AZƏrbaycan respublikasinin təHSİl naziRLİYİ baki döVLƏt universiteti
Uzbay İT. Alkoller. In: Rasyonel Tedavi Yönünden Tıbbi Farmakoloji Kayaalp, S.O. (ed.), 12. Baskı, Pelikan Yayıncılık, Ankara, 2009
Yüklə 1,28 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Alimlər alkoqolizmdən müalicə üsulunu tapıblar; http://www.azadliq.org/content/article/1924618.html
Uzbay İT. Alkoller. In: Rasyonel Tedavi Yönünden Tıbbi Farmakoloji Kayaalp, S.O. (ed.), 12. Baskı, Pelikan Yayıncılık, Ankara, 2009.Sass H, Mann K. Relapse prevention by acamprosate: results from a placebo controlled study on alcohol-dependence. Arch Gen Psychiatr53, 1996.Alimlər alkoqolizmdən müalicə üsulunu tapıblar; http://www.azadliq.org/content/article/1924618.htmlXronik alkoqolizm; http://rnm.az/alkoqol/58-xronik-alkoqolizm.htmlЛечение алкоголизма; http://alcoholizm.ru/lechenie-alkogolizma/ AZƏRBAYCANDA YAŞLI İNSANLARIN SOSİAL- İQTİSADİ VƏZİYYƏTİNİN AXŞILAŞDIRILMASI İSTİQAMƏTİNDƏ DÖVLƏT SİYASƏTİ Balayeva Ayşəm Nazim q. BDU-nun II kurs magistrantı Yaşlılıq sosial problemlər arasında yer alan və tarixin bütün dövrlərində sosial problem olaraq görülən bir faktdır. Yaşlılıq- fərdin fiziki və koqnitiv funksiyalarında geriləmə, sağlamlığın, gənclik və gözəlliyin, məhsuldarlığın, cinsi həyatın, gəlir səviyyəsinin, rol və statusun, müstəqilliyin, əlaqələrin, sosial həyatın və sosial dəstəklərin azalması və itkisi kimi bu dövrə xas bir çox problemin yaşandığı itkilər dövrüdür [5, s. 24]. Ümümdünya Səhiyyə Təşkilatı yaşlılığı insanın ətrafa uyğunlaşma bacarığının yavaş-yavaş azalması olaraq təyin edir. OECD ( Organisation for Economic Co-operation and Development), 1992-ci ildə yaşlını davranış və ehtiyacları dəyişən heterogen bir qrupdan ibarət 65 yaşdan yuxarı insanlar olaraq təyin etməkdədir. ÜST da yaşlı kateqoriyasını xronoloji yaş istiqamətində 60-74 olaraq müəyyənləşdirmişdir. Hüquq və iş həyatı baxımından yaşlılıq bir insanın əmək qabiliyyətinin və məhsuldarlığının azaldığı və təqaüdçü olduğu dövr olaraq ifadə edilməkdədir, addətən də sərhədi 60-65 yaş olaraq qəbul edilmişdir [6]. Dünya ölkələrinin çoxunda olduğu kimi Azərbaycanda da əhalinin yaşlanma prosesi müşahidə olunur. 1950-2010 –cu illər ərzində 65 yaşdan yuxarı olan əhali kontingentinin sayı 5% -dən 8% -ə qədər artıb. Sosiogerontoloqların fikrinə görə, 2050-ci il üçün bu rəqəmin 10% -ə çatacağı gözlənilir. Azərbaycanda isə bu göstəricinin 2050-ci ilədək 12% -ə qədər artacağı proqnozlaşdırılır. Qeyd edilənlər Respublikamızın demoqrafik inkişafında qocalma prossesinin baş verdiyini təsdiqləyir. Azərbaycan Respublikası bütün inkişaf etmiş ölkələrin keçmiş olduğu demoqrafik keçid mərhələsinə qədəm qoymuş ölkələr sırasındadır. Bu keçid prossesini artıq yaşamış ölkələrdə qocalma prosesinin yaratdığı mühüm sosial-iqtisadi problemlərlə Azərbaycanın da yaxın onilliklər ərzində üzləşəcəyini gözləmək mümkündür. Bu isə öz növbəsində nəinki iqtisadi, hətta sosial nəticələrə gətirib