BəXTİyar tuncay
Yüklə 340,77 Kb.
|
-Kim bilə ettinq anı? -Tenqri ya Oğul bilə ettim bunu. -Kiminlə etdin bunu? -Bunu Ata-tanrı və Oğul-Tanrı ilə etdim. -Kim etti seni? -Tenqrilix. -Kim etdi (yaratdı) səni? -Tanrının Varlığı.
-Kim ilə (Kimin yardmı ilə) belə edirsən? -Mən bunu Tanrı və Müqəddəs Canla (Tanrı və Müqəddəs Canın yardımı ilə) edirəm və alıram (nəticə əldə edirəm).
-Kim ilə edəcəksən? -Tanrının Varlığı ilə edəcəyəm və alacağam.
-Hansılardırlar? -Ilk-əvəlgi, etilməgən barlıx ki, bar edi da bar da xalır menqilik ki, dir Tenqri ki, dağın özdəndir ne ki barça barlıxlardan da üsttir, ne ki fikirimizdən da sağışlarımız. Ekinçi ki, tügül edilar da boldular da xalırlar menqilik, ölümsuz, neçik friştələr. Üçünçi ki tügül edi da zaman-zaman bilə turarlar buyruxu bilə Tenqrininq da xalırlar menqilik ölümsuz, neçik canı adamlarnınq. Dörtünçi ki tügül edi da bolurlar artmax bilə zaman-zaman bilə buyurmaxı bilə Tenqrininq ortada bolmaxı bilə tarbiyatnınq da buzulurlar da xaytıp yənə yənqləniyirlər ölümsüz, neçik adamlarnınq teni. Beşinçi ki tügül edilər da bolurlar, cinslanip artmaxı bilə da xaytıp buzulurlar da yanqılanmazlar ölümsüz, neçik hayvanlar da bitişlər da terəklər. -İlk - əvvəlki yaradılmamış varlıqdır ki, var idi, var və əbədi olaraq qalır. Bu Tanrıdır ki, özü-özündəndir və bütün varlıqlardan, eləcə də fikir və idrakımzdan üstündür. İkincilər onlardr ki, yox idilər, var oldular (yaradıldılar) və əbədidirlər, məlklər kimi ölümsüzdürlər. Üçüçncülər onlardır ki, yox idilər, amma zaman-zaman Tanrnın buyuruğu ilə yaranıblar və adamların ruhu kimi əbədidirlər. Dördüncülər o varlıqlardırlar ki, yox idilər, amma zaman-zaman Tanrnın buyuruğu ilə yaranıblar, artıb-törəmək yoluyla var olurlar, insan bədəni kimi təbii şraitdə mövcud olub pozulurlar (məhv olurlar) və sonra yenidən yenilənirlər və ölümsüz olurlar. Beşincilər o varlıqlardırlar ki, yox idilər, amma zaman-zaman Tanrnın buyuruğu ilə yaranıblar, artıb-törəmək yoluyla var olurlar, heyvan və bitkilər kimi təbii şraitdə mövcud olub pozulurlar (məhv olurlar) və sonra yenidən yenilənirlər və ölümsüz olurlar. Qeyd: yuxarıda təqdim edilən bütün nümunələr Qriqori Hamamanın (X əsr) “Alban dilinin qrammatikası” kitabındandır. etək (-i, -inə, -lər, -ləri) ism. - ətək: Barça haybatı xızınınq xannınq içkərtin, etəkləri altunlu, tüzən bilə etkən (tüzülgən) bilə (tüzülgən da donatqan // Barça hörməti xan xızınınq tibinə, kiyiniş altınlı, tüzülgən da körkətkən (Məz. 44/45: 14). Bu xan qızı sarayına cah-calalla gətirilir, Donunun ətəkləri qızıl tikmələrə bürünmüş.
-Kim tərəfindən edildin (yaradıldın) sən? -Tanrının Varlığı tərəfindən.
