Bakirköy ruh ve siNİr hastaliklari hastanesi

BANKALAR

48

49

BANKALAR CADDESİ

şehir Bankası'nın 10, Egebank'ın ise 10şubesi vardı. Bunların dışında kalan bankaların şube sayıları 8 ile l arasında de-ğişmektedir. 2AFER TOPRAK

BANKALAR CADDESİ

Voyvoda Caddesi ve çevre sokaklara verilen ad.

Yaygın olarak Bankalar Caddesi adıyla bilinen Voyvoda Caddesi, batıda Okçu Musa ile Şair Ziya Paşa caddelerinin kesiştiği meydandan başlayıp Karaköy Caddesi ile Yüksekkaldırım Caddesi'nin birbirine kavuştuğu noktada biter. Bankalar Caddesi adı, yaptığı çağrışıma rağmen bir caddeden ibaret olmayıp Voyvoda Caddesi'nin çevresindeki bir bölgeyi tanımlar. Bankalar Caddesi adı hemen anlaşılacağı gibi çevrede bankaların yoğunlaşmasından sonra konmuştur. Banka ve bankerlerin yerleştiği Haraççı Ali (eski Domuz veya Domuzhane Sokağı), Mertebani, Billur, Bereketzade Medresesi, Zincirli Han, Banka, Eski Banka, Kart-çınar, Banker sokaklarını da içeren bu çevrenin tümünü Bankalar Caddesi bütünlüğü içinde düşünmek doğru olur.

ğu huzursuzluğu daha da derinleştirmek istemiyordu. Düşünülen yeni banka zamanla devlet bankası işlevlerini üstlenecek ve Osmanlı Bankası'nın yerini alacaktı.

Bu amaçla 1917 başında dört milyon sermayeli Osmanlı Itibar-ı Milli Bankası kuruldu. Yönetim merkezi İstanbul olan bankanın kurucuları Biga mebusu Meh-med Cavid, istanbul mebusu Hüseyin Cahid (Yalçın) ve Selanikli tüccar Tevfik beylerdi. Itibar-ı Milli Bankası Cumhuriyet yıllarında İş Bankası ile bütünleşti.

I. Dünya Savaşı yıllarında İstanbul'dakurulan bir diğer banka Milli İktisatBankası'ydı. Savaş yıllarında İttihat veTerakki Cemiyeti, Heyet-i Mahsusa-i Ticariye sayesinde önemli fonlar oluşturmuş, bununla bir dizi şirket kurmuştu.Cemiyetin 1916 kongresinde İstanbulmurahhası Kemal Bey'in önerisiyle, mü-tevelliliği evkaf nazırlarının üzerindebulunmak kaydıyla heyetin elde ettiğikazançla vakıf niteliğinde bir banka kurulmasına karar verildi.

Milli İktisat Bankası 1.500.000 Osmanlı Lirası sermayeyle Milli Mahsulat Şirketi Müdürü Said Bey, Milli Kantariye Şirketi Müdürü Bekir Bey ve Milli Ekmekçiler Şirketi Müdürü İzzet Bey'in girişimleri sonucu doğdu.

Yine aynı dönemde İttihatçılar İstanbul'da Ticaret ve İtibar-ı Umumi Milli. Bankası'nı kurdular. 50.000 Osmanlı Lirası sermayeli banka Mart 1917'de faaliyete geçti. Banka her türlü sarraflık ve ticari işlemle uğraşacak, taşınmaz ya da taşınır mal karşılığı borç para verecekti.

II. Meşrutiyet yıllarında Müslüman-Türk unsur İstanbul'da dört banka dahakurmuştu. Bunlar 5 Temmuz 1911 tarihlive 22.000 Osmanlı Lirası sermayeli İstanbul Bankası, 22 Ocak 1914 tarihli ve100.000 Osmanlı Lirası kuruluş sermayeliEmlak ve İkrazat Bankası, 10 Ocak 1914tarihli ve 100.000 Osmanlı Lirası kuruluşsermayeli Asya Bankası Anonim Şirket-iOsmaniyesi ve 8 Temmuz 1918 tarihli ve45.000 Osmanlı Lirası kuruluş sermayeliİktisat Anonim Şirketi'ydi.