çıxarır. Həmin nəticələrin aradan qaldırılması, ahılların vəziyyətinin yaxşılaşdırılması üçün dövlət səviyyəsində mühüm addımlar atılır. Ahıl vətəndaşların sosial vəziyyətinin yaxşılaşdırılması, onlara dövlət qayğısının artırılması məqsədilə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2006- cı il 17 aprel tarixli sərəncamı ilə “Ahıl Vətəndaşların Sosial Xidmətinin Gücləndirilməsi üzrə” Dövlət Proqramı təsdiq edilmişdir. Bu proqram BMT-nin Baş Assambleyasının əhalinin qocalması problemləri üzrə Beynəlxalq Fəaliyyət Planından ( Madrid, 12 aprel 2002-ci il) irəli gələn vəzifələrə əsaslanaraq hazırlanmışdır. Dövlət Proqramının əsas məqsədi ahıl vətəndaşların sosial müdafiəsinin gücləndirilməsinə nail olmaqdır. Dövlət Proqramında bir çox vəzifələr qarşıya qoyulmuşdur. Bura ahıl vətəndaşların sosial təminatı sahəsində hüquqların artırılması, onların cəmiyyətin sosial-iqtisadi və siyasi həyatında iştirakının təmin edilməsi, sosial-mədəni tələblərinin ödənilməsi, sağlamlıqlarının qorunması, qocalma probleminin həll olunması istiqamətində dövlət, vətəndaş cəmiyyəti və özəl sektorun sıx əməkdaşlıqlarının təmin edilməsi kimi vəzifələr daxildir (prez). 2008- ci ildə “2008-2013 –cü illərdə Azərbaycanda Yoxsulluğun Azadılmsı və Davamlı İnkişaf” Dövlət Proqramı təsdiqlənmişdir. Bu və ya digər Dövlət Proqramlarında sosial cəhətdən xüsusilə həssas qrup olan ahılların sosial müdafiəsi istiqamətində bir sıra tədbirlər nəzərdə tutulub. Geniş mənada sosial müdafiənin üç əsas elementi vardır. Birinci element vətəndaşlar gəlir əldə etmək imkanlarını itirdikdə (qocalıq, xəstəlik və işsizlik səbəbindən) onların müdafiəsini nəzərdə tutan sosial sığorta sistemidir. Sosial sığorta sistemi (əmək pensiyaları və sosial sığorta muavinətləri) vətəndaşların işlədikləri zaman vətəndaşlar və işəgötürənlər tərəfindən edilən sığorta ödənişlərinə əsaslanır. Sosial müdafiənin digər elementi sığortası və hər hansı gəlir mənbəyi olmayan, yaxud gəlirinin məbləği qəbul olunmuş meyarlar baxımından yetərli olmayan aztəminatlı insanlara dövlət büdcəsi hesabına ödənilən ünvanlı dövlət yardımından və sosial müavinətlərdən ibarət sosial yardım sistemidir. Sosial müdafiənin üçüncü elementi sosial cəhətdən xüsusilə həssas əhali qruplarına (qaçqınlar və məcburi köçkünlər, valideyn himayəsindən məhrum olan uşaqlar, əlillər və sağlamlıq imkanları məhdud uşaqlar, tənha ahıl vətəndaşlar və s.) sosial müdafiə və xüsusi sosial tədbirlər sistemidir. 2008-2015-ci illər üçün sosial müdafiə sahəsində prioritet sığorta-pensiya sisteminin təkmilləşdirilməsi;ünvanlı dövlət sosial yardımının və sosial müavinətlər sisteminin təkmilləşdirilməsi;əhalinin xüsusilə həssas qruplarının sosial müdafiəsinin və cəmiyyətə inteqrasiyasının gücləndirilməsi kimi istiqamətlərmüəyyənləşdirilmişdir [1]. Pensiya təminatı sistemi dövlətin həyata keçirdiyi sosial müdafiə siyasətinin ən mühüm və əsas istiqamətlərindən biridir. Ölkənin pensiya təminatı sisteminin