-Kimdən edildin (vücuda) gəldin sən? -Tanrınn Varlğından. Qeyd: yuxarıda təqdim edilən bütün nümunələr Qriqori Hamamanın (X əsr) “Alban dilinin qrammatikası” kitabındandır. etilgən f. sif. – yaradılan, yaradılmıış: -Neçik anqlar fakir materiasız da körümsüzni? ´ -Çuvdan, isyitmaxtən ya kormax bilə etilgənlarni tergaməx bilə anqlar ya fikirninq etilməxlixi bilə. -Fikir qeyri-maddi olanı və görünməyəni necə anlayır (qavrayır)? -Eşidilən səslər, görüntülər, təsirlərin tədqiqi və fikir yaradıcılığı ilə qavrayır. -Xaysılardırlar beş dcınsları Bıladonınq? -İlk rəng da biçişdir, xaysı ki köz bilı korüniyir. Ekinçi avazdır, xaysı ki xulax bilə işitilir. Üçünnçi səsidir, xaysı ki, ... burun bilə xoxulanır. Dörtünçi tahimdir, xaysı ki yemaxlix bilə, ... ağız bilə xoşlanır, ... tahimlənir. Beşinçi ağır da yenqil, isi da sovux, xaysı ki xarmalamax bilə anqlanır. Bu beş seziklik bilədirlər barça sezilgənli etilgənlərninq tanımaxlıxları (tanamaxlxları) (Qriqori Hamamanın “Alban dilinin qrammatikası”nın XVl əsrdə Avedik tərəfindən redaktə edilmiş hissəsindən). -Platonun beş cinsi hamsılardır? -Birincisi göz ilə görünən rəng və formadr. İkinci səsdir ki, qulaqla eşidilir. Üçüncüsü iydir ki, ... burunla duyulur. Dördüncüsü yemək zamanı ... ağızla hiss edilən daddır. Beşincisi ağır-yühgül, isti-soyuqdur ki, lamisə üzvü ilə sezilir. Bu beş hisslə qavranıla bilən hər şey qavranılır.
-Ona görə ki yaradılmamışdr və ölümsüzdür. etilməgənlən ~ fel. – yaradılmamış olmaq etilməxlix ism. – nəticə, yaradıcılıq: -Neçik anqlar fakir materiasız da körümsüzni? ´ -Çuvdan, isyitmaxtən ya kormax bilə etilgənlarni tergaməx bilə anqlar ya fikirninq etilməxlixi bilə. -Fikir qeyri-maddi olanı və görünməyəni necə anlayır (qavrayır)? -Eşidilən səslər, görüntülər, təsirlərin tədqiqi və fikir yaradıcılığı ilə qavrayır.
Qılıncım əti, qırılanların, əsir edənlərin qanını, Düşmən rəhbərlərinin başını yeyəcək.
-Kimni bildinq sen sanqa etüçi? -Tenqrilikni (Qriqori Hamamanın “Alban dilinin qrammatikası”ndan). -Kimi yaradıcın kimi tanıyırsan? -Tanrının Varlığını.
-Mahiyyət nədir? -Çoxmənalı sözdür.
-Hansılardırlar? -İlk və əvvəlki varlıq həyatda olan Tanrı adlanır ki, var idi, var və olacaq. İkincilər əvvəllər olmayıb sonra olan bütün varlıqlara deyilir. Üçüncülər cin kimi adları olan, amma mövcudluqları şübhə doğuranlar, antipodlar, ulduzsuz göy və onlara bənzə olanlardır...
Qeyd: “Allah” anlamında işlənən “Tenqri” (Tanrı) sözü ilə yanaşı “Rəbb” anlamnda işlədilən “Eyə” kəlməsi də albanların xristianlığaqədərki dini inancları barədə təsəvvür əldə etməmiz baxımndan çox böyük önəm daşımaqdadır. Belə ki, hər iki dini termin albanlarının əski dini inancalarından qaynaqlanır və xristianlığın qəbulundan sonra da yeni məzmunda varlığını davam etdirmişdir. Məlumat üçün bildirək ki, vaxtı ilə Azərbaycanda “hər bir şeyin, ağacın, suyun əyəsi (eyəsi) var”, “nə ki görürük, hamısı əyəlidi (eyəlidir)” ifadələri, “gecə ağac altına getməzlər əyəsi (eyəsi) səni vırar” kimi inamlar mövcud olub. və onlar ümumilikdə ağacla bağlı inanclar sisteminin bir hissəsi idilər. Eyni inanc sistemi digər türk xalqlarına