AZƏrbaycan respublikasinin təHSİl naziRLİYİ baki döVLƏt universiteti
Yüklə 1,28 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Gənc tədqiqatçıların respublika elmi-praktik konfransının materialları
| AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ TƏHSİL NAZİRLİYİ BAKI DÖVLƏT UNİVERSİTETİ
SOSİAL ELMLƏR VƏ PSİXOLOGİYA FAKÜLTƏSİ Ümummilli lider Heydər Əliyevin anadan olmasının 92-ci ildönümünə həsr edilmişdir SOSİAL PROSESLƏRİN TƏHLİLİNDƏ İNFORMASİYA-KOMMUNİKASİYA TEXNOLOGİYALARININ TƏTBİQİ XÜSUSİYYƏTLƏRİ
Bakı-2015 TƏŞKİLAT KOMİTƏSİakad. A.M.Məhərrəmov - rektor - sədr AMEA-nın müxbir üzvü, prof. A.H.Kazımzadə - elm və innovasiyalar üzrə prorektor, - sədr müavini prof. H.Ə.Əlizadə -dekan, sədr müavini AMEA-nın müxbir üzvü, prof. B.H.Əliyev - kafedra müdiri, üzv prof.K.R.Əliyeva - kafedra müdiri, üzv prof.R.N.Aslanova - kafedra müdiri, üzv prof. İ.Ə.Rüstəmov - kafedra müdiri, üzv prof.R.F.İbrahimbəyova - kafedra müdiri, üzv dos.H.Q.Məmmədov - kafedra müdiri, üzv prof. L.H.Qasımova -kafedra müdiri, fakültə elmi-metodik şürasının sədri, üzv prof. Q.Y.Abbasova - dekan müavini, məsul katib Plenar iclas: 17 aprel 2015-ci il, aud.901, saat 13-00 məruzəçi – Psixologiya kafedrasınındosentiMirələm Vəliyev
chinara.f.dashdamirova@gmail.com Особенности логического строения биологического знания и прежде всего диалектический характер биосистем свидетельствует о том, что представление о процессах как об объективных основах жизнедеятельности в биологии должны основываться на анализе непрерывных отношений. Биологические структуры рассматриваются с точки зрения эволюции, а происходящие в них процессы свидетельствуют о диалектическом характере биологических отношений. Вместе с тем, традиционные представления об элементарном, как о простейших жестких и неразложимых объектов теряют свою значимость в рамках анализа биосистем. Целое биологическое не сводится к ее составным атомно-молекулярным частям, при условии, если они не биологичны. Такая программа лежит в основе биологического типа мышления. Указанная релятивизация биологического стиля мышления способствует также релятивизации элементарных представлений в теории, осмысление которых связывается с новым процессуальным подходом. Этот переход от «языка объектов» и «вещей» к «языку процессов» и «состояний» в биологии имеет важнейшее методологическое значение для понимания современной постановки вопроса об элементарности в познании. Элементарные события и элементарные процессы в этом плане принимают статус первичных объектов познания. При этом необходимо, что в биологическом познании наряду с «языком процессов» употребляется и «язык объектов». Однако развитие современного научного познания, в частности биологического познания, поставила вопрос о соотношении «языка объектов» и «языка процессов». Взаимная дополнительность этих двух аспектов научного знания свидетельствует об их единой элементарной природе. Для биологического познания процессуальное видение действительности имеет особо важное методологическое значение, способствующее выявлению специфики развивающихся эволюционных систем. Выявляет причинные взаимоотношения всех уровней, частей в целом. Утверждение фундаментальности статуса процессуального видения в биологическом познании, связано с диалектическим подходом к развивающейся материальной действительности. Связью с материалистической диалектикой процессуального взгляда и определяется ее значимость для современной