Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan respublikasi föVQƏladə hallar naziRLİYİNİn akademiyasi
Yüklə 1,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
2.Politologiyanın predmeti,kateqoriyaları, funksiyaları,metodları Politologiyanın predmetini-şəxsiyyətin, siyasi təsisatların və t əşkilatların, sosial qrupların, siniflərin, millətlərin və dövlətin f əaliyyətində təzahür edən cəmiyyətin siyasi sferasının fəaliyyəti və inkişaf qanunauyğunluqları təşkil edir.Siyasət haqqında elm obyek- tiv gerç əkliyin təhlili baxımdan müxtəlif səviyyələrə malikdir.Şərti olaraq politoloji bilikl ərin nisbi müstəqillik kəsb edən üç səviyyəsi haqqında mülahizə yürütmək olar: siyasi fəlsəfə, konkret nəzəri t əhlil səviyyəsi-siyasət nəzəriyyəsivə empirik təhlil səviyyəsi-tətbiqi politologiya. Siyasi f əlsəfənin spesifikliyi ondan ibarətdir ki, siyasətin mə- nalan dırılması onu dünyagörüşü nöqteyi-nəzərindən qiymətləndir- m əklə, elecə də cəmiyyət həyatının digər sferaları ilə qarşılıqlı əla- q ədə nəzərdən keçirməklə şərtlənir. İnsan və siyasət siyasi təhlilin məğzidir.Əgər siyasi fəlsəfə siyas ətdə əsasən keçmişi mənalandırırsa, siyasət nəzəriyyəsi onun haqqında indiki, müasir bilikdir.İdrakın bu cür spesifikliyi ondan ibar ətdir ki, siyasəti bütöv hadisə olmaqla, onun daha ümumi və sabit xüsusiyy ətlərinin, qanunauyğunluğunun və fundamental prob- 8 leml ərinin təhlilinin köməyi ilətəhlilin makro səviyyəsi ilə nəzərdən keçirir. Empirik t əhlil səviyyəsində siyasətin sosial məzmunu, onun konkret texnologiyası, siyasətin həyata keçirilməsinin praktiki üsul- ları, formaları və metodları-təhlilin mikro səviyyəsi nəzərdən keçiri- lir. Politologiya elmi nin başlıca məqsədi cəmiyyətin siyasi siste- minin strukturunu v ə fəaliyyətini tədqiq etməkdən ibarətdir. Belə dem ək olar ki, politologiyanın predmetini həm də sistemin, siyasi münasib ətlərin təşkilini və fəaliyyətini müəyyənləşdirən qanunları öyr ənmək təşkil edir.O, dövlətin müasir inkişaf mərhələsinin və bü- tün dünya birliyinin qar şıya qoyduğu xeyli siyasi məsələlərə cavab verir.Politologiya siyas ət, siyasi proseslərin texnologiyası haqqında elm kimi m ənalanır.Bu elmin predmeti sözün geniş və dar mənasın- da ba şa düşülsə də,bu iki dərketmə səviyyəsi bir-birinə zidd deyil- dir.Ge niş mənada politologiya (siyasi elm kimi) siyasəti öyrənən f ənlər (elmlər) kompleksi baxımdan səciyyələnməklə özündə bütün siyasi bilikl əri birləşdirir, sözün dar və daha ciddi mənasında polito- logiya (v ə ya siyasətin ümumi nəzəriyyəsi) məhz sosial subyektlərin hakimiyy ətə münasibətdə spesifik qanunauyğunluqlar qrupu ilə bağlılıq kəsb edir, hakimiyyətdə olanlarla hakimiyyətə tabe olanlar, idar ə edənlərlə idarə olunanlar arasındakı münasibətlər mexanizmi- nin xüsusi tipini t ədqiq edir.Politologiyanın əsas tədqiqat obyektini üç fundamental problem-siyas ət, dövlət və hakimiyyət təşkil edir.Bu üç fenomen bir-biri il ə sıx bağlıdır.Dövlət və siyasətin hakimiyy ətlə əlaqələndirilməsi politologiyanın predmetinin spesifik m əqamlarındandır.