da xas olub. Məsələn, telenqitlər inanırdılar ki, hər ağacın ezzе-sahibi, ruhu var. Оnların inamına görə ağacın ezzi-sahibi ruhu (aqaştın ezzi) insan taleyini himayə edir, bu üzdən də onlara qurbanlar verilərdi. Yakutlarda sоnsuz qadınlar yuvalı qara şam ağacına gələr, ağ at dərisini ağacın altına sərib ağacın qarşısında dua еdərlər. Altay mifоlоgiyasına görə göy üzünə dоğru çоx böyük şam ağacı yüksəlir. Göyləri dəlib çıxan bu ağacın təpəsində Tanrı Ülgən оturur. Qadir Qədirzadə Sibir və Altay xalqlarında ağaclara bеz, parça bağlamanı ağac yiyəsini (iççi) razı salmaq, yaxud ağac ruhuna qurban xaraktеri daşıması ilə izah еdir. Alban tarixçisi Musa kağankatlının yazdığına görə, hunlar ağaca at qurbanı kəsir, kəlləsini və dərisini də budaqlarına asırdılar. Əski türklərin mifik təsəvvürlərinə görə, həyat ağacının kökündən dirilik suyu (abi - həyat) fışqırır və ağacın yiyəsi (əyəsi // eyəsi, hami ruhu) olan Ağ Ana, həm də həmin suyun hamisi və sahibəsidir. Məlumat üçün bildirək ki, XlX əsrin sonları - XX əsrin əvvəllərində Altayda toplanmış folklor materiallarından belə aydın olur ki, altaylıların inanclarına görə, yerin, dağın, meşənin, çayın, suyun və c. də öz ruhları var və onlarla yalnız şamanlar əlaqə yarada və təmas saxlaya bilirlər. Qədim Azərbaycanda suyun hami ruhu hesab edilən əyəyə (eyəyə) “nənə” deyilərək müraciət edildiyi, bu ruhun uşağı olmayan qadınlara qut (buta) verdiyi, bundan sonra onların övladları olduğuna inanılırdı. Bax: Tenqri (Qeyd hissəsi). eyəlik (-indən) // eyəlix (-kə) ism. – yiyəlik, sahiblik, ağalıq, hökm: Tenqri eyəlik (biylik) etər Jağopqa da barça xırığlarına (uçlarına) yerninq (Məz. 58/59: 14). Tanrı yerin kənarlarına qədər Yaqub üzərində ağalıq edir. Yoxsa ki yox eyəlik etkəylər manqa // Egər ki küçəməsələr üstümə (Məz. 18/19: 14). Qoyma onların hökmü altında qalım. eyərlə ~ (-dim, -dinq, -di. -cəx) fel. – yəhərləmək eyəsiz sif. – yiyəsiz, sahibsiz: eyeberüçi Bax: yeberüçi eyenqsə Bax: enqsə eyi Bax: igi eylə ~ (-sin, -di) fel. (azərb.) – eləmək: Buyla der, emin eyləsin. Doğru söyləyir, qoy and içsin. ez ~ (-mə, -dim, -inq, -dinq, -di, -əcəx, -gən, -ip) fel. - əzmək Ezayyaş Bax: Esayi ezət ism. (< azərb. < ər.) – izzət: Biy Krisdosqa haybat da ezət menqi menqilik. Rəbbimiz Məsihə əbədilik şöhrət və izzət. Sanqa yaraşır haybat da ezət. Sənə şöhrət və izzət yaraşır. Ezegel Bax: Ezegiel Ezegiel (-ninq, -gə, -də) // Ezegiyel // Ezegel, // Yezegie // Yezegiel (-gə) x. ism. – Yezekil. Yəhudi pryğəmbərlərindən və Bibliyaya daxil olan kitab müəlliflərindən biri. Ezegiya Bax: Ezegiel Ezek. Bax: Ezegiel ezil ~ fel. - əzilmək: Ezilgən başımdan ayaxıma ança yazıx içinə. Başdan ayağa qdər günah içində əzilirəm. Bügün sövünüyüx friştəlar bilə da fərəhləniyix bar yürəkimiz bilə Biyimizninq surp yaruцiunundan, xartayğan duşmannınq ezilməxindən. Bu gün mələklərlə birlikdə sevinirik, Rəbbimizi müqəddəs dirilişinə və düşmənlərini əzməsinə görə ürəkdən fərəhlənirik. ezin ~ (-gən) fel. - əzilmək: Baxınqız kerezmənlərin xardaşlarınqıznınq, xaysı alnınqızğa dır sizinq buzulğan, ezingən, zəhirləngən, sasığan, həsrətləngən, açıxqan, susağan, xasta, xartlıxta da özgə iştə. Qardaşlarınızın qəbirlərinə baxın, onların ki, sizin qarşınızda pozulmuş, darmadağın edilmiş, əzilmiş, zəhərlənmiş, talan edilmiş, həsrətlə yaşamış, ezüçi ism. və sif. - əzici Ə ədami Bax: adami əmanət (-ni, -tən, -i) ism. (< azərb.