BəXTİyar tuncay

dova ism. (< azərb. < ər.) – dua: Səlamlar ve dovalar. Salamlar və dualar.

dovar Bax: duvar

doyumlux // doyumluq ism. – 1. doyumluluq; 2. qənimət: Asri ulu doyumlux çıxardılar birgələrinə. Özləri ilə həddən artıq böyük qənimət apardılar.

dölvət (-kə, -tə, -lərindən) ism.( dövlət

Dölvət x. ism. – albanlar arasında yayğın şəxs adlarından biri

Dölvətkar x. ism. – albanlar arasında yayğın şəxs adlarından biri Müq. et: Dövlətkar

dölvətli (-ninq, -lər) Bax: dövlətli

Dölvətliər x. ism. – albanlar arasında yayğın şəxs adlarından biri: Amambegninq oğlanı Dölvətliər. Amam bəyin oğlu Dölvətliər.

dön ~ (-ər, -məsə, -ginçə, -məxkə) // tön ~ (-ər) fel. – dönmək: Teni buzulur, dönər topraxqa. Vücudu pozulur (xarab olur), dönər torpağa.

döndür ~ (-mə, -dünq) fel. – döndərmək, çevirmək: Suvğa döndürmə. Suya çevirmək.

dört (-kə, -türlər, -ündə, -sünə, -sün, -sündə) say. – dörd: Dörtünçi avaz. Dördüncü avaz (səs). Dört xanatlı. Dörd qanadlı. Bu şəğərdə dört türlü adamlar bar. Bu şəhərdə dörd cür adam var. Dört yanlı biçiş aytılır... Dörd tərəfli forma ... adlanır.

dörtayaxlı (-lar, -larğa) // törtayaxlı (-lar) ism. və sif. – dördayaqlı:

-Xaysılardırlar dörtayaxlılar?

-Çerayaxlılar bölünürlər dörtkə, aysinkn tuvartırnaxlığa, atayaxlılar, teriayaxlılarğa da ititırnaxlılarğa (Qriqori hamamanın “ Alban dilinin qrammatikası”ndan).

-Hansılardırlar dördayaqlılar.

- Dördayaqlılar bölünürlər dördə; davarayaqlılara (cütdırnaqlılara), atayaqlılara (təkdırnaqlılara), dəriayaqlılara və itidırnaqlılara.

dörtgüllü // dörtgüldü ism. və sif. – dördbucaqlı, dörd künclü: Dörtgüllü taxta. Dörtkünc taxta. Kahanalıx kiyiniş dörtgüllü. Dördkünc formalı kahin geyimi.

dörtköşə Bax: dörtgüllü

dörtköşəli Bax: dörtgüllü

dörtkünlü sif. – dörd günlük

dörtsifətli sif. – dörd tərəfli

dörtsifətlix ism. – dördtərəfli

dörtünçi (-ninq, -ni, -si, -dirlər) // dörtünçü s. sayı. – dördüncü: Dörtünçi barmax – atsız barmax. Dördüncü barmaq – adsız barmaq. Dörtünçi payi üsnə məmləkətninq biy. Məmləkətin (ölkənin) dörddə birinin bəyi.

dövlət (-idir) ism. (azərb. < ər.) – xoşbəxtlik Müq. et: dölvət

Dövlət x. ism. - albanlar arasında yayğın şəxs adlarından biri. Müq. et: Dölvət

Dövlətkar // Dövlədkar x. ism. – albanlar arasında yayğın şəxs adlarından biri Müq. et: Dölvətkar

dövlətli (-dir, -ninq, -lər) sif. – xoşbəxt

dövlətsiz (-dir) sif. – bədbəxt, bəxtsiz

dövlətsizlik (-inə) ism. – bədbəxtlik

dövün ~ Bax: tövün ~

dr Bax: der

dram // tram ism. (yun.) – qədim yunan pul vahidi

Drtad (-dan) // Dirtad (-nınq, -dan) // Dirtat // Dirdad // Dirdat // Drtades (-kə) // Dirtates // Deritades // Deritades (-ninq) // Deritadis (-nınq) // Deritates (-kə) // Drtadios // Tirtad x. ism. - Trdat І (54-60, 62/64-80/98 ?) – Arşaklar (Arsaklar) sülaləsindn ilk Ərməniyyə hökmdarı və erməni Arşaklarının (Arsaklarnın) ilk nümayəndəsi: Bizim surp Krikor Lusavoriç, xaçan ki çıxtı çoğurdan da çöpləndilər alnına anınq padşahı ermenilərnin Drtad, ögütləngən Tenqridən, sifətinə tonquznunq da biyləri da barça çerüvü şaytandan, xoydu barçasına oruç beş kün cumlux bilə ki, bir nemə yeməgəylər. Bizim müqəddəs Maarifçi Qriqori çuxurdan (zindandan) çıxanda Tanrı tərəfindən cəzalandrılmş və donuz simasına salınmış erməni padşahı Trdat və şeytanın xidmətçisi olan bütün bəylər və ordu onun qarşısında toplandılar və o onlara beş gün oruc tutmağı və heç nə yeməməyi tapşırdı Surp Krikor Lusavoriçtən da Drtaddan bu küngə dinqrə Müqəddə smaarifçi Qriqoridən və Trdatdan bu günə qədər.