методологии. Сказанное имело целью пояснить место и значимость процессуального мышления в современных системах знаний. Процессуальное мышление выступает как один из необходимых приемов для описания объектов немеханической природы. Идея непрерывности материального мира отображается новым «языком событий» и «языком процессов», весьма удобными для фиксации процессуально-неразложимых явлений. Особо важно это в процессе осмысления биологического, динамического характеров неустойчиво развивающихся систем, так как процессуальное видение актов взаимодействия реальной действительности способствует выявлению динамических и интегральных свойств системы, представляя ее со стороны становления изменения и развития. Процессуальный подход к элементарной действительности способствует осмыслению многочисленных аспектов взаимосвязи в природе. В контексте особенного вывода можно принять следующее положение: основу биологических процессов составляют молекулярные явления, подчиняющиеся статистическим и вероятностным закономерностям. Результаты биологических событий не определены однозначно. Серия таких событий приводит к статистике определяющаяся распределением вероятности событий. На базе этих результатов воссоздаются представления о происходящих биологических процессах. Основные особенности такого видения системы также способствуют осмыслению непрерывных процессов саморегулирования и самоорганизации. Никакие подходы не способны взять на себя ответственность за осмысление совершающихся биологических событий. Понятие «элементарный процесс» вместе с тем позволяет рассматривать структуру процесса движения в биологии как некоторую систему событий. Такая широта и общность действия процессуального подхода в вопросах строения и движения на элементарном уровне принадлежит категория процесса, философское осмысление которых является не менее важной задачей для биологического познания основ жизнедеятельности в целом. В методологическом плане необходимо принять во внимание некоторые особенности в развитии наших общих представлений об элементарном объекте. Изменение представлений об элементарности происходило в результате изменения наших общих представлений о пространстве и времени. Элементарные объекты аккумулируют в себе единство пространственно-временных сущностей. Становление новых представлений об элементарном взаимосвязано с изменением понятий о целостности, о диалектичности материальных процессов, событий и информативности биологических организаций. При этом обнаружилось, что элементарные объекты, их свойства и отношения в действительной основе неразделимы. Выявлено, что в биологических системах значение имеет следующий факт: элементарность конвергирует сосложностью. Становление современной биологиисопровождается с поиском элементарных основ жизнедеятельности. Достижение этой задачи непосредственно связано с поиском элементарных составляющих живой организации материи и открытием закономерностей функционирования биосистем. Именно, представления об элементарности как об исходных образах системы и как зачинщиков научно-программной деятельности в теории характеризует собой уровень познания материальной действительности достигнутой теорией, и претендуют на существенную роль в будущих биологических теоретических конструкциях. Выявление элементарных основ жизнедеятельности показывает комплексный, фундаментальный и компактный итог всех достижений в познаниях структур материей достигнутых наукой. В заключение