< ər.) - əmanət: Beripmen sanqa, Varteres, 2 at əmanət. varteres, sənə 2 at əmanət etmişdim. əmanətkar (-ğa) ism. (azrb.) - əmanətkar, əmanətçi əməl (-dən, -i, -inə, -in) ism. (< azərb. < ər.) - əməl: Ber alarğa, Biy, əməlinə (işlərinə) körə alarnınq (Məz. 27/28: 4). Ya Rəbb, onlara əməllərinə görə ver. əmir ism. (< azərb. < ər.) - əmir Əmir x. ism. – albanlar arasında yayğın adlardan biri: Ağsapet Əmir xızı. Zadig Əmir oğlu. Əmirə x. ism. – alban mətnlərində keçən adlardan biri ənınq Bax: anınq ənqkə ədat. - ən: Ənqkə kiçisi, dörtünçi yaşındadır. Ən kiçiyi dörd yaşın içindədir. ərçəl (-lərninq) // arçal (-nınq, -ı, -ın) ism. və sif. – xarab: Xazan ərçəl çıxtı. Qazan xarab çıxdı. Bir xap xınanı... ərçəlin xaldırdı. Biq qab... xarab xınanı atdı. Ərçəl yürəkli. Xəbis. ərçəllət ~ fel. – xarab etmək: Ərçəllətiyirmen. Xarab edirəm. ərçəllix // arçallıx ism. - əxlaqsızlq, pislik, hörmətsizlik: əriberi Bax: ariberi əşkarə // aşgara sif. (< azərb. < frs.) – aşkar, açq-aşkar: Hali xayda barıyım, bilmən, yerimninq belgisi manqa əşkarə dügül. Indi hara gedim, bilmirəm., yetim mənə məlum (aşkar) deyil. Bununq könülükün aşgara körgüzürbiz. Bunun həqiqət olduğunu açıq-aşkar göstərəcəyik. əvəl zrf. (< azərb. < ər.) - əvvəl əvəl-əvəldən zrf. - ən əvvəldən, lap əvvəldən, əzəldən: Sensen kelini Ata Tenqrininq, xaysı ki əvəl-əvəldəndir. Əzəli olan Ata Tanrının gəlini sənsən. əvəlbahar (-nınq, -nı, -da, -dan) // əvəlbağar (-nınq, -da) ism. – ilk bahar, bahar, yaz: Sen toxtattınq barça çeklərin yerninq (yergəsin dünyanınq, baharnı (əvəlbaharnı) da yaznı sen yarattınq (Məz. 73/74: 17). Sən quru yerin bütün sərhədlərini qoydun, Həm yazı, həm yayı yaratdın. Egər ki kləsənq bilməgə ki, Günəş xaysı ketxoyadadır, tut əvəlbahardan ki, mardnınq 20-sidir, 2 kün eksik, ber hər ketxoyağa 30-ar Xojndan başlar. Əgər günışin hansı bürcdə olduğunu bilmək istəsən, əvvəl bahardan ki, martn 20-sinə təsadüf edir, hər bürc üçün qoç bürcündən hesablayaraq, iki gün əskik olmaqla 30-30 say. əvəl-burun zrf. – hər şeydən əvvəl, ilk öncə: Xaytıp nesi artıxtır cuvutnunq, ya nə fayda ol sunatlanmaxtan? Köp nemə barça nemə bila. Əval-burun bu ki, inamlı boldu Tenqrininq (Rom. 3: 1-2). Bəs Yəhudi olmağın nə üstünlüyü var? Sünnətin faydası nədir? 2 Hər cəhətdən böyük üstünlüyü var. Hər şeydən əvvəl, Allahın sözləri Yəhudilərə əmanət edilib. əvəlçinq-ilgərtin Bax: əvəltin əvəldən zrf. - əvvəldən, əvvəlcədən: Əvəldən edi söz. Əvvəldən söz vardı. əvəlgi (-dir, -ninq, -gə, -nə, -ni, -də, -dən, -si, -sininq, -sinə, -sin, -sindən, -silərin, -lər, -lərninq, -lərni, -lərinqizdən, -lərinə) sif. - əvvəlki, öncəki, əvvəlinci:  – əvalgi yazovdur, xaysı ki barçasında baştir, ne türlü cuvutta alef, urumda alfa, ladinda A. - əvvəlinci hərfdir, hamısında başda durur, necə ki yəhudilərdə “əlef”, yunanlarda “alfa” və latınlarda “A”.
