Azərbaycan nağillari haqqinda düŞÜNCƏLƏr azərbaycan nağillarinin obrazlar sistemi

süjetlər, ><almma ><süjetlər ><və ><orijinal ><süjetlər. ><Şübhəsiz, ><bu ><bölgü ><özü ><də ><şərtidir. ><Ona ><görə ><ki, ><məlum ><bir ><süjeti ><də ><hər ><hansı ><bir ><nağılçinin ><dilindən ><yazıya ><aldıqda ><yeni ><məna ><alır, ><nağılçı ><məlum ><süjetə ><öz ><əlavəsini ><edir, ><onu ><yeni ><motiv ><və ><epizodlarla ><zənginləşdirir.>

<Deməli, ><improvizator ><nağılçılar ><söyləmə ><prosesində ><məlum ><nağılı ><dəyişdirərək ><əvvəlki ><nağıldan ><fərqli ><yeni ><bir ><nağıl ><və ><ya ><bir ><neçə ><nağılı ><birləşdirərək ><yeni ><süjetli ><bir ><nağıl ><yarada ><bilirlər. ><Odur ><ki, ><müxtəlif ><bölgələrdə ><ayrı-ayrı ><nağılçılarin ><repertuarlarinin ><yazıya ><almması, ><öyrənilməsi ><bu ><janrin ><spesifik ><xüsusiyyətlərini ><aşkara ><çıxarmağa ><kömək ><etmiş ><olur.>

<Nağılda ><kontaminasiya ><üsulunun ><müxtəlif ><tiplərinin ><xüsusiyyət><lərindən ><bəhs ><edən ><N.M.Vedernikova ><yazır:>

<M><Bu ><tiplərin ><fərqi ><yalnız ><süjetlərin ><bənzərsizliyi, ><iştirak ><edən ><><şəxslərin ><müxtəlifliyi ><ilə ><deyil, ><həm ><də ><danışanm ><qarşıya ><qoyduğu ><müxtəlif ><yaradıcılıq ><vəzifələri ><ilə ><izah ><edilir. ><Təkcə ><nağıllarda ><deyil ><(heyvanlar ><haqqmda, ><məişət, ><sehrli), ><eləcə ><də ><folklorun ><başqa ><janrlarinda ><özünü ><göstərən ><ən ><səciyyəvi ><kontaminasiya ><tiplərindən ><biri >< ><tematik ><kontaminasiyadır" >.<>

<Azərbaycan ><nağillarinda ><da ><kontaminasiya ><üsulundan ><geniş ><şəkildə ><istifadə ><olunur. ><Nağılçılar ><"Sehrli ><sünbür, ><M><Qızıl ><qoç", ><M><Quru ><kəllə><M>< ><və ><s. ><bir ><sıra ><nağıllarda ><bu ><üsuldan ><istifadə ><edərək ><nağılda ><təbliğ ><olunan ><əsas ><mövzunu ><təsirli ><bir ><şəkildə ><dinləyicilərə ><çatdırmağa ><çalışırlar.>

<Misal ><üçün, ><"Sehrli ><sünbül" ><nağılinin ><əsasmda ><ədalətli ><şah ><prob><lemi ><durur. ><Nağilin ><əsas ><süjetindətəsvir ><olunan ><şah ><ədalətli ><şah ><kimi ><verilir. ><O, ><ölkəsini ><ədalətlə ><idarə ><edir, ><kömək ><istəyən ><hər ><kəsə ><əl ><tutur, ><zəhməti, ><sənəti ><qiymətləndirməyi ><uca ><tutur. ><Kontaminasiya ><üsulundan ><istifadə ><edən ><nağılçı ><sehrli ><sünbül ><haqqmda ><hekayəti ><əlavə ><edərək ><təbliğ ><olunan ><bu ><ideyanı ><daha ><təsirli ><şəkildə ><söyləməyə ><nail ><olur.>