отметим, что для характеристики биологических структур существен также и «язык объектов», характеризующий биологическое состояние материи со стороны ее дискретности. Выработки целостного образа действительности связана с выявлением постоянных и динамических свойств системы (идея сохранения, идея неизменчивости), способствующие осмыслению различных организующих закономерностей материальной действительности. Процессуальное же видение позволяет осмыслить нелокальное свойство биологических организаций, способствует осмыслению живой материи со стороны ее строения и движения, выступает в качестве главного требования диалектического подхода в действительности, содействуя осмыслению функций реальностей его возможностей как целостной организации. Такое отношение к действительности выступает в качестве программной деятельности в научной теории, в корне отрицающей метафизическое понимание состояния. Общая нацеленность на междисциплинарность, интегрального подхода в науке свидетельствует о ее философской, методологической и мировоззренческой значимости в целом. Литература
“CƏSUR ŞÖVQ” HAQQINDA ƏSƏRINDƏ BRUNONUN ETIK GÖRÜŞLƏRI Rübabə Mahmudova, BDU-nun II kurs magistrantı İntibah dövrünün təbiətşünaslıq mərhələsi, həqiqətən, tarixin maraqlı mərhələlərindən biridir. Belə ki, bu dövrdə yaranan elm insanın özünü və dünyanı dərk etməsi məsələlərinə yanaşmada əvvəlki dövrlərdən kəskin fərqlənmişdir. İrəli sürülən fikirlər əvvəl mövcud olan və üstünlük təşkil edən dünyagörüşünü darmadağın etmişdir. Cordano Bruno öz fəlsəfi görüşləri ilə bu dövrdə əhəmiyyətli rol oynamış şəxsiyyətlərdəndir. O, 1585-ci ildə qələmə aldığı “Cəsur şövq haqqında” əsərində bir növ özünün elmə, biliyə məhəbbətini tərənnüm edir. Həqiqəti əsl məhəbbət obyekti, ona çatmağı, onu dərk etməyə nail olmağı, bu yolda qarşısında duran maneələri dəf etməyi isə cəsarətli addım, cəsur şövq hesab edir. Əsərdə insanın yüksək keyfiyyətləri tərənnüm olunur. Öz amalı, əqidəsi uğrunda mübarizə aparan insan qarşısına çıxan maneələrdən sarsılmır, əksinə ruhlanır, məqsədi naminə ölümdən belə çəkinmir. Bruno qeyd edir ki, onun öz məqsədlərini həyata keçirməsi üçün heç bir şey qarşısını ala bilməz, hətta ölüm belə. Məqsədi uğrunda ölənləri isə Bruno əbədi həyat qazanmış hesab edir: “Zamanın bir mərhələsindəki ölüm qalan digər mərhələlərində onlara əbədi həyat qazandırır”. İnsanın iradəsi məsələsinə toxunan Bruno onu gəmi kapitanına bənzədir. Bruno belə hesab edir ki, iradə ruhun dərinliklərində gizlənmişdir və ağlın köməyi ilə insanın təbii hisslərindən doğan halları ilə daim mübarizə aparır. Bu mübarizədə ağıl insanın bütün güclərini bir yerə toplayır. Burada əksliklərin mübarizəsinə və vəhdətinə rast gəlirik. Belə ki, Bruno göstərir ki, ağıl əks gücləri bir araya toplayaraq, onları bir məqsəd altında birləşdirir. Burada əks qütbün biri insanın daxili iradə gücləri, digəri isə təbii hissləridir. İnsan ağlına tabe olmayan hisslərə qarşı Bruno amansızdır. “Qəzəb qılıncı və nifrət qamçısı ilə onların (ağla tabe olmayan hisslərin – R.M.) bəzilərini məhv edər, digərlərini qovardım”. Burada onun açıq-aşkar insan ağlına üstünlük verdiyi bəlli olur. Ağla üstünlük verən Brunonun isə son məqsədi ağlın təkamülüdür, mükəmməllikdir. Budur insan həyatının mənası və məqsədi – ruhi mükəmməllik. Bir maraqlı məqama da rast gəlirik. Ədəbiyyat tarixində məhəbbətin alova bənzədilməsinə çox təsadüf olunur. Brunoda bunun qeyri-standart şərhini görmək olar. Alov