Azərbaycan Respublikası Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti

İkinji mərhələ –də standartın layihəsinin işlənməsi standartlaşdırma üzrə illik plana və texniki tapşırığa üyğunlaşdırılmalıdır.

Standartın layihəsinin birinji variant işlənmsinin hazırlanması ilə bir vaxtda standartın vaxtında tətbiq edilməsini təmin edən tədbirlər planının layi-həsi və izahat vərəqi tərtib edilməlidir. İzahat vərəqində aşağıdakılar verilməli-

dir: - standartın işlənib hazırlanması üçün əsas; - standartın yaradılmasında məqsəd; -standartın layihəsinin işlənib hazırlanmasının başlanğıjına standart-

laşdırılan obyekt haqqında olan məlumatlar; standartın texniki-iqtisadi səmə-rəliliyi; - standartın tətbiq edilmə vaxtı və təsir müddəti; digər standartlarla əlaqəsi; -rəyə göndərilmə haqqında məlumatlar; -razılaşdırma haqında məlumatlar. İzahat vərəqi müəssənin rəhbəri, mövzu rəhbəri və ijraçı tərəfindən imzalanmalıdır.

Üçünjü mərhələ -də standartın layihəsi və standartın tətbiq edilməsi üzrə əsas tədbirlər planının layihəsi üçün rəylər iki nüsxədən ibarət işləyiji təşkilata göndərilir. Bu təşkilat rəylərin məlumat vərəqini tərtib edir. Əgər buna aid iradlar yoxdursa, bunun əsasında standartın layihəsinin son işlənmə variantı tərtib olunur. Əgər iradlar varsa bunlar müvafiq maraqlı tərəflərlə razılaşdırılır

Dördünjü mərhələ -də standartın son işlənmə variantının layihəsi təsdiq-lənməyə təqdim edilməmişdən əvvəl işləyiji nazirlik, standartlaşdırılan obyektlərdən asılı olaraq sifarişçi nazirliklər və zəruri hallarda dövlət nəzarəti orqanları və texniki tapşırıqda göstərilən digər təşkilatlarla razılaşdırılmalıdır. Standart layihəsi aşağıdakı sənədlərlə birlikdə təsdiq olunmaq üçün Azərdöv-lətstandarta təqdim olunur:

1. 
   standartın layihəsinə izahat vərəqi;
   
2. 
   standartı işləmək üçün hazırlanmış texniki tapşırığın surəti;
   
3. 
   standartın layihəsinin rəyə göndərilmiş nüsxələri;
   
4. 
   layihənin razılaşdırılmasını təsdiq edən rəy və sənədlərin əsli və ya surəti;
   
5. 
   layihənin rəyə göndərildiyi təşkilatların siyahısı;
   
6. 
   layihənin razılaşdırılma üçün göndərilmiş təşkilatların siyahısı;
   
7. 
   Azərdövlətstandartın metodikası üzrə doldurulmuş pasport;
   
8. 
   elmi-tədqiqat, konstruktor və eksperimental işlər haqda işlər haqqında hesabat;
   
9. 
   standartların işlənib hazırlanması zamanı istifadə olunmuş ixtiralar,
   
10. 
    həmçinin patent təmizliyi;
    
11. 
    standartın layihəsində verilmiş göstərijilərin xariji (beynəlxalq) standartlarla müqayisəsi;
    
12. 
    standartın layihəsinin baxılması üzrə müşavirənin protokolu.
    

12.standartın tәtbiqi üzrә әsas tәdbirlәr planının layihəsi;

5-çi mәrhәlәdә standartların layihәlәri әlaqәdar tәşkilatların nümayәndә-lərinin iştirakı ilә müzakirə olunur. Müzakirәdən sonra standartların layihәlәri müvafiq tәşkilatların rəhbәrlәrinin qәrarları, әmrlәri vә јaxud sərənjamları ilə tәsdiq edilir. Standartın layihәsi tәsdiq edildikdәn sonra onun hәјata keçirilmә müddәti dә müәyyənlәşdirilir. Tәsdiq edilmiş standartlar Azәrdövlәtstandart tәrәfindən qeydә alınır.

6-çı mәrhәlәdә tәsdiq olunmuş standartlar nәşr edilir vә müvafiq tәşkilatlara köndərilir və xüsusi mağazalarda satılır.

Bütün tәşkilatlarda vә müәssisәlәrdә dövlәt standarlarının tәtbiqi qaydası QOST 1.20-85, yoxlanılma, yenidən baxılma, dәyişikliklәr edilmә vә ləğv edilmә qaјdaları QOST 1.15-85 ilә müәyyən edilir.