<M><Qızıl ><qoç><M>< ><nağılı ><da ><bu ><cəhətdən ><diqqəti ><çəkir. ><Şahzadə ><Məlik ><dostunun ><qədrini ><bilmir, ><onun ><daşa ><dönməsinəbais ><olur. ><Ancaq ><bu ><hərəkətindən ><peşman ><olan ><şahzadə ><dostunu ><xilas ><etmək ><üçün ><çətin ><sinaqlardan ><keçir. ><Nağılçı ><əsas ><süjetə ><Əhmədlə ><Məhəmmədin ><dostluğu ><haqqmdakı ><hekayəti ><daxil ><etməklə ><əsil ><dostluğun ><xalq ><arasinda ><necə ><olduğunu ><göstərməyə ><çalışır. ><Şahzadə ><bundan ><təsirlənir ><və ><dostunu ><xilas ><etməyə ><nail ><olur. ><Bu ><nağılda ><kontaminasiya ><üsulundan ><istifadə ><edilərək ><dostluq ><haqqmdakı ><mövzu ><daha ><təsirli ><şəkildə ><əks ><etdirilir.>

<Deməli, ><kontaminasiya ><üsulundan ><nağıllarda ><geniş ><şəkildə ><istifadə ><olunması ><təsadüfi ><deyildir. ><Bu ><vasitənin ><köməyilə ><nağılçılar ><hadisələri ><daha ><cəlbedici, ><maraqlı ><qurmağa, ><təbliğ ><olunan ><ideyanı ><dinləyənlərə ><daha ><təsirli ><çatdırmağa ><çalışırlar.>

<Danışılan ><məsələyə ><bir ><qədər ><də ><aydmlıq ><gətirmək ><üçün ><M><Üç ><qapı><M>< ><nağilinı ><yada ><salaq. ><Bu ><nağıl ><Şah ><Abbasla ><vəzirinin ><dərviş ><libası ><geyinib ><şəhəri ><gəzməsi ><ilə ><başlayır. ><Şahla ><vəzir ><Isfahan ><şəhərinin ><bazarinda ><üç ><qəribə ><hadisə ><ilə ><rastlaşırlar: ><onlarin ><salammı ><almayıb ><orabura ><vurnuxan ><dəmirçi ><ilə, ><heç ><nəyi ><görməyib ><gah ><minbərə ><çıxan, ><gah ><da ><minbərdən ><düşən ><molla ><ilə, ><pul ><verdikcə ><başmı ><yumruqlayan ><dilənçi ><ilə. ><Şah ><taxta ><çıxan ><kimi ><bu ><sirləri ><öyrənməyi ><vəzirdən ><tələb ><edir. ><Vəzir ><şahin ><əmrini ><yerinə ><yetirir.>

<Şah ><Abbasm ><və ><vəzirinin ><adı ><iləbağlı ><bu ><nağılda ><hər ><hansı ><tarix><dən, ><tarixi ><hadisədən ><danışılmır, ><bir ><vasitə ><olaraq ><nağıl ><süjetinə ><Şah ><><><Abbas ><və ><onun ><vəziri ><nağılçı ><tərəfindən ><daxil ><edilir. ><Süjet ><dəmirçi><nin, ><mollanm ><və ><kor ><oğlanm ><əhvalatı ><ilə ><bağlı ><motivlərin ><əlavə ><edil><məsilə ><davam ><etdirilir. ><Bu ><vasitədən ><- ><kontaminasiya ><üsulundan ><istifadə ><edən ><nağılçı ><səxavətli, ><səbirli ><olmağı, ><öz ><ruzusuna ><qane ><olub ><tamahkarlıq ><etməməyi ><cəlbedici ><bir ><şəkildə ><nağıl ><edir. ><Belə ><təmtə><raqlı ><təhkiyə ><üslubu ><Şirvan ><nağılçılığı ><üçün ><səciyyəvidir.>

<<Nağıllarda ><epik ><təkrarin ><müxtəlif ><növlərindən ><də ><geniş ><şəkildə ><istifadə ><olunur, ><personajlar ><öz ><əhvalatmı ><danışır, ><müdrik ><şəxsin ><vəya ><xeyirxah ><köməkçinin ><dedikləri ><sonrakı ><hadisələrin ><gedişində ><həyata ><keçir. ><Bir ><çox ><qeyriadi ><hərəkətlər, ><əhvalatlar >< ><qəhrəmanin ><möcüzəli ><varlıqlarla ><vuruşması, ><çətin ><tapşırıq, ><sinama ><və ><s. ><üç ><dəfə ><təkrar ><olunur. ><Xalq ><nağillarinin ><poetik ><mətnlərində ><bu ><üsula ><da ><tez-tez ><müraciət ><olunur.>