başqa şeylərin tərkibindəki elementləri özünə çevirdiyi kimi, sevgi də seviləni sevənə çevirir. Bruno da bilgisizliyi xoşbəxtlik mənbəyi hesab edir, lakin belə xoşbəxtlik onun üçün “heyvani” xoşbəxtlikdir. Bilikli, müdrik insanı isə o heç də bədbəxt hesab etmir. Müdrik insan pislik və yaxşılığı, xoşbəxtlik və bədbəxtliyi eyni cür qiymətləndirir. Belə ki, onların hər biri keçicidir, çünki bir əksliyin sonu o birisinin başlanğıcıdır. Beləliklə, müdrik insan bu gün mövcud olanı yox kimi görə bilir. Yəni bu gün sevinirsə sabah bu sevincin kədərlə əvəz olunacağını görə bilir, kədərlidirsə bunun da sevinclə əvəz olunacağından əmindir. Bruno xeyirxahlığa və bədxahlığa qiymət verərkən əksliklərə müraciət edərək, onların ifrat həddini mənfi, orta həddini isə müsbət qiymətləndirir. Hətta ifrat xeyirxahlıq və ifrat bədxahlığı Bruno eyni dərəcəli bədxahlıq kimi qiymətləndirir. Belə ki, onların hər biri özünün ifrat vəziyyətindədir. İfrat vəziyyətin olduğu yerdə əksliklər özünün inkişafının yüksək dərəcəsindədir. Sxematik şəkildə bunu aşağıdakı kimi vermək olar: İfrat Xeyirxahlıq____Xeyirxahlığın və Bədxahlığın_____İfrat Bədxahlıq (İfrat hədd) bərabərliyi və ya eyniliyi həddi (İfrat hədd) (Minimal və ya heç olmayan əkslik həddi – orta hədd) Orta həddə Xeyirxahlıq və Bədxahlığın qiyməti eynidir, hətta onlar bir-birindən fərqlənmir, bu vəziyyət həm xeyirxahlıqdır, həm də bədxahlıq və ya nə xeyirxahlıqdır, nə də bədxahlıq. Bu, orta – müsbət vəziyyətdir. Bu vəziyyət güclü insan ruhunun vəziyyətidir. O nə şəndir, nə də qəmgin. Orta vəziyyət mükəmməllikdir, vəhdətdən doğan mükəmməllik. Böyük şövq sahiblərində ilahiliyin mövcudluğu özünü iki cür biruzə verir. Bunların bir qismi ilahiyə sığınaraq, başqalarından fərqli davranışa malik olur, onlardan üstün olur, lakin onların öz müstəqil ruhu və təfəkkürü yoxdur, onlara nüfuz etmiş ilahilik sanki “boş otağa” daxil olur, digər qismin isə öz ağlı və təfəkkürü vardır ki, onların fəaliyyətində ali təfəkkür özünü biruzə verir. Onların ruhu işıqlı və dərrakəlidir. Onların ilahiliyə, ədalətə, həqiqətə məhəbbəti vardır ki, bu məhəbbət onları adilikdən daha uzağa aparıb çıxarır. Bruno birinciləri müqəddəs yük daşıyan uzunqulağa, ikinciləri isə müqəddəsə bənzədir. Birincilər bir növ vasitədir. Yalnız ilahiliyin onlarda mövcud olması ilə onlar ləyaqətlidirlər. İkincilərin isə ləyaqəti, üstünlüyü onların öz daxilindən, daxili dərrakəsindən və zəkasının nurundan doğur. Burada da Brunonun ikincilərə üstünlük verdiyi aşkar görünür. İnsanın şövqü onun özünü özünə unutdurmur, sadəcə bu şövq daha gözəl və yaxşı şey haqqında məhəbbət və istəklərdir. Bu istəklər heyvani hisslər deyil, ağıl vasitəsilə gözəlliyin və yaxşılığın qavranılmasıdır. O nədən zövq almaq lazım gəldiyini bilir və prosesdə o özü yüksək keyfiyyət əldə edir, ilahiylə əqli təmasla özü ilahiləşir. Adi insanları narahat edən amillər ona əsla toxunmur, çünki onun ruhu ilahi məsələlərlə məşğuldur. İlahiliyə məhəbbətdən başqa zövq mənbələrinin onun üçün əhəmiyyəti yoxdur. İlahini dərk etməyə can atarkən o, ilahi və daxili ahəngdarlıq əldə edir. Bu yolda qarşılaşdığı əzablar və çətinliklər mənfi hal deyil, daha geniş anlamda, mütləq vəziyyətdə, əbədilik nöqteyi-nəzərindən bu, müsbət prosesdir. İnsanın mənəvi cəhətdən təkmilləşmək istəyini Bruno yüksək qiymətləndirir. O qeyd edir ki, ruhi mükəmməlliyə can atan insanların hamısı bu məqsədə nail ola bilməz, lakin buna çalışmaq özü elə müsbət haldır. Bu