Azərbaycan respublikasi məDƏNİYYƏt və turizm naziRLİYİ

Müvəqqəti sərbəst pul vəsaitlərinin idarə edilməsi – müvəqqəti sərbəst pul vəsaitlərindən qiymətli kağızlarla qısamüddətli, əlavə mənfəət əldə edilməsinə yönəlmiş əməliyyatlar aparılması üçün istifadə edilməsi ilə bağlı tədbirlər kompleksi müvəqqəti sərbəst pul vəsaitlərinin idarə edilməsi dövriyyəsinin həcmi çox olan iri müəssisələr üçün xüsusilə aktualdır.

Pul vəsaitləri likviddir, lakin onlar faiz gətirmir. Qiymətli kağızlar faiz gətirmir, lakin onlardan bilavasitə tədiyyə vasitəsi kimi istifadə etmək olmaz. Maliyyə meneceri çalışmalıdır ki, onun sərəncamında olan pul vəsaitləri likvidlik üçün məsrəflərin yuxarı həddinin qiymətli kağızlar üzrə alına biləcək faizlərə bərabər olduğu nöqtəni aşmasın.

Əslində pul vəsaitləri müəssisənin biznesi idarə etməsi üçün zəruri olan “xammal” növlərindən yalnız biridir. Kapital faiz gətirə biləcəyi halda onu “bağlı saxlamaq” baha başa gəlir. Ümumiyyətlə, sərbəst pul vəsaitlərini nə üçün bank hesabında saxlamaq lazımdır? Onları yalnız hesablaşmalar aparılması üçün zəruri olduqda sifariş etmək olmazmı? Axı hər dəfə xırda sifarişlər vermək baha başa gəlir. Həddən artıq pul vəsaitləri ehtiyatlarının saxlanması ilə (bu halda həmin pulların gətirə biləcəyi faizlər itirilir) həddən artıq kiçik ehtiyatların çox tez-tez yeniləşdirilməsi (əlavə inzibati xərclər çəkməklə) arasında balans tapmaq lazımdır. Əgər faiz dərəcəsi yüksəkdirsə, müəssisə pul vəsaitlərinin nisbətən kiçik ehtiyatlarını saxlamağa çalışacaqdır. Əgər müəssisənin pul vəsaitlərinə tələbatı variasiya edirsə və inzibati xərclər çoxdursa, müəssisə nisbətən sanballı pul ehtiyatları saxlamağa çalışır.

Əgər qiymətli kağızları satmaq çətindirsə, bu halda müəssisənin alternativ seçimi var: bankdan borc almaq. Bu halda maliyyə meneceri yenə seçim qarşısında qalır. Bir tərəfdən, banklar kredit üçün yüksək faiz dərəcəsi alır, müəssisə borc almamaq üçün kifayət qədər böyük həcmli likvid ehtiyatlar saxlamağa çalışır. Digər tərəfdən, böyük həcmdə likvid qalıqları saxlamaqla müəssisə pul vəsaitləri üçün maksimum gəlir əldə etmir.

Bir sıra hallarda müəssisələr banklardakı faizsiz hesablarda real bank xidmətlərinin haqqını ödəmək üçün lazım olandan bir qədər çox qalıq saxlamağa üstünlük verir, bununla da bankları onlarla əməkdaşlığa stimullaşdırırlar. Axı, sərbəst pul vəsaitlərinin bankda yerləşdirilməsi bankın müəssisə üçün zəruri olduğu vaxtda ona kredit verməyə hazır olması müqabilində qeyri-aşkar kompensasiya ola bilər. Bank həm də işgüzar kontaktların və qiymətli ideyaların mənbəyi ola bilər. Bundan əlavə, hesabda pul vəsaitləri qalığının çox olması “dar gündə” yaxşı sığorta vasitəsidir.
 7. Qısa müddətli kreditorlar, borcların idarə olunması – Bаzаr iqtisаdiyyаtı şərаitində pul кütləsi fаsiləsiz hərəкətdə оlmаlıdır və bu bir qаnundur. Pulun hərəкətdə оlduğu fоrmаlаrdаn biri кrеditdir. Kredit lаtın mənşəli «creditum» sözündəndir - qaytarılmaq və faiz ödənilmək şərti ilə pul və ya əmtəə formasında verilən borca deyilir.

Bаzаr iqtisаdiyаtı şərаitində müvəqqəti sərbəst pul vəsаiti yаrаnır və еyni zаmаndа sərbəst pulа еhtiyасı оlаn, оnu bоrс кimi götürüb istifаdə еtməкdə mаrаqlı оlаn bаzаr subyекtləri vаrdır. Bunа görə də müvəqqəti sərbəst pul vəsаiti bоrс каpitаlı bаzаrınа dахil оlmаlı, кrеdit-mаliyyə оrqаnlаrının əlinə кеçməli və еhtiyасı оlаn sаhələrə tətbiq оlunmаlıdır. Müvəqqəti sərbəst pul vəsаiti sаhibi üçün gəlir gətirməlidir və bunа görə də sərbəst pullаr müəyyən mərкəzlərdə tоplаnır, bоrс каpitаlı fоrmаsı аlır və hərəкət еdir. Bоrс каpitаlının hərəкət fоrmаsı кrеditdir.

Kredit latın dilindən tərcümədə iki məna kəsb edir: - “inanıram, etibar edirəm” və “borc”.

Kredit - iqtisadi kateqoriya olub, müvəqqəti sərbəst pul vəsaitlərinin yenidənbölgüsü ilə əlaqədar olaraq təsərrüfat subyektlərinin bir-birləri ilə müddətlilik, ödənc və geri qaytarılmaq şərtləri üzərində qurulan qarşılıqlı iqtisadi əlaqəsini tərənnüm edir.

Kredit iqtisadiyyatda spesifik rol oynayır; o nəinki istehsalın fasiləsiz hərəkətini təmin edir, həmçinin onu daha da sürətləndirir. Kredit tədavül xərclərinin azalmasına kömək edir.

Kredit siyasəti müəyyən iqtisadi və siyasi məqsədlərə çatmaq üçün Mərkəzi bank və dövlət tərəfindən pul-kredit sferasında həyata keçirilən tədbirlər sistemidir. Onun əsas məqsədi kreditin və pul tədavülünün vəziyyətinə təsir etməklə təsərüfat konyukturasını tənzimləməkdir.

Kreditin mahiyyətini açıqlamaq üçün onun quruluşunu, hərəkət mərhələlərini, əsasını araşdırmaq lazımdır.