qabaqcıl beynəlxalq təcrübəyə uyğun qurulması sosial siyasətin strateji istiqamətlərindən biri kimi müəyyənləşdirilmişdir. Ötən illər ərzində həyata keçirilən islahatlarla Azərbaycanda müasir və sosial baxımdan yüksək səmərəyə malik pensiya təminatı sisteminin yaradılmasına nail olunmuşdur. Ölkəmizdə yaşlı insanların sosial-iqtisadi vəziyyətinin yaxşılaşdırılması, onların layiqli həyat yaşamlarının təmin olunması məqsədilə bu sahədə bir çox qanunlar qəbul olunmuşdur. "Vətəndaşların pensiya təminatı haqqında" Azərbaycan Respublikasının Qanunu (23 sentyabr 1992-ci il) insanların rifahının yaxşılaşdırılması, onun dövlət səviyyəsində təmin olunması istiqamətində atılan addımlardan biridir. Bu qanuna görə, Respublika ərazisində daimi yaşayan və pensiya təminatı üçün tələb olunan iş stajının üçdə ikisini Azərbaycan Respublikasının ərazisində toplamış olan digər dövlətlərin vətəndaşlarının və vətəndaşlığı olmayan şəxslərin də pensiya təminatı hüququ vardır. Bu Qanunla vətəndaşlara aşağıdakı pensiyalar təyin edilir: a) əmək(sosial sığorta) pensiyaları: yaşa (qocalığa) görə; əlilliyə görə; ailə başçısını itirməyə görə;xidmət illərinə görə; b) sosial pensiyalar [3]. Vətəndaşların pensiya təminatının yaxşılaşdırılması, davamlı inkişaf edən sosial-iqtisadi şəraitə uyğunlaşdırılması məqsədilə bu sahədə davamlı islahatlar həyata keçirilir. Bu məqsədlə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2014-cü il “ 04 “ noyabr tarixli Sərəncamı ilə “2014-2020-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında Pensiya Təminatı Sisteminin İslahatı Konsepsiyası” təsdiq edilmişdir. Bu Konsepsiya əhatə etdiyi dövrdə pensiya təminatı sahəsində dövlət siyasətinin əsaslarını müəyyənləşdirir. Pensiya təminatı sisteminin islahatının əsas məqsədləri aşağıdakılardır: 1. Pensiya təminatı sisteminin cari, ortamüddətli və uzunmüddətli dövr üzrə maliyyə dayanıqlılığına nail olunması; 2. pensiya təminatının vətəndaşların sosial müdafiəsini və layiqli həyat səviyyəsini təmin etməsi; 3. pensiya institutlarının formalaşdırılması və inkişaf etdirilməsi [4]. Azərbaycan Respublikasının prezidentinin sərəncamlarına uyğun olaraq yaşlı insanların rifahının təmin edilməsi, onların sosial-iqtisadi vəziyyətinin yaxşılaşdırılması məqsədilə pensiyalar müvafiq illərdə bir neçə dəfə artırılmışdır. Bu da dövlətin yaşlılara göstərdiyi xüsusi diqqət və qayğının bariz nümunəsidir. Azərbaycanda yaşlı insanların hüquqlarının qorunması, onların sosial müdafiəsinin gücləndirilməsi, sosial və digər həyati tələbatlarının ödənilməsi, bu sahədə mövcud olan qanunvericiliyin beynəlxalq normalara uyğunlaşdırılması dövlətin sosial-iqtisadi siyasətinin prioritet istiqamətlərindən biridir və bu sahədə mühüm işlər görülməkdədir. Ədəbiyyat