yolda uğursuzluğa uğramağı belə o, aşağı səviyyəli uğurlardan üstün tutur. Özünün “Brunonun cəsur şövqünün etikası” məqaləsində R.Q.Apresyan Brunonun etikasını cəsur məhəbbətin, cəsur şövqün etikası adlandırır və qeyd edir ki, əsərdə yaxşılıq, əməl, azadlıq anlayışlarının izahı məhz ilahiyə məhəbbət baxımından verilir. Yəni onun etikasının əsasını bu anlayışlar haqqında xüsusi təlim yox, məhəbbət – ilahiyə məhəbbət konsepsiyası təşkil edir. Lakin əsərdə tərənnüm edilən ilahiyə məhəbbət sadəcə kənardakıya olan bir hiss deyil, kənardakını qavramaqla ona qovuşmaq, onda ərimək hissidir. İkincisi isə, ilahiyə qovuşmaq, onu anlamaq özü elə etik xüsusiyyətlərə, dünyanın müsbətinə qovuşmaq, onu mənimsəmək, ona nail olmaqdır. Yəni onsuz da Bruno yaxşılığı da, əməli də, azadlığı da elə ilahinin özündə görür, yəni onu kənar bir hadisə hesab etmir ki, bu etik xüsusiyyətləri də ilahidən ayrılıqda, ilahidən kənarda olan bir hadisə kimi nəzərdən keçirsin. İlahi, sadəcə olaraq, bütün bu keyfiyyətlərin ümumiləşdirilmiş adıdır. Bizim hər birimiz hər hansı bir müsbət hadisədən və ya keyfiyyətdən ayrılıqda bəhs edərkən də elə ilahinin bir parçasından söhbət açmış oluruq. Qərb müəllifləri əsəri həm də etik poema adlandırırlar. Məsələn, Luiza Uilyams əsərin Londonda 1889-cu ildə nəşr etdirdiyi ingilis dilində tərcüməsinə “Cordano Brunonun Cəsur entuziastı: etik poema” adını verir. Cordano Brunonun öz sözləri ilə desək, “Cəsur şövq haqqında” (1585) əsərini yazmaqda “ilk və əsas, başlıca və əlavə, son və qəti məqsədi ilahi düşüncəni göstərmək və digər insanların duyğuları və gözləri qarşısında bayağı ehtirasları deyil, cəsur məhəbbəti canlandırmaqdır”. “Cəsur məhəbbət” isə əsərin məzmunundan göründüyü kimi, mənəvi mükəmməlik uğrunda çarpışan insanın keçirdiyi ali hisslərdir. ВИРТУАЛЬНАЯ РЕАЛЬНОСТЬ И СФЕРА ЭКОНОМИКИ проф. Ф.М. Эфендиев, доц. И.А. Исламов, кафедра философии БГУ Виртуализация захватывает все новые сферы бытия человека, не только расширяя свое присутствие, но и вызывая смещение в определении человеком своего местонахождения, своего статуса, собственной идентичности, виртуализации подлежат не только элементы бытия, но и бытийные ситуации в целом. Виртуализации могут подвергаться и целые сферы общественной жизни. Производство реальных вещей все более теснится производством информационных продуктов. Именно информация и способы работы с ней становятся основной создания всех виртуальных образований. Так, виртуализируются деньги вместе со всей экономической реальностью. Многие экономисты утверждают, что современные финансовые кризисы часто фактически беспричинны, поскольку не имеют под собой материальной основы и определяются лишь информационной сушностью банковских денежных операции. По оценкам профессиональных экономистов, общая стоимость ценных бумаг, циркулирующих в современном мире, в 50 раз превышает всю возможную стоимость совокупных материальных ценностей и ресурсов, имеющихся в распряжении человечества. Экономика, касающаяся, казалось бы, самой материальной, вещественной сферы обращения, в современном обществе развивается под знаком экономики сможет полностью подчинить биржевой фондовой игре сектор реального производства, при этом деньги, которые не вкладывается в реальный сектор экономики, не только не способствуют ее развитию, но разрушают ее, это естественно влечет за собой деградацию хозяйственной системы и, как результат, усиление социального напряжения и неравенства.