Çünki siyasət hakimiyyət, hakimiyyət isə dövlət vasit əsi ilə həyata keçirilir.Politologiya dövləti və hakimiyyət münasib ətlərini cəmiyyətin başlıca siyasi təsisatları kimi nəzərdən keçirir.Müasir politoloji ədəbiyyatda dövlət nəinki siyasətin subyekti v ə hakimiyyətin daşıyıcısı kimi, həm də beynəlxalq al əmdə dövlətin suverenliyinin daşıyıcısı baxımdan tədqiq edilir.Politologiya elminin öyr əndiyi problemlər sistemində digər 9 siyasi t əsisatlarda (siyasi partiyalar,siyasi hərəkatlar, siyasi t əşkilatlar) əhəmiyyətli yer tutur.Parlament mexanizmi, parlament demokratiyası, seçki sistemi, kütləvi informasiya vasitələrinin siyasi funksiyaları və s. bir qayda olaraq politoloqların diqqətindən k ənarda qalmır.Anlayışlara və kateqoriyalara malik hər cür elm mövcud olmaq hüququ il ə səciyyələnir.Kateqoriyalar elmin predmetinin əhəmiyyətli tərəflərini əks etdirən başlıca anlayışlardır.Anlayış və kateqoriya elmin elə dilidir ki, onu bilm ədən konkret elmi problem çərçivəsində effektli ünsiyyət mümkün deyildir. Kateqoriyalar elmi id rakın inkişafı gedişində və ictimai praktika əsasında formalaşır.Onlar təfəkkürün sosial gerç əkliyin mahiyyətinə nüfuz etməsini mənalandırır.Hər bir müst əqil elm kimi politologiya da öz xüsusi anlayışlar-kateqoriyalar sistemin ə aiddir. Bu elmin mərkəzi kateqoriyası “siyasi” anlayışdır.Kateqoriyalarelmin son dərəcə ümumi anlayışlarıdır.Buna görə elmin çıxış nöqtəsini təşkil edən kateqoriyaların müəyyən edilməsi çox vacibdir.Çünki hər hansı elmin fundamenti m əhz onların vasitəsilə möhkəmlənir. Politologiyanın başlıca kateqoriyalarına siyasət, siyasi, siyasi həyat, siyasi sfera, siyasi al əm, cəmiyyətin siyasi sistemi, siyasi hakimiyy ət, tabeçilik, hökmranlıq, qayda və s. aiddir.Onların köm əyi ilə öyrənilən məkanın ümumi həcmi, onda təcəssüm olunan spesifik hadis ələrin məcmusu, elmin obyekti və predmeti mü əyyənləşir. Kateqoriyaların digər qrupunun köməyi ilə başlıca siyasi qüvv ələr və siyasətin təsisatlı komponentləri: siyasətin subyektl əri, siyasi elita, liderlər, dövlət, siyasi partiyalar, ictimai t əşkilatlar, təzyiq qrupları və s. tədqiq edilir. Politologiya nın siyasi şüuru əhatə edən özünəməxsus anlayış- lar v ə kateqoriyalar dairəsini siyasi bilik, siyasi mədəniyyət, siyasi mühit, siyasi sosial laşma və s. təşkil edir. Onları şərti olaraq huma- nitar kateqoriyalar kimi mü əyyənləşdirmək olar. Politologiyanın so- sial-iqtisadi v ə humanitar elmlərdən istifadə etdiyi kateqoriyalarıda var dır: sivilizasiya, cəmiyyət, əhali, xalq, azadlıq, mədəniyyət, tə- 10 r əqqi və s. Bu elmlə sosiologiyanın və hüquqşünaslığın qovuşuğun- da yerl əşən kateqoriyalarda diqqəti cəlb edir: hüquqi dövlət, vətən- daş cəmiyyəti, ictimai rəy, sosial qruplar və təbəqələr, sosial