drüst Bax: dürüst

duduk Bax: düdük

dufan (-nınq, -nı, -ınq, -ından) ism. – tufan

dulbant Bax: dülbent

duman Bax: tuman

Duna (-dan) x. ism. – Dnestr çayının türkcə adı: Dunanınq beri yanına. Dnestrin bəri sahilində.

durmaz ism. (axərb.) – durmadan, davamlı olaraq: Durmaz baxma içinə çölməkninq. Durmadan (gözünü çəkmədən) küpün içinə baxmaq.

duşman (-dır, -sen, -biz, -dırlar, -nınq, -ğa, -nı, -dan, -dandır, -ım, -ımnınq, -ımnı, -ımdan, -ınq, -nqnınq, -ınqnı, -ınqdan, -ı, -dır, -ınınq, -ına, -ın, -ından, -ımız, -ımıznınq, -ımıznı, -ımızdan, -ınqız, -ınqıznı, -lar, -lardır, -larnınq, -larğa, -larnı, -lardan, -larım, ~larımdır, -larımnınq, -larıma, -larımnı, -larımda, -larımdan, -larınq, -larınqnınq, -larınqnı, -larımız, -larımпznınq, -larımızğa, -larımıznı, -larımızdan, -larınqız, -larınqıznı, -ları, -larınınq, -larına, -larпı, -larından) ism. (< azərb. < frs.) – düşmən: Xanın Yənqi Antnınq bulğax sağışladı, xaysı bilə ki arındı da Canın başxışnınq duşmanladı (İbr. 10: 29). Əhdi-Cədidin təmizlənmiş bulanıq qnını və Ruhu (Ruhül-Qüdsü) özünə düşmən sayır.

duşmanlan ~ fel. – düşmən olmaq, düşmənə çevrilmək: Xıynaldıx da duşmanlandx (1 Sol. 2: 2). Biz əziyyət çəkmiş, düşmənə çevrilmişdik.

duşmanlat ~ fel. – düşmən etmək: Avazı Eyəmizninq teprətir anabadnı da duşmanlatır (muşaullatır) Biy anabadnı etər ulu ormanin Gatesninq (Məz. 28/29: 8).

Rəbbin səsi çölləri lərzəyə salar,

Rəbb Qadeş çölünü düşmən edir.

duşmanlavuçı ism. – düşmənlik edən şəxs: Ki əvəldən küfür berüçi edim da körəlməvüçi da duşmanlavucyi, yoxsa taptım yarlığamaxlıx, zera anı biliksizliktən da inamsızlıqtan etər edim. (1 Тim. 1: 13). Əvvəllər Ona küfr edən, təqibçi və düşmənlik edən olduğum halda mənə mərhəmət edildi. Çünki nə etdimsə, cahillik və imansızlıq üzündən etdim.

duşmanlıx (-tır, -nı, -ta, -tan. -ınqnınq) ism. – düşmənçilik, kin, küdurət:

Kel, Biy, da xutxar meni, Tenqrim menim, zera sen urdunq barçasın, kimlər edilər menim bilə duşmanlıxta heç yergədən (borçsuz) da tişlərin yazlılarnınq uvatqaysen (Məz. 3: 8).

Qalx, ya Rəbb! Ey Allahım, məni qurtar!

Çünki Sən bütün düşmənlərimin əngindən vurursan,

Pislərin dişlərini qırırsan.

duşnamlıx Bax: duşmanlıx

dut ~ Bax: tut ~ (-acax)

duvar (-ğa, -nı, -dan, -ı, -ınınq, -ında, -lar, -larnınq, -larğa, -larnı, -larımız, -larınqız, -ları, -larınınq, -ların, -larında) // divar (-nı, -ğa, -larnınq, -larğa) // divar (-nınq, nı, -lar, -larnınq, -larğa, -larınq -ları) // duvar (-ları) // duvar (-dan, -ininq, -lar) // duvar (-dən) // dovar // tuvar ism. (< azərb. < frs.) – divar: Negə dinqrə tursarbiz üstnə adamnınq? Öldürməgə barçanqznı (Öldürmə barçanqız), neçik duvarnı xaxutlanğan da çetannı salınğan (keri salınğan) // Neçə turğaysiz üsnə adamnınq? Öldürmə barçanqız, neçik duvarnı büzməgə da çetannı salmağa (Məz. 61/62: 4).