Standart tәsdiq edildikdәn sonra müvafiq nazirlik və idarәlәr onun tәtbiqi üzrә tәdbirlәr planı tәsdiq edirlr: Bu plan әsasında müәssisә vә tәşkilatlar standartın tәtbiqi üzrә tәşkilati-texniki tәdbirlәr işlәyib hazırlayır və hәyata keçirirlәr. Standart o zaman müәssisәdә tәtbiq edilmiş hesab olunur ki, onunla müәyyәnlәşdirilmiş normalara tәlәblәr, qaydalar qüvvәdә olan texniki sәnədlәrdә öz әksini tapsın vә istehsalatda tam tәtbiq edilsin, buraxılan mәhsul standartın tәlәblәrinә tam uyğun olsun.

Texniki tәrәqqinin təsiri nәtijəsindә xalq tәsәrüffatının bütün sahәlәrindә buraxılan mәhsullar az bir zaman keçdikdәn sonra köhnәlir, yenilәri ilә әvәz edilir. Tәbiidir ki, belә bir şәraitdә standartlar yenidәn baxılır, onlarda müәyyәn dәyi şikliklәr edilir.

Mәhsul üçün yaradılmış standartların təsir müddәt adәtәn 5 ildәn çox olmuјr.Bu müddət keçdikdәn sonra standarlar vә texniki şәrtlәr јoxlanılır, köhnәlmiş köstәrijilәr yenilәri ilә әvәz etmәk üçün yenidәn. baxılır.Əgər yoxlama nәtijәsindә standartda verilmiş göstərijilər müasir tәlәblәrә tam uyğunluğu müәyyәn edilmişdirsә, onda bu jür standartların təsir müddәti yenidәn 5 ilә qədər uzadılır.

Mühazirə 4.
Mövzu : Standartı n işlәnmәsi üçün texniki tapşırıq

və şərtlər.

Ədəbiyyat:

1. N.R.Məmmədov –Standartlaşdırmanın əsasları, Çaşoğlu., Bakı. 2003. -386 s.

2. A.R.Qafarov -Standartlaşdırmanın əsasları , Çaşoğlu., Bakı. 2004. -157s.

3. N.H.Fərzanə,V.Ə.Bayramov və b. –Standartlaşdırmanın əsasları, Təhsil – Bakı, 2007. -218 s.

4. P.A.Cəfərov, Ş.İ.Həsənov - Standartlaşdırma, keyfiyyətin idarə olunması və məhsulların qiymətləndirilməsi. Dərs vəsaiti., Gəncə, 2003. – 219 s.

5. Q.D.Krılova -Osnovı standartizaüii, sertifikaüii i metroloqii. –M: İzd. Standartov, ÖNİTİ, 1988. -366 s.
Plan:
1. Texniki tapşırığın əsas mahiyyəti və məqsədi.

2. Texniki tapşırığın tərtibində maraqlı tərəflər.

3. Texxniki tapşırığın əsas bəndləri.

4. Texniki tapşırığın rəsmi tərtib forması.

5. Texniki şərtlər haqqında məlumatlar.

Texniki tapşırıq standartın işlәnmәsi üçün әn vajib sәnәddir. Burada aşağıdakılar əksini tapmalıdır:

• 
  standartın işlәnmәsinin әsas mәqsәdi;
  

- standartlaşdırma obyektinin qısa xarakteristikasü;

- standartın əsas bölmәləri vә әsas təlәblәrin,(göstəriçilәrin, kriterlәrin,normaların və s. ) siyahısı;

• 
  işlənib һazırlanan standartın ölkәnin milli standartları və xariçi ölkә standartları, һәmçinin BEK və digәr beynәlxalq tәşkilatların standartları ilә qarşılıqlı әlaqəsi;
  
• 
  standartın layiһәsini һazırlayan zaman istifadә olunan әsas mәnbәlәr;
  
• 
  bütün әsas vә kömәkçi ijraçılar üçün görüləjәk işlərin әsas mәrһәlәləri (yerinә yetirilmә müddətlәrini köstərmәklә);
  

- işi yerinә yetirən ijraçı-tәşkilatları, һәmçinin rәһbәrlәrin vә ijraçıların familiyaları;

- standartın layiһәsinin rəyə vә razılaşdırmaya göndәrilәjәk tәşkilatlar.