1924-1925 için hazırlanan Türk Ticaret Salnamesi'ne göre İstanbul'da 21 banka vardı. Bunlar Asya Bankası, Amerikan Ekspres Bankası, Adapazarı İslam Ticaret Bankası, lonian Bank Limited, İstanbul Bankası, Emniyet Sandığı, İtalyan Ticaret Bankası, Banca İtalyana di Scon-to, Bank Marmorosh Blank ve Şürekâsı, Banca Commerciale Italiana(->), Banco di Roma(-t), Türkiye Milli Bankası, Deutsche Bank, Ziraat Bankası, Selanik Bankası, Seine Bankası, Osmanlı İtibar-ı Milli Bankası, Osmanlı Bankası, Credit Lyonnais Bankası, Milli İktisat Bankası, Memalik-i Şarkiye Fransız. Bankası'ydı (Banque Française deş Pays d'Orient).

Cumhuriyet'in ilk yıllarında Türkiye'nin birçok yöresinde tek şubeli yerel bankalar kuruldu. Yerel tüccar ve eşrafın kredi talebini karşılayan bu bankaların sayısı kısa sürede arttı. İstanbul'da ulusal ve yabancı bankaların varlığı nedeniyle

bu tür yerel banka sayısı sınırlı kaldı. İstanbul Esnaf Bankası (1925), Türkiye İmar Bankası TAŞ (1938) ve Üsküdar Bankası (1929) bu dönemde İstanbul'da kurulan tek şubeli bankalardı. Esnaf Bankası 1938'de feshedildi. Üsküdar Bankası 1933'te Adapazarı Türk Ticaret Bankası ile birleşti. İmar Bankası ise halen çok şubeli bir banka olarak faaliyetlerini sürdürmektedir.

Belirtilenler dışında Cumhuriyet'in ilk yıllarında İstanbul'da yabancı sermayenin kurduğu Ticaret ve Sanayi Türkiye ve İran Bankası (Banque Turco-Per-san pour le Commerce et ITndustrie) (1921) ve azınlıkların oluşturdukları Der-saadet Küçük İkrazat Sandığı TAŞ (1923) faaliyete geçti.

Türkiye'nin 1929 buhranı ertesinde devletçiliğe yönelmesi ve yatırım ağırlıklı kamu bankalarını kurması, para ve kredi politikalarında önemli değişikliklere gitmesine neden oldu. Türk parasının kıymetini koruma mevzuatı uyarınca katı kambiyo denetimi uygulanmaya başladı. Bu politika yabancı bankaların faaliyetini etkilemede gecikmedi. Önemli sayıda yabancı banka 1929-1933 döneminde Türkiye'deki, dolayısıyla İstanbul'daki faaliyetlerine son verdi. lonian Bank Limited, Bank Marmarosh Blank ve Şürekâsı ve Banque.Belge pour PEtranger 1929'da; İtalyan Şark Bankası 1931'de, Credit Lyonnais, Fransız Umumi Ticaret-i Hariciye Bankası, Banque Franco Asi-atique ve Memalik-i Şarkiye Fransız Bankası 1933'te İstanbul'daki şubelerini kapattılar. American Express Company 1933'te faaliyetine bir süre ara verdi. Böylece 1923'te 19 olan yabancı banka şubesi sayısı, 1933'te 10'a düştü.

1930'lu yıllarda devlet bankacılık alanında başı çekiyordu. Sanayi ve madencilik ya da üretime dönük alanlarda faaliyet gösterecek Sümerbank, Etibank, İller Bankası, Halk Bankası, Denizbank gibi kamu bankalarını kurdu. Dünya konjonktürünün de elverişsiz oluşu nedeniyle özel bankacılık ölü bir dönem yaşadı.

1933-1944 arasında özel kesimde ancak iki yerel banka kurulabildi. 1910'lu ve 1920'li yıllarda kurulan birçok tek şubeli banka kapanmak zorunda kaldı. Banka sayısı 1931'de Türkiye ölçeğinde 62 iken, 1945'te 40'a düştü. Aynı dönemde şube sayısı toplamı da 486'dan 405'e geriledi. Bu dönemde İstanbul'da İktisat AŞ (1933), Üsküdar Bankası (1933), İstanbul Bankası (1934), İstanbul Esnaf Bankası (1934) ve Emval-i Gayrimenku-le ve İkrazat Bankası (1942) kapandı.