ALİ TƏHSİL SİSTEMİNDƏ FƏALİYYƏTİN QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ METODLARI Məmmədzadə Rövşanə Yaşar q. BDU-nunII kurs magistrantı Müasir zamanda ali təhsil sistemində və milli sistemlərin formalaşdırılması prosesində fəaliyyətin qiymətləndirmə metodlarının inkişafı geniş yayılaraq özünə müvafiq yeri tutmuşdur. fəaliyyətin qiymətləndirilmə metodlarının araıdırılması prosesi ali məktəblərin 80 faizində getmişdir. İlk olaraq bu proseslər iqtisadiyyat, mühəndislik və texnologiya sahəsinə kadr hazırlığını həyata keçirən universitetlərdə getmişdir. Ali məktəblərdə keyfiyyəti qiymətləndirmə inkişaf etdikcə keçid müşahidə olunur və bu zaman daxili və xarici qiymətləndirmə anlayışları meydana çıxır. Xarici qiymətləndirmənin məqsədləri ilə tanış olaq:
Bir sıra ölkələrdə xarici qiymətləndirmə prosedurlarında tələbələr fəal iştrak edirlər. Avropa Tələbələr Birliyinin ilə avropa Keyfiyyətə Nəzarət Şəbəkəsi arasında əlaqələr daim inkişaf edir. Fəaliyyəti qiymətləndirmə məsuliyyəti ali təhsil müəssisəsində keçidi təmin edir. Hazırda Azərbaycan Respublikasında bir çox sahələrdə olduğu kimi, təhsil sahəsində də köklü islahatlar həyata keçirilir. Bu islahatların əsas məqsədi cəmiyyətin ehtiyac və tələbləri nəzərə alınmaqla, təhsilin keyfiyyətini yüksəltmək və onun inkişafını təmin etməkdir. Bununla əlaqədar təhsilin keyfiyyətini şərtləndirən amillərə, ilk növbədə təhsilin məzmununa, müəllim hazırlığına və qiymətləndirmə sistemlərinə yenidən baxılması zərurəti yaranmışdır. Yeni qiymətləndirmə sisteminin hazırlanması Təhsil Sektorunun İnkişafı layihəsində prioritet istiqamətlərdən biri kimi müəyyən olunmuşdur. Təlim və tədris prosesinin təkmilləşdirilməsi, ölkə üzrə şagirdlərin nailiyyətləri barədə obyektiv məlumatların əldə edilməsi, habelə dövlət təhsil standartlarının monitorinqinin həyata keçirilməsi üçün müasir qiymətləndirmə mexanizmlərinin yaradılması mühüm vəzifə kimi irəli sürülür. Təhsilin keyfiyyətinin müəyyənləşdirilməsində əsas göstərici təhsil alanların təlim nəticələri olduğundan, həmin nəticələrin obyektiv qiymətləndirilməsi də keyfiyyəti üzə çıxaran ən etibarlı mənbə hesab olunur. Azərbaycan Respublikasının ümumtəhsil sistemində Qiymətləndirmə Konsepsiyası ölkədə yaxın illər ərzində təhsildə qiymətləndirmə məsələləri ilə bağlı tədbirləri idarə etmək üçün nəzərdə tutulmuşdur. Sənədin əsas məzmunu qiymətləndirmə fəaliyyətinin qanuniliyini təmin edən prinsiplərin müəyyənləşdirilməsinə, bu fəaliyyətin aparıcı istiqamətlərinin təyin edilməsinə, qiymətləndirmə tədbirlərini həyata keçirən qurumların sosial statusunun gücləndirilməsinə, qiymətləndirmədən təlim və tədrisin ehtiyaclarını ödəmək üçün istifadə edilməsinə yönəldilmişdir. Bu sənəd çərçivə sənədi kimi, Azərbaycan Respublikasının Təhsil Qanununun, Azərbaycan Respublikasının Təhsil sahəsində İslahat Proqramının tələblərinə və dövlətin təhsil siyasətinə, qiymətləndirmənin müasir dünya standartlarına uyğun hazırlanmışdır və yeni qiymətləndirmə sisteminin prinsipləri üçün baza rolunu oynayır. Sənəddə məktəbdaxili, milli və beynəlxalq qiymətləndirmənin əsas prinsipləri və fəaliyyət sahələri şərh edilir. Konsepsiyada