əvəlgiliyin - əvvəlki kimi, əvvəllər olduğu kimi əvəllix ism. – birincilik, ilkinlik əvəltin zrf. - əvvəldən, başdan F faxir (-dir, -dirlər, -ninq, -gə, -ni, -də, -dən, -lдr, -lərninq, -lərgə, -lərni, -lərdə) ism. və sif.(< azərb. < ər. ) – fəqir, kasıb: Kim beriyir xurban yaxşılıxtan faxirlərninq, neçik ki öldürgəy oğlunu atasınınq alnına. Fəqirlərin malından qurban verənlər, atanın gözü önündə oğlunu öldürən kimidirlər. faxirlən ~ (-di, -ip) – fəqirləşmək, kasıblamaq: Bizim üçün faxirləndi ki, bizni kensi faxirliki blə ululatqay. O bizə görə fəqirliyi qəbul etdiki biz onun fəqirliyi sayəsində yüksələk. faxirlik (-ninq, -ni, -tə, -tən, -i, -in, -imiz) // faxirlix ism. – fəqirlik, kasıblıq: Faxirlik da eksiklik. Kasıblıq və əksiklik. Faraç // Farac x. ism – Fərəc, albanlar arasında rastlanan şəxs adlarından faramfil // faranfil // faranpil ism. (< azərb. < ər.) – qərənfil (eugeniya) faranfil Bax: faramfil faranpil Bax: faramfil faravon (-nunq, -ğa, -nu, -dan, -larnınq) Bax: paravon farhla ~ Bax: farxla ~ farxla ~ (-max, -maxnı) // farhla ~ (-max) fel. (< azərb. fərq < ər.) – fərqləndirmək: Farhlıyırmen. Fərqləndirirəm. farxlamax (-nı) // farhlamax – frqləndirmə, seçmə, fərqlilik: Farhlamax, ya basmax, ya erinçəklənməx, ya ayırılmax. Fərqlilik, tzyiq, ərincəklik ya da seçmə. aldim kensindan farxlamaxsız sif. – laqeyid farxlı sif. – fərqli Fas x. ism. – Pasxa, əsas xristian bayramlarından biri: Tvağan 1104-sinə (1655), martnınq 18-inə Nemiçtə Fasın yanqıldılar da bayramların 3 dindən ilgəri ettilər, ermenidən da oruştan da cuhuttan da 4 hafta ilgəri ettilər. Monofizitlərin təqvimi ilə 1104-cü ildə (1665), martın 18-də Polşada hesablamada səhvə yol verdilər və (katoliklər) bayramı üç dindən tez qeyd etdilər, Psxanı monofizitlərdən, pravoslavlardan və yəhudilərdən 4 həftə əvvəl bayram etdilər. Fatmə (-ni) x. ism. – Fatimə. Həzrət Məhəmmədin (s) qızı: Da edi Ali Məhməd bilə eki xardaş oğlanları da alıp edi xızın Məhmədninq Fatməni. Əli Məhəmməd ilə iki qardaşın oğlanları idi və Məhəmmədin qızı fatiməni almşdı. fayda (-dır, -ğa, -ğadır, -nı, -mnı, -nq, -sı, -sısiz, -sına, -sın, -sından, -mız, -nqız, -larınqızğa, -ları) ism. (< azərb. < frs.) – fayda, səmərə, qazanc: Aldım kensindən 11 axça faydağa. Ondan 11 axça fayda əldə etdim. faydalan ~ (-dı, -sanq) fel. – faydalanmaq, səmərə əldə etmək, qazanc əldə ermək, xeyir götürmək faydalı (-dır) sif. – faydalı, səmərəli, qazanclı: Zera yer, xaysı ki, içsə yamğurnu köp kez yaqgan üsnə anınq da toğursa bitiş faydalı alarğa, ne üçün ki işlədilər, yöpsünür alğışnı Tenqridən (İbr. 6: 7). Dəfələrlə üstünə yağan yağışı içən və kimlər üçün işlənirsə, onlara faydalı bitkilər yetişdirən torpaq Allahdan xeyir-bərəkət alır. faydasız (-dır) fel. – faydasız faydasızlıx ism. – faydasızlıq ferecə ism. (azərb.) – fərəncə. Müsəlmanlarda qadın geyimi. fəhamlı (-nınq) sif. (< azərb. < ər.) – fəhmli, dərrakəli, zehinli, şüurlu: Fəhamlı, ya saxt, ya axıllı, ya sekin // sekin, biyənçli. Fəhmli, dərrakəli, ağıllı, savadlı və ya mlumatlı. Yüklə 340,77 Kb. Dostları ilə paylaş:
|