Azərbaycan tibb universiteti Tədris Proqram Azərbaycan Tibb Universiteti Biokimya fənn üzrə işçi tədris proqramı

AZƏRBAYCAN TİBB UNİVERSİTETİ
Tədris Proqram
Azərbaycan Tibb Universiteti

Biokimya fənn üzrə işçi tədris proqramı

(Sillabus)

Təsdiq edirəm:

"Biokimya"
Sillabus (işçi tədris proqramı)

(Müalicə profilaktika, Hərbi tibb və İctimai Səhiyyə fakültəsi üçün)
Fənnin adı: Biokimya

Fənnin növü: Məcburi

Fənnin tədris semestri: III və IV

Fənnin krediti: 4 və 5 (60-75saat,Müalicə profilaktika, Hərbi tibb, İctimai Səhiyyə fakültəsi ) və 4-3 (60-45 saat, Stomatologiya, Farmakologiya)
Fənnin tədris forması: Əyani

Fənnin tədris dili: Azərbaycan, rus, ingilis
Fənni tədrisi üçün: öncədən tədrisi zəruri olan bioüzvi və biofiziki kimya
Kursun təsviri:

Bu fənn orqanizmdə rast gəlinən üzvi və qeyri-üzvi maddələrin qurulması, yayılması, zülalların, karbohidratların, lipidlərin orqanizmdə mübadiləsi, orqan və toxumaların biokimyası, mübadilə pozulmasından əmələ gələn xəstəliklər.

Kursun məqsədi:

Fənnin əsas məqsədi gələcək həkimlər üçün orqanizmdə gedən biokimyəvi proseslərin normada və patologiyada biokimyəvi proseslərin pozulması nəticəsində əmələ gələn müxtəlif xəstəliklər və onların biokimyəvi proseslərini normallaşdırmaq üçün görünən tədbirlər. Qaraciyər və böyrək xəstəliklərinin törənməsində biokimyəvi proseslərin rolu.

Kursun nəticələri:

Fənnin mənimsənilməsi nəticəsində müalicə-profilaktika fakültəsini bitirmiş həkimlər orqanizmin əsasını təşkil edən mübadilə proseslərini öyrənir və bu proseslərin pozulması nəticəsində əmələ gələn xəstəlikləri, xəstəliklərin diaqnostikasında mühüm əhəmiyyəti olan biokimyəvi prosesləri öyrənir.

Müalicə-profilaktika, İctimai səhiyyə və Hərbi tibb fakültəsinin

tələbələri üçün
STATİK BİOKİMYA
Mövzu 1. Aminturşuların və zülalların quruluşu, fiziki-kimyəvi xassələri