<Bəzən ><eyni ><hərəkəti ><üç ><dəfə ><bir ><qəhrəman ><yerinə ><yetirir. ><Bu ><halda ><təkrar ><əhvalatı ><uzatmağa ><xidmət ><edir ><və ><formal ><xarakter ><daşıyır. ><Eyni ><hərəkət ><müxtəlif ><qəhrəmanlar ><tərəfindən ><yerinə ><yetirilrsə, ><bu ><vasitə ><ilə ><qarşılaşdırma ><gücləndirilir, ><iki ><əvvəlinci ><şəxsin ><yerinə yetirə bilmədiyi><ni ><üçüncü ><yerinə ><yetirir ><və ><bu ><yolla ><üçüncü ><şəxsin ><üstünlüyü ><üzə ><çıxır.>

<Nağılçı ><personajlarin ><öz ><əhvalatmı ><danışması ><üsulundan ><da ><təh><kiyədə ><geniş ><şəkildə ><istifadə ><edir. ><Dinləyici ><əvvəlcədən ><olub-keçən><lərlə ><tanışsa, ><əhvalat ><yalnız ><xatırladılır ><və ><M><mən ><sizə ><söylədiyim ><kimi ><nağıl ><edildi" ><deyilməklə ><kifayətlənilir, ><bir ><çox ><halda ><isə ><qəhrəmanin ><öz ><əhvalatmı ><danışması ><yolu ><ilə ><hadisələr ><genişləndirilir. ><"Tapdıq", ><"Oxxayla ><Əhməd><M>< ><və ><s. ><nağıllarda ><bu ><üsuldan ><istifadə ><edilmişdir. ><Bir ><bölüm ><nağıllarda ><isə ><hər ><şey ><dinləyiciyə ><məlum ><olur, ><olub-keçənlər ><personajm ><dilindən ><digər ><personajı ><xəbərdar ><etmək ><məqsədilə ><danı><şılır.>

<Bu ><halda ><personajlarin ><öz ><əhvalatmı ><danışması ><vasitəsilə ><hadisələrə ><yekun ><vurulmuş ><olur. ><Bu ><üsuldan ><M><Nar ><qızı><M>< ><nağilinda ><bacarıqla ><istifadə ><olunmuşdur. ><Burada ><əvvəlcə ><baş ><vermiş ><əhvalat ><söylənilir, ><ancaq ><həmin ><əhvalatdan >< ><qulluqçunun ><özünü ><Nar ><qızı ><kimi ><qələmə ><verməsindən, ><bu ><qızm ><isə ><başma ><gələnlərdən ><şahzadənin ><xəbəri ><olmur. ><Inci-muncuq ><mərasimindəNar ><qızı ><mahnı ><oxuya-oxuya ><başma ><gələnləri ><şahzadəyə ><söyləyir.>

<Epik ><təkrarin ><sehrli ><nağıllarda ><istifadə ><olunan ><digər ><bir ><növü ><isə ><deyilənin ><olduğu ><kimi ><baş ><verməsidir. ><Qəhrəman ><hər ><hansı ><səfər ><zamanı ><çətinliklə ><qarşılaşarkən ><müdrik ><şəxs ><və ><ya ><xeyirxah ><köməkçilər ><qəhrəmana ><əvvəlcədən ><başma ><gələcək ><hadisələri ><söyləyir ><və ><çıxış ><yolunu ><göstərir. ><Sehrli ><nağillarin ><mürəkkəb ><məzmun ><və ><quruluşuna ><uyğun ><olaraq ><nağılçılar ><bu ><vasitəyə ><tez-tez ><müraciət ><edirlər.>

<><><><Ənənə ><çərçivəsində ><çıxış ><edən ><nağılçılar ><nağılı ><daha ><təsirli ><şəkildə ><dinləyicilərə ><çatdırmaq ><üçün ><ənənəvi ><təhkiyə ><vasitələrinə ><tez-tez ><mü><raciət ><edirlər. ><Belə ><vasitələr ><yalnız ><süjeti ><zənginləşdirmir, ><həm ><dənağı><lın ><təkraredilməz ><üslubunun ><aradılmasmda ><əhəmiyyətli ><rol ><oynayır.>>