Hər bir cəmiyyətdə şəxsiyyətin sosiallaşması prosesi, başqa sözlə, insanın fəal, dəyərli varlıq kimi inkişafı məsələsi işlənib hazırlanır. Həmin prosesdə fərdin mövcud cəmiyyətin yaddaşına qovuşması, onun toplanmış ənənələrə yiyələnməsi həyata keçirilir. Sosiallaşma fərdin yaşadığı cəmiyyətin normalarını, dəyərlərini, özündən gözlənilən rollarını, mövqelərini, ictimai qarşılıqlı təsir üçün lazımlı bacarıqlarını, mənlik duyğusunu qazanmaq, yaşadığı mədəniyyəti “mənimsəməsi” prosesidir. Hər bir insan digər canlılar kimi doğulur. Bəziləri cəmiyyətdən dəstək almadan yaşaya bilmirlər. Sosioloji olaraq sosiallaşma həyatını davam etdirə bilmək üçün insanın digər insanlara ehtiyacı və bu cəmiyyətə uyğunlaşmasıdır. Formalaşmaqda olan fərd dünyaya ətrafdakılarının gözü ilə baxmağı, onların hissləri və dəyər mühakimələri ilə yanaşmağı öyrənir. Bir sözlə, fərd öz dünyasını qurmağa başlayır. Lakin o, bu dünyanın saysız-hesabsız insanının dünyasından ibarət olduğunu bilmir[1, s. 167]. Ailə insanın sosiallaşmaya təsir qaldığı ilk mühitdir. Cəmiyyətimiz inkişaf etdikcə, ölkəmiz Avropaya inteqrasiya olunduqca bir sıra proseslərdə də müəyyən dəyişikliklər baş verir. Bu baxımdan, baş verən dəyişikliklər, yeniliklər ölkəmizdə ailə münasibətlərinə də təsir göstərir. Ailənin formalaşması və inkişafı cəmiyyətdə gedən proseslərlə bağlıdır. Ailələr müasir Azərbaycan cəmiyyətinin yüksək inkişaf səviyyəsinin təcəssümüdür. Məhz ailə uşağa yaşamağa “dünyanın obrazı”nı verir. Bir çox hallarda insanın gələcəyi ailədə müəyyən edilir, çünki valideynlərin şəxsi xüsusiyyətləri, davranışı, ailə tərkibi, bacarıq və qabiliyyətləri uşağa birbaşa təsir göstərir. Ailə şəraiti, valideynlərin təhsil səviyyəsi, məşğuliyyət növü, sosial vəziyyəti və maddi səviyyəsi də daxil olmaqla, xeyli dərəcədə uşağın həyat yolunu müəyyənləşdirir. Sosiallaşmaya təsir edən amillərdən biri də strukturlaşdırılmış, layihələnmiş və inkişaf etmiş mühit olmalıdır. Həmin mühitin əsas tələbi humanizm, inam, təhlükəsizlik, şəxsin böyümə imkanıdır. Bu baxımdan idman sosiallaşmanın fəal amilidir. İdman müasir sosiumun bütün səviyyələrini birləşdirir və cəmiyyətin həyat tərzinə təsir göstərir. İdman insanların həyat tərzinə,onların etik dəyərlərinə, işgüzar fəaliyyətinə və milli münasibətlərinə təsir göstərir. İdman insanın daxilində olan yeni aspektləri üzə çıxarır və bunun nəticəsində mədəni dəyərlərin insanın daxilində fərddə aparıcı amilə çevrilir. Başqa sözlə, insan cəmiyyətin həyatında aktiv fəaliyyət göstərir. Müasir cəmiyyətdə idman insanın özünü realizə etməsinə, ilk növbədə nəinki başqalarına, eyni zamanda özünə qalib gəlmək imkanı verir. İdman insana öz məqsədinə çatmaq üçün qurban verməyi öyrədir. Bir çox idmançılar deyir ki, məhz idman onları şəxsiyyət kimi formalaşdırıb. İdman müasir həyatın əsas prinsiplərini reallaşdırır- “ özünə güvən” yaradır. Reklam sosial əhəmiyyətli məlumatlar verən, müasir cəmiyyətin maraqlarının formalaşması, dəstəklənməsi və stimullaşdırılması üçün əsas kommunikativ informasiya