№		Məşğələlərin mərhələləri	Ayrılmış vaxt (dəq. ilə)
1		Giriş: Statik biokimya orqanizmdə rast gəlinən üzvi maddələrdən mühüm olan zülalların və aminturşuların quruluşu, yayılması, funksiyaları. Aminturşulara və zülallara aid müxtəlif reaksiyalar. Sadə və mürəkkəb zülalların müxtəlif nümayəndələri və onların orqanizmdə əhəmiyyəti.	90
		Aminturşuların təsnifatı, proteinogen aminturşuların xassələri və əhəmiyyətinin öyrənilməsi. Aminturşuların fiziki-kimyəvi xassələrinin və aminturşuların arasında müxtəlif rabitə növlərinin əmələ gəlməsinin öyrənilməsi. Aminturşuların və zülalların quruluşu. Aminturşuların fiziki-kimyəvi xassələri və əhəmiyyətinin öyrənilməsi. Zülalların kimyəvi tərkibi və quruluş xüsusiyyətləri ilə fiziki- kimyəvi xassələri (amfoterliyi, həlledicilərə münasibəti, denaturasiyası, optik aktivliyi, izoelektrik nöqtəsi və s.) arasındakı asılılığın öyrənilməsi. Xromatoqrafiya və elektroforez üsullarının tətbiqi.	90
		Laboratoriya işləri: Aminturşulara və zülallara aid çökmə və rəngli reaksiyaların aparılması. Zülalların izoelektrik nöqtəsinin təyini. Aminturşuların kağız üzərində xromatoqrafiyası.	90
		Zülalların formaları, molekul kütləsinin təyini üsullarının öyrənilməsi. Zülalların strukturlarının əmələ gəlməsində iştirak edən rabitə növlərinin öyrənilməsi. Təbii peptidlərin orqanizm üçün əhəmiyyətinin, sadə zülalların bioloji rolunun öyrənilməsi.	90
		Mürəkkəb zülalların struktur və funksional müxtəlifliyi barədə əldə edilmiş məlumatları aşkara çıxarmaq, mürəkkəb zülalların təsnifatı, fizioloji və patoloji vəziyyətdə orqanizmin zülallarının aminturşu tərkibinin dəyişməsini interpretasiya etmək bacarığını tələbələrə aşılamaq. İrsi informasiyanın ötürülməsinin molekulyar mexanizmlərini aydınlaşdırmaq üçün nuklein turşularının quruluşu, xassələrinin öyrənilməsi. Mürəkkəb zülalların tərkibi və xassələrinin öyrənilməsinə aid reaksiyalar.	90
		Laboratoriya işləri: Süddən kazeinogenin alınması. Ağız suyundan mutsinin alınması. Benzidin və qvayakol sınaqları vasitəsilə “gizli”qanın təyini. Dəmirin aşkar edilməsi və hemin kristallarının alınması. Maya hüceyrələrindən nukleoproteinlərin alınması və hidrolizi.	90
		Tələbələrin mövzuya aid sərbəst işi, prezentasiyaları və vərdişlərin mənimsənilməsi. a) Müəllim tərəfindən bəzi suallar araşdırılır. b) Mənimsənilmiş biliklərin yoxlanılması.	180
		Yekun: Mövzuya aid situasion məsələlərin araşdırılması, kollokvium şəklində biliklərin araşdırılması.	90
		Dərsin davamiyyəti. Metodik vəsaitlər, elektron materiallar, cədvəllər, dərsliklər və s. əlavə olunur.	810
Mövzu 2. Fermentlər. Vitaminlər
№	Məşğələlərin mərhələləri			Ayrılmış vaxt (dəq. ilə)
	Fermentlərin kimyəvi təbiəti, quruluşu və xassələri (termolabillik, aktivliyin pH-dan asılılığı, spesifiklik və onun növləri) ilə tanışlıq və fermentlərin maddələr mübadiləsində rolunu aydınlaşdırmaqdır. Fermentlərin təsir mexanizminin molekulyar əsasları. Fermentlərin təsnifatı.			90
	Fermentlərin xassələrinin öyrənilməsi. laboratoriya işləri: Fermentlərin termolabilliyi. Ağız suyu amilazasının optimum temperaturunun təyini. Fermentlərin spesifikliyi: ağız suyu amilazasının və saxarazanın spesifikliyinin təyini. Amilazanın aktivliyinə mühitin pH-ın təsiri.			90
	Fermentlərin fəallığının tənzimedilmə mexanizmləri (allosterik tənzim, kimyəvi modifikasiya, əks-əlaqə prinsipi ilə tənzim və s.) Ilə tələbələri tanış etmək, aktivator və ingibitorların bu prosesdə rolunu izah etmək, ferment aktivliyini təyini metodlarını və ifadə üsullarını öyrənməklə enzimodiaqnostika, enzimopatiya və enzimoterapiya məsələlərini şərh etməkdir. Aktivatorlar və inhibitorların fermentlərin aktivlıyinə təsirinin öyrənilməsi. laboratoriya işləri: Amilazanın fəallığına aktivator və inhibitorların təsiri. Qan serumunda xolinesterazanın prozerinlə inaktivləşməsi.			90
	Vitaminlər. Vitaminlərin mübadilə prosesindəki rolunu aydınlaşdırmaq, onların təsir mexanizmlərini araşdırmaq, hiper- və avitaminozların səbəbi, vitaminlərin təsnifatı, yayılması, müalicə və profilaktikası məsələlərinin şərh edilməsi. A,D,C və B qrupu vitaminlərinin quruluşları və vitamininin mübadilədə rolu.			90
	Vitaminlərin təyini üçün istifadə edilən reaksiyalar. laboratoriya işləri: Suda həll olan B1, B2, B6, PP vitaminlərinə aid reaksiyalar. C vitamininin vəsfi və miqdari təyini.			90
	Vitamin tərkibli kofermentlər. Suda həll olan vitaminlərin kofermentlərinin əmələgəlmə mexanizmi, biokimyəvi reaksiyalarda iştirakının öyrənilməsi, bu vitaminlərin çatışmazlığı zamanı fermentativ reaksiyaların pozulması ilə nəticələnən patoloji proseslərin öyrənilməsi.			90
	Tələbələrin mövzuya aid sərbəst işi, prezentasiyaları və vərdişlərin mənimsənilməsi. a) Müəllim tərəfindən bəzi suallar araşdırılır. b) Mənimsənilmiş biliklərin yoxlanılması.			90
	Yekun: Mövzuya aid situasion məsələlərin araşdırılması, kollokvium şəklində biliklərin araşdırılması.			90
	Dərsin davamiyyəti. Metodik vəsaitlər, elektron materiallar, cədvəllər, dərsliklər və s. əlavə olunur.			720