Texniki tapşırığın tәsdiq olunmuş standartlaşdırma planına uyğun olaraq standartı yaradan tәşkilat һazırlayır.

Texniki tapşırıq standartın növündәn və kateqoriyasından asılı olaraq ümumi һalda aşaşdakı təşkilatla razılaşdırılır:

• 
  sifarişçi tәşkilatla (əsas isteһlakçı);
  
• 
  müştәrәkçi ijraçılarla;
  
• 
  standartı tәsdiq edәn orqanla;
  
• 
  daxili tiçarәt orqanları ilә (xalq isteһlakı malla rına);
  

• 
  xariçi iqtisadi әlaqәlәr nazirliyi ilә (ixraç üçün mәһsullara);
  
• 
  lazım gәldikdə müvafiq һәmkarlar tәşkilatı vә dövlәt nәzarәti orqanları ilә;
  

- digәr maraqlı tәşkilatlarla.

Texniki tapşırıq adətən 9 bәnddən ibarәt olur.

1. 
   Standart nәyә әsasәn işlәnir.
   
2. 
   Yerinə yetirilmə müddəti (başlanğıj və son)
   
3. 
   Standartın işlənməsinin əsas məqsədi və vəzifələri.
   
4. 
   Standartlaşdırılan obyektin xarakteristikası.
   
5. 
   Standartın bölmələri və onun qoyduğu əsas tələblər.
   
6. 
   Digər standartlarla əlaqə.
   
7. 
   Əsas mənbəələr.
   
8. 
   İşin mərhələləri və onların yerinə yetirilmə müddətləri.
   

Texniki tapşırığın birinji bəndində standartlaşdırma üzrə plan göstərilir. Məsələn: “19… ilə dövlət standartlaşma planı, mövzu ………” . Əgər standartın işlənməsi planda nəzərdə tutulmamışdırsa, onda yuxarı təşkilatın hansı direktiv sənədlərin əsasında standartın işlənməsi göstərilir.

İkinji bənddə standartlaşdırma planına görə işin başlanğıjı və sonu göstərilir.

Üçünjü bənddə qısaja olaraq standartı yaratmaqda əsas məqsəd göstərmlir.

Dördünjü bənddə standartlaşdırma obyektinin qısa xarakteristikası verilir onun digər standartlaşdırma obyektləri ilə qarşılıqlı əlaqəsi və ölkənin xalq təsərrüfatının, әһalisinin, müdafiәsinin, ixraçının tәlәblәrinә uyğun luğu köstәrilir.

Mәһsul üçün standartlar һazırlayan zaman burada mәһsulun texniki keyfiyyət səviyyə

sini xarakterizә eden kös riçilәrin normativ-texniki sənәdlərdә verilmiş qiymәtlə göstәrilir. Burada һәmçinin xariji ölkəlәrdә isteһsal olunan әn yaxşı analoci mәһsul növlərinin göstəriçilәrin qiymәtləri verilməlidir.

Maşın və avadanlıqların layiһәlәndirilmәsi üçün işlənən texniki tapşırıqlar da maddi resursların әsas istifadə göstәrijilәri öz әksini tapmalıdır:

• 
  məһsulun әsas keyfiyyət göstәrijilərinin vaһidinә düşәn enercinin, yanajağın, materialların vә xammalın xüsusi məsarifi;
  
• 
  me'mulatın isteһlak xassәlərini tam xarakterizə edən әsas keyfiyyәt köstərijilәrinin vaһidinə düşən xüsusi kütlə.
  

- maddi resursların istifadә әmsalı, yәni sәrfli mәsarifin məһsulun vaһidinin isteһsalına olan mәsarifin nisbәti.

Beşinji bənddə standartın bölmәlərinin adları işlәnәn standartın hər bəlməsinә daxil edilәn әsas tәlәblərin siyaһısı göstərilir. Standart məhsula işlәnib һazırlanırsa, onda mәһsulun keyfiyyәtinin vә texniki səviyysinin yüksәlmәsini təmin edәn әsas tәlәblәr, kəstәrijilər, normalar və s. göstәrilir.

Əgər texniki tapşırıq standartlar kompleksi üçün işlәnirsә, onda һәmin kompleksə daxil olan hər bir standart üçün tәlәblərin, göstәrijilәrin, normaların vә s. siyahısı göstәrilir.