təsisat- lar v ə s. Politologiyanın sosial əhəmiyyəti, müasir cəmiyyətə təsiri onun funksiyalarında təzahür edir.Funksiya latın dilində həyata keçirm ə, yerinə yetirmə kimi mənalanır.Birsözlə, digər hadisələrdən asılı olan və onların dəyişikliyə məruz qalması nəticəsində dəyişən hadis ə kimi səciyyələnir. Politologiya c əmiyyətdə sosial əhəmiyyət kəsb edən bir sıra funksiyalar yerin ə yetirir.Bu elmin başlıca funksiyalarına konsep- tual-t əsviri, izahedici, idrakı proqnozlaşdırıcı, metodoloji- qiym ətləndirici, inteqrasiyaedici, idarəedici, tərbiyə, tətbiqi, huma- nitar funksiyalar aiddir. Politologiya nı öyrənərkən onun metodları barədə aydın təsəv- vür ə malik olmaq vacibdir.Çünki siyasi hadisə və proseslər müxtəlif metodla rın köməyi ilə dərk edilir.Metod sözü yunan sözü olub təd- qiqat üsulu m ənasını verir.Metod dedikdə tədqiqat predmetinin m əzmununun açıqlanmasına imkan yaradan məntiqi üsul və vasitə- l ərin məcmusu başa düşülür.Siyasi elmin metodlarından normativ, sosioloji, antropoloji, t əsisatlı, biheviorist, psixoloji, sistemli, struk- tur-funksional v ə müqayisəli metodları göstərmək olar. M əqsədlərdən asılı olaraq politologiyanın metodlarını bir neçə qru pa ayırmaq olar: Ümumm əntiqi metodlar (təhlil, sintez, induksiya, deduksiya, modell əşdirmə və s.). Bu metodlar idraki prosesin qayda və prose- duralar ını müəyyənləşdirir. Obyekt haq qında ilk informasiyanın əldə olunmasına istiqa- m ətlənən empirik tədqiqat metodları (müşahidə, kontent-təhlil, yəni mü əyyən informasiyanı, sorğunu, eksprimenti və s. ifadə edən müx- t əlif sənədlərin öyrənilməsi). 11 Siyasi real lığı, siyasi hadisələrin müəyyən qədər başa düşül- m əsini və şərhini əks etdirən ümumi fundamental metodlar.Onları siyasi real lığın nəzəri şərhi modeli adlandırırlar. Politologiyanın predmetini öyrənərkən onun sosial-iqtisadi və humanitar bilikl ər sistemində yerini müəyyənləşdirmək lazımdır.Hər şeydən əvvəl, politologiya cəmiyyətin və ictimai mü- nasib ətlərin mürəkkəb sistemin öyrənilməsinə istiqamətlənən elm- l ərdən biridir.Məlumdur ki, şəxsiyyət və cəmiyyət haqqında əhə- miyy ətli təsəvvürü məhz fəlsəfə elmi təcəssüm etdirir. Politologiya- nın fəlsəfə ilə münasibətləri özünəməxsus ziddiyyətli, birmənalı ol- mayan s əviyyədə təşəkkül tapır. “Siyasətin fəlsəfəsi”, eləcə də “Si- yasi f əlsəfə” terminlərindən istifadə edilməsi geniş yayılmışdır. Po- litoloji probleml ərin fəlsəfi cəhətdən mənalandırılması zəruri meto- doloji prinsipdir, siyasi elmin komponentidir.Bu elm f əlsəfə ilə ya- na şı iqtisadiyyatla, tarix elmi ilə, sosioloji biliklərlə sıx əlaqədardır. Politologiya elmin ə ən yaxın elmlərdən biri də hüquqdur.Bundan başqa, bu elm sosial psixologiya, siyasi psixologiya, siyasi coğrafi- ya, siyasi antropologiya, siyasi astrologiya v ə digər elmlərlə özünə- m əxsus əlaqəyə malikdir. Yüklə 1,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|