<<Nağıl ><məntiqinə ><görə ><Şah ><Abbas ><hirslənəndə ><qızini ><Keçəl ><Həsənə ><də ><verə ><bilər, ><bəzən ><də ><quldurları ><tapmaq ><üçün ><dərviş ><libası ><geyinib ><onlara ><da ><qoşula ><bilər ><("Şahın ><tədbiri" ><nağilinda ><olduğu ><kimi). ><Bəzən ><də ><bir ><qadinin ><xəyanətini ><görüb ><bütün ><qadm ><və ><qızlarin ><ölümünə ><də ><fərman ><verə ><bilər, ><bir ><müddətdən ><sonra ><isə ><qoca ><vəzirin ><ağıllı ><məsləhətini ><eşidib ><öz ><fərmanmı ><dəyişər, ><inanar ><ki, ><qadınların ><pisi ><olduğu ><kimi, ><namuslu ><və ><igidi ><də ><ola ><bilər ><("Arvadın ><eləsi ><də ><var, ><beləsi ><də" ><və ><s. ><nağıllarda ><olduğu ><kimi).>

<Nağılda ><məhz ><belə ><xüsusiyyətləri ><nəzərə ><alan ><tədqiqatçılar ><bu ><janrın ><fərqləndirici ><əlamətini ><müəyyənləşdirməyə ><çalışıblar. ><Yusif ><Və><zir ><Çəmənzəminli ><göstərir ><ki, ><nağıl ><və ><əfsanə ><kimi ><zaman ><və ><məkan ><tanımayan ><xalq ><ədəbi ><nümunələrinə ><ehtiyatla ><yanaşılmalıdır, ><çünki ><tarixi ><hadisə ><və ><şəxsiyyətlərə ><bu ><janrlarda ><sərbəst ><münasibət ><çoxdur >.<>

<Nağıl ><tədqiqatçılarindan ><N.V.Novikov ><isə ><bu ><barədə ><yazır:>

<"Nağılçı ><və ><onun ><dinləyicilərinin ><nağılda ><danışılan ><hadisələrin ><real ><olmasina ><inanıb ><inanmamasmdan ><asılı ><olmayaraq ><nağıl ><həqiqətə ><uyğunluğu ><cəhətdən ><əzəldən ><nağıl ><olaraq ><qalır, ><yəni ><bədii ><cəhətdən ><obyektiv ><surətdə ><əsaslandırılmış ><əfsanəvi ><əsər ><kimi ><qalır" >.<>

<Bu ><deyilənlərlə ><yanaşı, ><onu ><da ><göstərmək ><gərəkdir ><ki, ><bütün ><regionlarda ><yayılmış ><nağıl ><süjetlərində ><də ><söyləyicinin ><yaşadığı ><yerin ><tarixi, ><həyatı, ><məişəti ><ilə ><bağlı ><özünəməxsusluqlarin ><da ><əks ><olunduğunu ><inkar ><etmək ><qeyri-mümkündür. ><Şübhəsiz ><ki, ><deyilən ><cəhətlər ><nağıllarda ><bayatı, ><rəvayət ><və ><ya ><dastanlardan ><fərqli, ><özünəməxsus ><bir ><şəkildə ><ifadə ><olunur. ><Bununla ><yanaşı, ><hər ><bir ><regionda ><aparıcı ><motivlər ><və ><süjetlərin ><də ><olduğunu ><görmək ><olar.>

<Qərb ><regionunda ><"Ovçu ><Pirimin ><nağılı", ><"Göyçək ><Fatma", ><"Sehrli ><üzük", ><"Bənidaş ><şəhərinin ><sirri", ><"Oxxayla ><Əhməd", ><"Əhmədlə ><qızıl ><balıq", ><"Qismətini ><axtaran" ><nağillarinin ><müxtəlif ><variantları ><geniş ><yayılmışdır. ><Bu ><bölgələrdə ><qəhrəmanin ><sehrli ><doğuluşu ><motivi ><xüsusilə ><seçilir. ><Qərb ><bölgəsi ><nağillarinda ><bu ><motivin ><daha ><qabarıq ><şəkildə ><üzə ><çıxdığı, ><nağılçılıq ><ənənəsində ><mühüm ><yer