məkanıdır. Reklam cəmiyyətdə üç əsas vəzifəni yerinə yetirir: iqtisadi, mənəvi –ideoloji və informativ – kommunikativ. Kommunikativ funksiyada bütün funksiyaların həyata keçirilməsi istisnasız olaraq mümkün olur, çünki o mal, xidmət, sosial problem haqqında məlumat yayır və formalaşdırır [2]. Müasir cəmiyyətdə internet həyatın mühüm atributuna çevrilmişdir. Sosiallaşmanın elementi kimi internet və daha geniş virtual reallıq yeni informasiya texnologiyaları yaradır və insanın sosiallaşmasının güclü bir agenti olur.İnsanın kibersosiallaşması – şəxsiyyətin kiberməkanda sosiallaşmasıdır. İnsanın kibersosiallaşması prosesində birbaşa kiberməkanla bağlı virtual yaşayış sahəsi üçün yeni bir sıra maraqlar və gözləntilər,motivlər və dəyərlər, tələbatlar,sosial və psixoloji aktivliyin formaları yaranır [4 ,s.54] . İnternet yalnız müasir sivilizasiyanın güzgüsü deyil,eyni zamanda çoxsaylı ictimai,sosial münasibətlərin yeni növü,insan-cəmiyyət, insan- təbiət, insan-insan, insan-texnika münasibətlərini zənginləşdirir. Şəxsiyyətin sosiallaşmasına humanizmin təsiri də böyükdür. Bu kateqoriya insan şəxsiyyətini inkişaf etdirir, onun formalaşmasında mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Humanizmin əsas məqsədi insanın inkişafı və bütün insanlar üçün həyatı yaxşılaşdırmaqdır. Humanizm gözəl işlər görməyə, yaxşı yaşamağa və gələcəyə daha yaxşı bir dünya qoyub getməyə çalışır, sonrakı həyatda mükafatlandırılmaq üçün həyat boyu əzab çəkmək lazım deyil. Humanizmə görə həqiqəti tapmaq bütün insanların təbii hüququdur. Amma həqiqəti tapmaq yolunda həyata keçirilən bütün üsullar humanist olmalı, heç bir mənfi vəziyyət yaratmamalıdır. Cəmiyyətimizdə gedən sosial proseslərə təsir edən digər amil isə təhsil prosesidir. Tərbiyə və təhsil məqsədyönlü prosesdir. Əsasən təhsil insanın şüuruna müraciət edir. Lakin insanın şüuruna birbaşa müraciətdə təhsil televiziya və reklamdan daha zəif təsir göstərir. Təhsil sistemi sosial institut kimi insanı bir istiqamətdə formalaşdırır. Mədəniyyət şəxsiyyətin formalaşmasına təsir edən mühüm amillərdən biridir. Sosiallaşma prosesinin vasitəsilə fərd mədəniyyətin əsas elementlərini: simvolları, mənaları, dəyərləri, normaları mənimsəyir. Bu mənimsəmənin əsasında - sosiallaşmanın gedişində sosial keyfiyyətlərin, xüsusiyyətlərin, əməl və bacarıqların formalaşması baş verir. Bunun sayəsində insan qarşılıqlı sosial təsirin iştirakçısı olur [3,s.116]. Sosiallaşma fərdin mədəniyyətə qoşulmasının bütün proseslərini: onun təhsil və tərbiyəsini, başqa insanlarla qarşılıqlı təsirini, cəmiyyətin norma və dəyərlərinin, müxtəlif sosial rolların və birgə fəaliyyət növlərinin mənimsənilməsini və s. əhatə edir. Nəticədə insan bioloji varlıqdan tədricən cəmiyyətdə yaşaya və fəaliyyət göstərə bilən sosial varlığa çevrilir. Yazdığımız tezisdə qısaca olaraq sosiallaşma prosesinə təsir edən amillərdən bəhs etdik. Lakin sosiallaşma prosesi mürəkkəb proses olduğundan təkcə bu amillərdən çıxış etmək olmaz. Ədəbiyyat
Yüklə 1,28 Mb. Dostları ilə paylaş:
|