Altınjı bənddә işlənәn standartın qüvvədә olan standartlarla (işarәləri köstәrilməklә) qarşılıqlı әlaqəsi, һəmçinin nisbәtәn yüksәk kateqoriyalı və daһa geniş fəaliyyət sahəsi olan standartların tәlәblәri verilmişdir, çünki yeni standart bu tәlәblәrlә uzlaşmalıdır (mәs. xammalın, materialın, komplektləşdiriji məmulatların standartları, İSO standartları və s).

Yeddinji bənddə standartı işləyən zaman istifadə olunajaq materiallar sa-dalanır: elmi-tədqiqat, təjrübi-konstruktor və xariji ölkənin standartları; patentlər və müəlliflik şəhadətnamələri; elmi-texniki ədəbiyyat, kataloqlar, sorğu kitabları və s.

Səkkizinji bənddə bütün işin yerinə yetirilmə mərhələləri göstərilməlidir. Axırda işin nə ilə nətijələnəjəyi verilməlidir. Əgər iş bir neçə təşkilatın köməyil yerinə yetirilirsə, onda 8^a bəndindəki jədvəl doldurulmalıdır.

Burada əgər əsas ijraçı ilə köməkçi təşkilat eyni adlı mərhələni yerinə yeti-rirsə, onda “İşin məzmunu” qrafasında 8-ji bənddə göstərilən jədvəldəki mərhə-lə nömrəsi yazılmalıdır.

“İşin məzmunu” qrafasında standartın növündən asılı olaraq aşağıdakılar nəzərdə tutula bilər:

Standartın işlənməsinin təşkili və texniki tapşırığın tərtib olunması;

Mövzu üzrə materialların toplanması və öyrənilməsi.

-texniki tapşırığın razılaşdırılması və təsdiqi;

- standartın layihəsinin birinji redaksiyasının işlənməsi və onun rəyə gön-dərilməsi; elmi-tədqiqat, təjrübə-konstruktor və eksperimental işlərin aparılması.

Doqquzunju bənddə digər bəndlərdə nəzərdə tutulmamış əlavə tələblər göstərilə bilər. Bu, sifarişçi və yaxud ijraçı tərəfindən irəli sürülməlidir.

Texniki tapşırığın rəsmi tərtib formacsı aşağıdakı kimidir.

TEXNİKİ TAPŞIRIĞIN BİRİNJİ SƏHİFƏSİ

Razılaşdırlmışdır: Təsdiq edilmişdir:

______________________ ______________________________ təşkilatın adı, vəzifəsi, A., A., familiyası, təşkilatın adı, vəzifəsi, A.,A., familiyası, tarix

tarix

Razılaşdırılmışdır:

_________________________

təşkilatın adı, vəzifəsi, A., A., familiyası,

tarix

DÖVLƏT STANDARTININ İŞLƏNMƏSİ ÜÇÜN TEXNİKİ TAPŞIRIQ
( standartın adı)

mövzu üzrə ____________________________________________________________________

(mövzunun şifri)

İjraçı ________________________________________________________________________

(ijraçı təşkilatın adı)

Müştərəkçi ____________________________________________________________________

(təşkilatın adı)
TEXNİKİ TAPŞIRIĞIN AXIRINJI SƏHİFƏSİ

9. 
   Əlavə göstərişlər _________________________________________________
   

Əlavələr:

1. 
   Standartların layihəsinin rəyə göndəriləjək təşkilatların (müəssisələrin) siyahısı
   
2. 
   Standartın layihəsinin razılaşdırılması üçün təşkilatların (müəssisələrin) siyahısı.
   

Rəhbər (və yaxud onun müavini)

_______________________________ ________________ __________________

İjraçı təşkilatın adı İmza, tarix Familiyası, A., A.adı

Standartlaşdırma şöbəsinin müdiri _________________ ___________________

İmza, tarix Familiyası, A., A.adı

Şöbə müdiri __________________ ___________________ İmza, tarix Familiyası, A., A.adı

Mövzunun rəhbəri __________________ __________________

İmza, tarix Familiyası, A., A. adı

Məsul ijraçı __________________ _________________ İmza, tarix Familiyası, A., A. adı
Müştərəkçilər:

Rəhbər (və yaxud onun müavini)

_________________________________ __________________ ___________________

təşkilatın adı İmza, tarix Familiyası, A., A. adı

Şöbə müdiri _________________ __________________ İmza, tarix Familiyası, A., A. adı

Mövzunun rəhbəri _________________ __________________ İmza, tarix Familiyası, A., A. adı

Məsul ijraçı __________________ __________________ İmza, tarix Familiyası, A., A. adı