Mövzu 3. Hormonlar
№	Məşğələlərin mərhələləri	Ayrılmış vaxt (dəq. ilə)
	Hormonların təsnifatı, quruluşu və mübadilə proseslərindəki tənzimedici rolu barədə nəzəri biliklərlə tanış olmaq, endokrin xəstəliklərin səbəbləri və diaqnostika üsulları barədə praktiki vərdişləri tələbələrə aşılamaqdır. Qalxanabənzər vəzinin funksiyasının xarakteristikası. Kalsitoninin mineral mübadiləsində rolu. Mədəaltı vəzinin endokrin funksiyası. Böyrəküstü vəzinin beyin maddəsi hormonları.	90
	laboratoriya işləri: Qalxanabənzər vəzinin hormonununda (tiroksində) yodun təyini. Böyrəküstü vəzin beyin maddəsinin hormonu adrenalinə aid keyfiyyət reaksiyaları. Mədəaltı vəzin hormonu insulinə aid reaksiyalar.	90
	Hormonların təsir mexanizmi. Adenilattsiklaza, quanilattsiklaza, kalsium-kalmodulin və kalsium-polifosfoinozitol sistemləri. Hormonların funksiyalarının pozulması ilə əlaqədar xəstəliklər. Böyrəküstü vəzinin qabıq maddəsi hormonları, onların bioloji rolu. Cinsiyyət hormonları və onarın bioloji təsiri.	90
	Tələbələrin mövzuya aid sərbəst işi, prezentasiyaları və vərdişlərin mənimsənilməsi. a) Müəllim tərəfindən bəzi suallar araşdırılır. b) Mənimsənilmiş biliklərin yoxlanılması.	90
	Yekun: Mövzuya aid situasion məsələlərin araşdırılması, kollokvium şəklində biliklərin araşdırılması.	90
	Dərsin davamiyyəti. Metodik vəsaitlər, elektron materiallar, cədvəllər, dərsliklər və s. əlavə olunur.	450
Mövzu 4. Karbohidratlar və lipidlərin kimyası
№	Məşğələlərin mərhələləri	Ayrılmış vaxt (dəq. ilə)
	Sorğu vasitəsilə tələbələrin karbohidratların və lipidlərin mühüm sinifləri, xassələri sahəsindəki nəzəri biliklərini aşkara çıxarmaq, nəzəriyyəni daha da möhkəmlətmək və reaksiyaların yerinə yetirilməsi üsullarına yiyələnmək məqsədilə laboratoriya işlərini icra etməkdir. Karbohidratların və lipidlərin bioloji rolu və təsnifatı.	90
	laboratoriya işləri: Karbohidratların keyfiyyət reaksiyaları (mono-, di- və polisaxaridlərə aid reaksiyalar). Yağların emulsiyalaşdırılması. Doymamış piy turşularının aşkar edilməsi. Xolesterinə aid keyfiyyət reaksiyaları.	90
	Tələbələrin mövzuya aid sərbəst işi, prezentasiyaları və vərdişlərin mənimsənilməsi. a) Müəllim tərəfindən bəzi suallar araşdırılır. b) Mənimsənilmiş biliklərin yoxlanılması.	60
	Yekun: Mövzuya aid situasion məsələlərin, biliklərin araşdırılması.	30
	Dərsin davamiyyəti. Metodik vəsaitlər, elektron materiallar, cədvəllər, dərsliklər və s. əlavə olunur.	270