1944-1945'e ait Türk Ticaret Rehberi ve Adres Kitabı'nda İstanbul'daki bankalar şöyle sıralanıyordu: Etibank İstanbul Şubesi, Yapı ve Kredi Bankası AŞ, Osmanlı Bankası, Selanik Bankası, Banco di Roma, Banka Komerçiyale İtalyana, Türkiye Cumhuriyeti Ziraat Bankası İstanbul Şubesi, Türk Ticaret Bankası, Türkiye İş Bankası İstanbul Şubesi, Şark-ı Karip Ticaret Bankası Ltd, Deutsche Bank İstan-

bul Şubesi, Deutsche Orient Bank Filiale der Dresdner Bank, SSCB Ticareti Hariciye Bankası, İmar Bankası, Emlak ve Eytam Bankası, Cumhuriyet Merkez Bankası İstanbul Şubesi, Sümerbank, Holantse Bank Uni NV, İstanbul Emniyet Sandığı ve İstanbul Halk Sandığı.

II. Dünya Savaşı'ndan sonra Türkiye çokpartili bir döneme girdi. İktisat politikaları giderek liberalleşti. Bu doğrultuda özel bankaların sayısı da hızla arttı. 1945'te 40 olan banka sayısı 1958'de 62'ye çıktı. Şube sayısında da benzer bir artış izlendi. 1945'te 405 olan şube sayısı 1958'de 1.759'a yükseldi. Özellikle 1950'lerin ikinci yarısında izlenen enflas-yonist gelişmeler bankacılığı özendirdi. 1944-1960 arasında İstanbul'da biri kamu bankası olmak üzere 17 yeni banka kuruldu: Bunlar Yapı ve Kredi Bankası AŞ (1944), Kredi Bankası (1948), Tütün Bankası TAŞ (1948), Sınai Kalkınma Bankası (1950), Doğubank (1952), Denizcilik Bankası TAO (1952), Ekspres Bankası (1953), İstanbul Bankası (1953), Demirbank TAŞ (1953), Türk Yapı Bankası (1954), Pamukbank TAŞ (1955), Esnaf Kredi Bankası (1957), Türkiye Muallimler, Memurlar ve Subaylar Bankası-Tümsu Bank (1957), Sanayi Bankası (1957), Maden Kredi Bankası AŞ (1958), Birleşik Tasarruf ve Kredi Bankası (1959) ve Anadolu Bankası AŞ'dir (1961).

Birleşik Tasarruf ve Kredi Bankası, Türkiye Muallimler, Memurlar ve Subaylar Bankası (Tümsu Bank) ile Türkiye Eski Muharipler Bankası'nın (Muha Bank) birleşmesi ile kuruldu. Yine kaynak yetersizliği nedeniyle güç duruma düşen Türk Ekspres ve Buğday bankaları hazinenin de katılımıyla Anadolu Bankası adı altında birleştiler. Aynı dönemde Adana'da 1948'de kurulan Ak-bank TAŞ ile Ankara'da 1946'da kurulan Garanti Bankası AŞ merkezlerini İstanbul'a taşıdılar.

II. Dünya Savaşı ertesi yabancı bankaların Türkiye'den çekilme süreci devam etti. Deutsche Orient Bank ve Deutsche Bank 1945'te, SSCB Ticareti Hariciye Bankası 1951'de ve Şark-ı Karip Ticaret Bankası 1956'da Türkiye'deki şube faaliyetlerine son verdiler.

1958'de kabul edilen istikrar önlemleri ekonomide bir durgunluk dönemi başlattı. Bundan bankacılık kesimi de etkilendi. Güçlü kaynaklardan yoksun bankalar güç duruma düştüler; bir kısmı faaliyetlerini durdurdular ya da yapı değiştirdiler. Türk Yapı Bankası, Esnaf Kredi Bankası, Sanayi Bankası, Türkiye Birleşik Tasarruf ve Kredi Bankası kapanma sürecine girdiler.