qiymətləndirmə növlərinin hər birinin etibarlılığını və effektivliyini təmin etmək üçün dəqiq qaydalar və əsasnamələr formasında əlavə sənədlərin hazırlanması da nəzərdə tutulur. Konsepsiya Azərbaycanda ümumi təhsilin müasirləşdirilməsi və yeniləşdirilməsi məqsədi ilə hazırlanmış milli kurrikulum çərçivə sənədi ilə bilavasitə əlaqəlidir və onun tərkib hissəsini təşkil edir. Qiymətləndirmə mexanizmlərinin və vasitələrinin yaradılması təhsilin məzmun standartları və fənn kurrikulumları hazırlandıqdan sonra növbəti mərhələlər hesab olunur. Yeni qiymətləndirmə sistemi aşağıdakıları təmin edir:
Azərbaycanda nəzərdə tutulan təhsil və qiymətləndirmə siyasəti ümummilli maraqları əks etdirməklə yanaşı, əsaslı islahatyönümlü tədbirlərin həyata keçirilməsi zərurətini şərtləndirir. XX əsrin sonlarında dünyada gedən siyasi, iqtisadi və sosial dəyişikliklər bilavasitə aşağıdakı konkret məqsədlərin reallaşdırılmasını tələb edir: - İdarəetmənin daha demokratik üsullarına keçilməsi - Ölkədə açıq vətəndaş cəmiyyətinin qurulması - İnkişaf etmiş ölkələrlə səmərəli əməkdaşlığın təmin edilməsi - Beynəlxalq bazar münasibətlərinin və iqtisadi rəqabət şəraitinin yaradılması - Milli özünəqayıdış hisslərinin aşılanması. Hazırda bir çox ölkələrin ali təhsil sistemlərində yeni qiymətləndirmə modellərinin qurulması, öyrənənlərin təhsil nailiyyətlərinin qeydiyyatının aparılması və təhsil pillələri üzrə buraxılış imtahanlarının təşkili ilə bağlı genişmiqyaslı islahatlar aparılır. Bunların əsas xarakterik xüsusiyyətləri aşağıdakı kimi səciyyələndirilir:
Ədəbiyyat
DİNİ TOLERANTLIQ AZƏRBAYCANDA HƏYAT TƏRZİNİN SƏCİYYƏVİ XÜSUSİYYƏTİ KİMİ Məmmədli Arzu BDU-nun II kurs magistrantı Sovet sisteminin dağılması ilə dövlət müstəqilliyinə qovuşmuş Azərbaycan Respublikasında demokratik cəmiyyətin formalaşdırılması istiqamətində meydana çıxmış bir sıra problemlər sosial-mədəni sahədə daha aydın hiss olunmağa başlamışdır. Müstəqillik əldə etmiş Azərbaycanda dini və milli köklərə qayıdış, milli tariximizə həqiqi və obyektiv baxış, dilimizin saflığı uğrunda mübarizə əldə olunmuş nailiyyətlərin ən başlıcasıdır. Belə ki, ölkə ziyalılarının, alim və tədqiqatçılarının qarşısında keçmiş ideoloji məngənədən qurtularaq milli özünüdərk şüurunun formalaşması vəzifəsi dururdu. Azərbaycan qısa müdətdə milli-mənəvi dəyərlərinə sarılaraq, bu sahələrdəki bütün boşluqları dolurmağa çalışmışdır. Azərbaycan qloballaşan dünya ilə ayaqlaşmağa çalışaraq, bir çox sahələrdə uğurlar qazanmışdır. Dünyaya inteqrasiya olunma yolunda Azərbaycan Respublikası bütün sosial, mədəni, iqtisadi və digər sahələrdə dünya standartlarına uyğun bir şəkildə yenidən qurulmağa başlamışdır. Azərbaycan bu ərazidə yaşayışın mövcud olduğu gündən bəri etnik, milli və dini rəngarəngliyə görə digər Qafqaz ölkələrindən əsaslı surətdə fərqlənmişdir. Tarixən müxtəlif dini-fəlsəfi dünyagörüşlərinin çuğlaşdığı Azərbaycan təkcə Şərq və Qərb təfəkkürünü deyil, rəngarəng kulta və yaşam tərzinə malik