir, lakin onların yeni dalğası müasir sosial-iqtisadi və siyasi həyatdakı ağır, mürəkkəb vəziyyətdən irəli gəlir. Ona görə də hakimiyyət ölkə əhalisinin sosial-iqtisadi vəziyyətinin yaxşılaşdırılması üçün müxtəlif proqramlar həyata keçirməklə bərabər, rəsmi qaydada tanınmış dinlərin daşıyıcıları arasında qarşılıqlı tolerantlıq və harmonik münasibətlərin, etnik qruplar arasında inteqrasiyanın, bir sözlə, multikultural mühitin formalaşdırılması üçün fəal təbliğat aparır.

Fəslə aid suallar

1. 
   “Anglofon” və “frankofon” ların Kanada multikulturalizminin formalaşmasında rolu haqda nə deyə bilərsiniz?
   
2. 
   Avstraliya multikulturalizminin əsas prinsipləri nədir?
   
3. 
   “Əridən qazan” məfhumu nə deməkdir?
   
4. 
   ABŞ-da “sivil hüquqlar hərəkatı” haqda nə nə deyə bilərsiniz?
   
5. 
   ABŞ multikulturalizminin formalaşmasında immiqrantların yeri və funksional rolu nədən ibarətdir?
   
6. 
   Avstraliya multikulturalizminin tarixi haqqında nə deyə bilərsiniz?
   
7. 
   İsveçrə Konfederasiyası dünyada hansı xüsusiyyətləri ilə tanınır?
   
8. 
   İsveçrədə rəsmi dövlət dili hansıdır?
   
9. 
   Multilinqvizm – dil amili olaraq İsveçrə multikulturalizminin yaranmasında nə kimi rola malikdir?
   
10. 
    İsveçrə mültikulturalizminin digər Qərbi Avropa ölkələrindəki təcrübədən fərqi nədədir?
    

1^ İnkluziv cəmiyyət-birinin digərlərinin fərqliliyinə hörmət edən və dəyər verən cəmiyyət. İrqindən, dinindən, milliyyətindən, dilindən, cinsindən, mənşəyindən, əqidəsindən, siyasi partiya və ictimai birliklərdə təmsilçiliyindən asılı olmayaraq bütün insanları bərabərhüquqluq prinsipi əsasında özündə birləşdirən cəmiyyətdir.

1^ Qeyd etmək vacibdir ki, bu hüquq 1978-ci il Konstitusiyasında da verilmişdi: maddə 3.4-ə müvafiq olaraq «MSSR-in müxtəlif millətlərdən olan vətəndaşlarının bərabər hüquqları…, başqa SSRİ xalqları dilləri ilə bir sırada doğma dilindən də istifadə etmək hüququ vardır», maddə 43-ə əsasən isə MSSR vətəndaşları təhsil və «doğma dildə oxumaq hüququna» malik idilər. Etiraf etmək lazımdır ki, sonuncu bənd işləmirdi və Sovet Moldaviyasında təhsil sistemi moldavan və rus dilləri üzərində qurulmuşdu.

1^ Qeyd olunmalıdır ki, bu statistika 2006-cı ilə aiddir. Никитченко А. Система образования национальных меньшинств РМ. В: От языкового многообразия к полиязычному и мультикультурному образованию. Материалы международной конференции, 5-6 декабря 2006, Кишинэу. Под редакцией Т.

Стояновой. Кишинев. 2008. С. 61–73.

Azərbaycan multikulturalizmi