İnsan divar kimi əyiləndə,

Hasar kimi laxlayanda

Nə vaxtadək üstünə hücum edəcəksiniz?

Nə vaxtadək onu əzəcəksiniz?

Biz körmədix ki, kim sındırdı çoçxanınq ayaxın, tek kördüx ki, övu yanı bilə ketiyir edir çoçxa da xanın yaxtı tuvarına (albanların məhkəmə sənədlərindən). Biz onun donuzun ayağını qırdığnı görməmişik, yalnız onu görmüşük ki, donuz evin yanı ilə gedirdi və öz qanını divara yaxırdı.

Duvduv x. ism. – alban mətnlərində rast gəlinən şəxs adlarından biri

duyduxsuz Bax: tuyduxsuz

duyna Bax: dünya

düdük ism. (azərb.) – düdük, balaban

düftər Bax: diftər

düftərginə ism. – kiçik dəftər, bloknot Bax: diftər

dügəl Bax: tügəl

Dügəl x. ism. – alban mətnlərində rast gəlinən şəxs adlarından biri

dügmə ism. (azərb.) – düymə: Kümüş altunlağan dügmələr... Qızıl suyuna çəkilmiş gümüş düymələr...

dügül (-men, -sen, -dür, -dir, -biz, -siz, -lər, -dürlər, -dirlər, -gə, -lərinə) // digül (-dür) // tigül (-dür, -dir, -lər, -lər edi esə) // tügül (-dür, -dir, -lər, -lər edi) ədat. – deyil. Özündən sonra gələn sözə inkarlıq və ya zidlik mənası verir: Da dügül yalğan da anqar da ne xuturulux: Ant içti Biy Tavitkə könülük bilə da dügül yalğan da anqar (da dügül yağlan // yalğan) sözləmadi anqar (da yalğan etmadi anqar) (Məz. 131/132: 11). Bu yalan deyil və onda hiylə yoxdur: Rəbb Davuda sədaqətlə and içdi və bu andından dönməz (Onun andı yalan deyil).

dühün ism. (azrb.) – düyün, toy, toy-düyün: Dühündən xalmasn. Toydan qalmasın.

dülbent, dülbənt, dölbənt (-tən) ism.(frs.) – çalma, sarıq

dülbənt см. dülbent

dümən I ism. – sükan

dümən II Bax: tümən

düna (-ğa, -da) Bax: dünya

dünya (-nınq, -nınqdır, -ğa, -nı, -yı, -da, -damen, -dadır, -dadırlar, -dan, -nqnı, -sı, -sına, -lar, -larnınq) // dünyə (-ninq, -gə, -ni, -də, -dən) // dünye (-lər) ism. (< azərb. < ər.) – dünya: Dünyanınq Eyəsi. Dünyanın Sahibi (Yiyəsi). Bu dünyadan keçirdi. Bu dünyadan köçürdü (öldürdü). Da kim ki xatunludur, xayğurur dünyalıqnı ki ne türlü biyənçli bolğay xatununa kensininq (1 Коr. 7: 33) Və kim ki evlidir, arvadını razı salmaqdan ötrü dünyəvi işlərin qayğısına qalır. Xaysılarınınq ki sonqğusu taspolmaxtır, xaysılarınınq ki tenqrisi xarınlarıdir kensilərininq da hörmət – uyatlarıdır, xaysıları ki dünyanınqkin da boş sağışlarlar (Fil. 3: 19). Onların sonu həlakdır. Onların allahı qarınlarıdır. Öz rüsvayçılıqları ilə fəxr edir, yalnız dünyəvi şeylər barədə düşünürlər. Bar edinq dağın burun, ne ki dünyanınq yaratılğanı. Sən dünyanın yaradılışından da öncə var idin.

dünyə Bax: dünya

dünyəlik Bax: dünyalik

dür Bax: dır

dürt ~ Bax: türt ~

dürüst // drüst sif. (< azərb. < frs.) – dürüst: Men berməgə kləmədim, zera bir-eki kez sözünə Bedros drüst bolmadı. Mən vermək istəmədin, çünki Petros (Pyotr) sözündə dürüst olmamışdı.

düvar // düvar, düvər Bax: duvar

Düvtər см. diftər

düz см. tüz II

dyakonus ism. – diakon, kilsə xidmətçisi