DİNAMİK BİOKİMYA
Mövzu 1. Enerji və maddələr mübadiləsinin əsasları

№	Məşğələlərin mərhələləri	Ayrılmış vaxt (dəq. ilə)
	Enerji mübadiləsinin əsasları. Tənəffüs zənciri. Qidalanma və tənəffüs arasındakı əlaqəni aşkara çıхarmaq, mitохоndrilərin membranlarında lоkalizə оlunmuş elektrоndaşınma zəncirinin (EDZ) quruluşu ilə tanış оlmaq, tохuma tənəffüsü fermentlərinin təsir meхanizmini, yerləşmə ardıcıllığını aydınlaşdırmaq. Elektronların nəql edilməsi prosesinin energetikası. ATF-sintazanın quruluşu. ATF/ADF-translokaza. Oksidləşmə və fosforlaşma. Oksidləşmə və fosforlaşma prosesləri arasında əlaqə və əlaqəni pozan maddələr.	90
	Laboratoriya işləri: Katalazanın vəsfi və miqdarı analizi.	90
	Katabоlizmin I və II ümumi yolları. Karbohidratların həzmi və mübadiləsi. Qidalandırıcı maddələrdən enerjinin ayrılmasının əsas mərhələləri. Katabolizmin I və II ümumi yollarında iştirak edən fermentlərin lokalizasiyasının və energetik əhəmiyyətinin öyrənilməsi. Karbohidratların həzmini, qlikogenin sintezini və parçalanmasının əhəmiyyətini aydınlaşdırmaq.	90
	Laboratoriya işləri: Suksinatdehidrogenazanın aktivliyinin təyini.	90
	Karbohidratların mübadiləsi. Aerob və anaerob qlikoliz. Qlükoneogenez. Karbohidrat mübadiləsinin pozulmaları. Qlükozanın spesifik çevrilməsi olan anaerob və aerob qlikolizin ardıcıl mərhələlərini və bu prosesin energetik əhəmiyyətini öyrənmək. Sorğu vasitəsilə tələbələrin qlükoneogenez prosesinin orqanizm üçün əhəmiyyətini aydınlaşdırmaq. Karbohidrat mübadiləsinin pozulmalarını müzakirə etmək. İnsulinin təsir mexanizmi. Şəkərli diabet. Karbohidratların həzminin və sorulmasının pozulmaları. Karbohidratların aralıq mübadiləsinin pozulmaları. Hipo-, hiperqlikemiya, başvermə səbəbləri, qlükozuriya.	90
	Laboratoriya işləri: Qanda qlükozanın normal səviyyəsi. Qanda şəkərin təyini üsulları və tənzimi mexanizmlərini araşdırmaq. Qanda qlükozanın qlükooksidaza üsulu ilə miqdarı təyini (işin prinsipi). Qlükozaya qarşı tolerantlıq sınağı. Qlikozilləşmiş hemoqlobinin təyininin əhəmiyyəti.	90
	Tələbələrin mövzuya aid sərbəst işi, prezentasiyaları və vərdişlərin mənimsənilməsi. a) Müəllim tərəfindən bəzi suallar araşdırılır. b) Mənimsənilmiş biliklərin yoxlanılması.	90
	Yekun: Mövzuya aid situasion məsələlərin, biliklərin araşdırılması.	90
	Dərsin davamiyyəti. Metodik vəsaitlər, elektron materiallar, cədvəllər, dərsliklər və s. əlavə olunur.	720