çoxsaylı etnosları da özündə birləşdirərək, dünyanın ən sivil mədəniyyət mərkəzlərindən birinə çevrilməkdədir. Əsrlər boyu atəşpərəstliyin, xristianlığın və İslamın yanaşı yaşadığı Azərbaycan bu gün həm müxtəlif dini tapınaqların, həm etiqad azadlığının, həm də sərbəst birgəyaşayış haqlarının qorunduğu ölkədir. Bütün dövrlərdə bir çox dövlətlərin maraq dairəsində olan Azərbaycana yanaşma müxtəlif yönümlü olmuşdur. Hər hansı iqtisadi, siyasi və digər məramı gerçəkləşdirməzdən əvvəl burada öz iradəsini diqtə etməyə çalışan dövlətlər Azərbaycan müstəvisində etnik və dini problemlərin perspektivini incəliyinə qədər öyrənməyə can atır. Keçmişin və günümüzün reallıqları belə məcrada problemlərin yaranmasını bütün baxımlarda perspektivsiz hesab edir. Azərbaycanda mövcud olan ənənəvi din və etiqadların bir çoxunda dözümlülük potensialı var və bununla da, tolerantlıq sahəsində, həmçinin konfessiyalar sahəsində təbii müttəfiq kimi çıxış edir. Ənənəvi dinlərin dirçəlməsi dövlət ilə vətəndaş cəmiyyəti arasındakı qarşılıqlı mənəvi-əxlaqı sistemi ciddi şəkildə sağlamlaşdırmaqla yanaşı dinlərarası ünsiyyət sahəsində dözümlülük və zor işlətməmək praktikasının inkişaf etməsinə kömək edir. Dini tolerantlığın təzahürlərindən biri cəmiyyətdə fərdi azadlığın təmin olunması, fərdin seçdiyi dini məcburiyyət olmadan dilə gətirməsidir. Hər kəs qorxmadan və ya başqalarının müdaxiləsi olmadan inancına uyğun yaşamaq azadlığına sahib olmalıdır. Azərbaycan Respublikasının hər bir vətəndaşı bu haqq və hüquqlara sahibdirlər. Belə ki, respublikamız 1991-ci ildə müstəqillik qazandıqdan bir az sonra, yəni 20 avqust 1992-ci il tarixində “Dini etiqad azadlığı haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu qəbul edilmişdir. Qanun qəbul edildikdən sonra indiyə kimi ölkəmizin sosial-iqtisadi və milli-mənəvi inkişaf istiqamətlərinə uyğun olaraq bu qanuna müxtəlif illərdə bir çox əlavələr və dəyişikliklər edilmişdir. Müxtəlif illərdə mövcud qanuna əlavə və dəyişikliklərin edilməsi onun həm hüquqi, həm də sosioloji aspektlərinin araşdırılmasını zəruri etmişdir. Dini etiqad azadlığının əsas hüquqi mahiyyəti 6 fəsil, 31 maddədən ibarət olan bu qanunun 1-ci maddəsində təsbit olunmuşdur. Burada göstərilir ki, "Hər bir kəs dinə münasibətini müstəqil müəyyənləşdirir, hər hansı dinə təkbaşına və ya başqaları ilə etiqad etmək, dinə münasibəti ilə əlaqədar əqidəsini ifadə etmək və yaymaq hüququna malikdir. Hər bir şəxsin dinə münasibətinin müəyyənləşdirməsində, dinə etiqadında, ibadətlərdə, dini ayin və mərasimlərin icrasında iştirak etməsində, dini öyrənməsi yolunda hər hansı maneçiliyə yol verilmir. Dini etiqadların, dini həyat tərzinin və zor işlədilməklə və ya insanlar arasında nifaq salmaq məqsədi ilə təbliği, dini etiqada məcbur etmək qadağandır." Azərbaycan dünyada İslamın, xristianlığın, iudaizmin, məscidin, kilsənin və sinaqoqun dinc yanaşı fəaliyyət göstərdiyi, tolerantlığın mövcud olduğu nadir ölkələr arasındadır. Dini