1960 sonrası planlı dönemde dış ticaret finansmanı dışında yeni ticaret bankası kurulmasına izin verilmedi. Kredilerin ekonomik kalkınmanın finansmanına yönelik uzmanlık bankaları bünyesinde birikimi özendirildi. Bu dönemde kurulan Amerikan-Türk Dış Ticaret Bankası (1964) dış ticaret ağırlıklı oluşu nedeniyle kuruluş izni alabildi. 1980'e kadar İs-

tanbul'da kurulan diğer iki banka Sınai Yatırım ve Kredi Bankası (1963) ve Arap-Türk Bankası AŞ (1977) idi.

24 Ocak 1980 kararları yabancı bankaların Türkiye'de şube açmalarını özendirdi. Bankalar 6224 sayılı Yabancı Sermayeyi Teşvik Kanunu kapsamına alındı. Dışa açık bir politika yabancı bankaları Türkiye'ye yöneltti. Bunda Türkiye'nin dış ticaretinde genişleme, Beyrut'un Ortadoğu'da bir finans merkezi olmaktan çıkışı, İran-Irak Savaşı gibi iç ve dış nedenler de etken oldu. Aynı dönemde yabancı sermayenin ulusal bankalara ortak olduğu da gözlemlendi.

1980 sonrası yabancı banka şubelerinin sayısı hızlı bir şekilde arttı. Citibank NA (1981), American Express IBC (1981) (Bu banka 1986 başında Koç Amerikan Bankası'na katıldı), Bank Mellat (1982), Türk Bankası Limited (1982), Bank of Credit and Commerce International (1982), Habib Bank Limited (1983), Manufacturers Hanover Trust Company (1984), The Chase Manhattan Bank NA (1984), Bank of Bahrain and Kuwait BSC (1984), The First National Bank of Boston (1984), Chemical Mitsui Bank AŞ (1985), Saudi American Bank (1985), Banque Indosuez (1986), Standart Chartered Bank (1986), West-deutsche Landesbank (Europa) AĞ (1986), Credit Lyonnais (1988), Kıbrıs Kredi Bankası Ltd (1989), Societe Generale SA (1990) İstanbul'da şube açtılar. Bu arada İstanbul'da 1984'ten itibaren özel finans kurumları adı altında İslam bankaları kuruldu.

İstanbul'da bugün genel merkezi İstanbul olan 29 ulusal banka vardır. Bunlar kamusal sermayeli Türkiye Emlak Bankası AŞ-Konutbank (1988) ve özel sermayeli Türk Ticaret Bankası AŞ (1913), Türkiye Tütüncüler Bankası (1924), Esbank-Eskişehir Bankası TAŞ (1927), İktisat Bankası TAŞ (1927), Türk Ekonomi Bankası AŞ (1927), Egebank AŞ (1928), Türkiye İmar Bankası TAŞ (1928), Yapı ve Kredi Bankası AŞ (1944), Türkiye Garanti Bankası AŞ (1946), Ak-bank TAŞ (1948), Demirbank TAŞ (1953), Pamukbank TAŞ (1955), Derbank AŞ (1958), Dışbank-Türk Dış Ticaret Bankası AŞ (1964), Impexbank-Türkiye İthalat ve İhracat Bankası AŞ (1984), Adabank AŞ (1985), Koçbank AŞ (1985), Tekstil Bankası AŞ (1986), Finansbank AŞ (1987), Interbank (1988), Marmara Bankası AŞ (1988), Türkiye Turizm Yatırım ve Dış Ticaret Bankası AŞ (1988), Türk Boston Bank AŞ (199D, Alternatif Bank AŞ (1992), Bank Ekspres AŞ (1992), Tasarruf ve Kredi Bankası AŞ (1992), Top-rakbank AŞ (1992), Türkiye Konut Endüstri ve Ticaret Bankası AŞ'dir (1992).

Osmanlı Bankası AŞ (1963), Arap-Türk Bankası AŞ (1977), BNP-AK-Dresdner Bank AŞ (1985), Türk Sakura Bank AŞ (1985), Birleşik Türk Körfez Bankası AŞ (1988), Midland Bank AŞ (1990), Chemical Bank AŞ (1991), Bank Indosuez Türk AŞ (199D, Turkish Bank

Banker

Zarifi'nin

"Dersaadet

Rıhüm-Dok ve

Antrepoları

Şirketi" adına

4 Mayıs 1906

tarihinde

ihraç ettiği

Osmanlı

Bankası

teminatlı,

yüzde 4 faizli

500 frank veya

22 Osmanlı

Lirası

değerinde

tahvil.