Mövzu 2. Sadə zülalların mübadiləsi

№	Məşğələlərin mərhələləri	Ayrılmış vaxt (dəq. ilə)
	Zülallarin həzmi, sorulmasi, çürüməsi. Həzm prоsesinin pоzulmaları. Mədə şirəsinin keyfiyyət və kəmiyyət analizini aparıb, həzm traktı хəstəliklərinin diaqnоstika və müalicəsində istifadə etməkdir. Zülalların həzmində prоteоlitik fermentlərin rоlunu, aminturşuların membranlarda nəqlоlunma meхanizmlərini öyrənmək, yоğun bağırsaqda çürümə prоseslərinin əhəmiyyətini araşdırmaq. Pankreas və bağırsaq şirəsinin ekzopeptizadaları, onların təsiri. Yoğun bağırsaqlarda zülalların çürüməsi və bu prosesin əhəmiyyəti. Zəhərli maddələrin zərərsizləşdirilməsi. FAFS və UDFQT. Zülalların həzminin və aminturşuların bağırsaqlardan sorulmasının pozulmaları.	90
	Laboratoriya işləri: Mədə şirəsinin vəsfi və miqdarı analizi. Zülalların pepsinlə həzmi. Zülalların tripsinlə həzmi.	90
	Aminturşu mübadiləsinin ümumi yоllarını araşdırmaq. Transaminazaların təyininin klinik əhəmiyyətini, ammоnyakın əmələgəlmə yоllarını və tоksikliyinin meхanizmlərini və zərərsizləşdirmə yоllarını öyrənmək, qanda sidik cövhərinin təyininin diaqnоstik əhəmiyyəti ilə tanış оlmaq. Toxumalarda ammonyakın əmələ gəlməsinin yolları. Ammonyakın toksikliyinin mexanizmi. Karbamidin əmələ gəlməsinin ornitin dövranı (sxem), aralıq mərhələləri və bu prosesdə iştirak edən fermentlər. Aminturşuların mübadiləsinin irsi və qazanılmış pozulmaları.	90
	Laboratoriya işləri: Qanda transaminazaların aktivlyinin təyininin klinik əhəmiyyəti. ALT və AST-nin aktivliyinin təyini prinsipi. Qanda karbamidin normal səviyyəsi, patoloji hallarda qanda karbamidin miqdarının artması və azalması. Qanda karbamidin diasetilmonooksim üsulu ilə təyininin prinsipi. Aminturşuların mübadiləsinin qazanılmış pozulmaları. Hiperaminasiduriya sınağı. Aminturşuların mübadiləsinin irsi pozulmaları: fenilalanin və tirozinin mübadilə pozulmaları. Fenilketonuriya, alkaptonuriya. Fenilpiroüzüm turşusuna aid reaksiya.	90
	Tələbələrin mövzuya aid sərbəst işi, prezentasiyaları və vərdişlərin mənimsənilməsi. a) Müəllim tərəfindən bəzi suallar araşdırılır. b) Mənimsənilmiş biliklərin yoxlanılması.	90
	Yekun: Mövzuya aid situasion məsələlərin, biliklərin araşdırılması.	90
	Dərsin davamiyyəti. Metodik vəsaitlər, elektron materiallar, cədvəllər, dərsliklər və s. əlavə olunur.	540