etiqad azadlığının və dini qurumların qanuni fəaliyyətinin təmin olunması istiqamətində zəruri şərait yaradılmışdır. Dövlətimizdə mövcud olan dini tolerantlıq mühiti ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin "Dövlət və Din" konsepsiyasına uyğun olaraq inkişaf etmiş, dövlət siyasətinin əsas istiqamətlərindən birinə çevrilmişdir. Alternativi olmayan bu siyasəti uzaqgörənliklə həyata keçirən prezident İlham Əliyevin hazırda ölkəmizdə tolerantlığın və dini etiqad azadlığının təminatçısı olduğu xüsusən qeyd olunmalıdır. Tolerantlıq, dini, milli-irqi dözümlülük milli mentalitetimizin ayrılmaz cəhətlərindəndir. Yüzilliklər boyunca Azərbaycanda xalqlar vahid və mehriban bir ailə kimi yaşamış, etnik və dini icmalar arasında dözümlülük əlaqələri formalaşmış, milli, irqi, dini ayrı-seçkiliyə yol verilməmiş, müxtəlif dinlərə mənsub insanlar sülh və əmin-amanlıq şəraitində dinc-yanaşı fəaliyyət göstərmişlər. Ədəbiyyat 1. Azərbaycan Respublikasında Ombudsman təsisatı və insan hüquqlarının inkişafı. Azərbaycan Respublikasının İnsan Hüquqları üzrə Müvəkkili (Obudsman), Prof. Elmira Süleymanovanın ümumi redaktəsi ilə. Bakı, 2007. Bakı Universisteti, 266s. 2. Əliyev H. Dinimiz xalqımızın mənəvi sərvətidir. Bakı, 1999. 165s. 3. Səffar H. İslamda etiqad və vicdan azadlığı. Bakı, 2012. Nurlar, 231s. 4. Səmədov E. Azərbaycanda din dövlət münasibətləri və dini təhsilin formalaşması. Bakı, 2009. 167s. İDARƏETMƏDƏ STRATEGİYALAR VƏ ONLARIN TƏYİNATI Hacıyev Vüqar BDU-nun II kurs magistrantı E-mail.vuqar.hacı.89@mail.ru Müasir şəraitdə təsərrüfat fəaliyyətinin səmərəli həyata keçirilməsi və perspektiv inkişafının təmin edilməsi təşkilatlarda strateji idarəetmənin tətbiqindən, missiya və məqsədlərin müəyyən edilməsindən,xarici və daxili mühitin tətqiq olunmasından və baş verən dəyişikliklərin araşdırılmasından,alternativ strategiyaların seçilməsindən və reallaşdırılmasından əhəmiyyətli dərəcədə asılıdır. Strateji menecment müəssisənin idarə edilməsi prosesinin ilkin mərhələsi olaraq idarəetmənin bütün funksiyalarınıözündə ehtiva edir. Yaxşı strateji idarəetmə müəssisəni gələcəyə istiqamətləndirir,uzunmüddətli inkişaf istiqamətlərini və biznesdə öz mövqeyini müəyyən eməyə imkan verir.Strateji idarəetmənin nəticələri müəssisənin bazarda qazandığı mövqeyində və iqtisadi-maliyyə göstəricilərinin uzunmüddətli meyllərində təzahür olunur.Təşkilatın strateji idarəedilməsi onun uzun müddətli inkişafının təımin edilməsinin əsasıdır.Strateji idarəetmə təşkilatın missiyası,onun plan və proqnozlaşdırılmasının, məqsədlərinin, strategiyalarının təsərrüfatçılıq metodlarının və funksiyalarının yerinə yetirilməsi ilə bağlıdır.Strateji idarəetmə dedikdə təşkilatın qarşısında duran məqsədlərə nail olmaq üçün spesifik strategiyaların işlənib hazırlanmasına yənəldilən idarəetmə qərarlarının və praktiki hərəkətlərin məcmusu başa düşülür. Strateji idarəetmə strateji səviyyədə təşkilatın idarə edilmsi problemləri ilə əlaqədar olan əsələlərin geniş dairəsini əhatə edir.Strateji idarəetmə təşkilatda ardıcıl işlənmiş kompleks prosesdir. Bu prosesin əsas vəzifəsi təşkilatlarda yeniliklərin və dəyişikliklərin qaneedici dərəcədə təmin edilməsindən ibarətdir. Bu prosesin əsas elementi kimi təşkilatın strategiyası çıxış edir.Bazar iqtisadiyyatı şəraitində işləyən hər hansı firma öz məhsullarının vaxtında satışını daim mənfəət təminatı kimi təmin etməyə çalışır. Bunun üçün o, a) bazarın konyunkturuna; b) rəqabətə; c) özünün resurs imkanlarına adekvat olan uzunmüddətli fəaliyyət proqramını işləyib hazırlayır.Bu cür proqram firmanın strategiyasını əks etdirir. Strategiya – mövcud imkanlarla qarşıya qoyulmuş məqsədlərə nail olmaqdan ötrü firmaya zəruri olan uzunmüddətli hərəkətlərin ümumiləşdirici modellərdir. İqtisadi təşkilata şamil edildikdə, bu, onun başlıca məqsədlərinin və bu məqsədlərə nail olmanın əsas üsullarının məcmusudur. Firma fəaliyyət strategiyasını işləyib hazırlayarkən, fəaliyyətinin ümumi istiqamətlərini müəyyən edir. Strategiyaya müxtəlif təriflər verilir ama ən əsası aşağıdakıdır: “Strategiya – bazarlarda mövqelərin qazanılması,möhkənlənməsi və alıcıların tələbatlarının səmərəli surətdə ödənilməsi vasitəsilə məqsədlərə nail olmağa istiqamətlənmiş tədbirlərdən ibarət olan plandır” Strategiya anlayışı menecmentə hərbi sahədən gəlmişdir.Əvvəllər o,müəyyən siyasətin həyata keçirilməsini və bunun üçün bütün mümkün vasitələrdən istifadə edilməsini əks etdirirdi.Menecment baxımından bu uzunmüddətli vəzifələrin həllinə və uzunmüddətli planların hazırlanmasına yönəlmişdir.Bu halda strategiya dedikdə,əsas etibarilə resursların və malların böyük kütləsinin idarə edilməsi başa düşülür.XX əsrin 70-ci illərinin ortalarından rəqabətin təzyiqi artmış və təşkilatlar malların böyük kütləsinin idarə edilməsində tədricən aralanmış,onların strategiyaları isə bir neçə növə parçalanmışdır. Biznesin idarə edilməsinin əsasını onun strategiyasının işlənib hazırlanması, onun şirkətin spesifikasına adaptasiyası və onun reallaşdırılması təşkil edir.Şirkətin strategiyası bazarda şirkətin mövqeyini möhkəmləndirməli və qüvvəərin koordinasiyasını, istehlakçıların cəlb edilməsini və tələblərinin ödənilməsini, uğurlu rəqabət və qlobal məqsədlərə nail olunmasını təmin edəcək idarəetmənin kompleks planıdır. Başqa sözlə, strategiya şirkətin inkişaf yollarının, bazarların, rəqabət metodlarının və biznesin aparılmasını seçməsini bildirir. Strategiya məhsuldarlığın oriyentirlərini, rəqabət üstünlükləri haqda təsəvvür, alıcıların tələbatının ödənilməsi və yüksək məhsuldarlığa nail olma üçün hərəkət planı yaradır. Ciddi dürüstləşdirilmiş strategiya olmadan təşkilatın fəaliyyəti öz mahiyyətini, rəqabət qabiliyyətini itirir, daxili durğunluğa və nəticələrin pisləşməsinə doğru gedir. Ədəbiyyat 1. Abbasovİ. Menecment.Bakı: 2013. 2. AğayevS. Sahibkarlıq fəaliyyətində maliyyə menecmentinin təşkili.Bакı: Еlm Yüklə 1,28 Mb. Dostları ilə paylaş:
|