BəXTİyar tuncay

darıl ~ fel. – xətrinə dəyilmək, incidilmək: Yasyların bilə boluşqın men darılğanğa sen ögülgən xatunlarda. Göz yaşlarınla mənə - mn incidilmişə kömək er, ey qadınlar tərəfindən öyülən.

dart ~ Bax: tart ~

daru ism. (frs.) – dərman: Darusu har yamanga! Hər yamana dərman.! (Bütün dərdlərimizə çarə ol!)

dasturuxla // dasturlux Bax: dəstur (-u ilə)

daş Bax: taş

dav ism. (< azərb.< ər.) – dava, mübahisə: Dav etmə ya talaşma. Dava ermə, ya dalaşma.

davar ism. – davar: Ol cuhutlarnı Xızıl tenqizdən xuru ayaxlar blə keçirdi barça alarnınq davarı bilə da hayvanlar blə. O, yəhudiləri Qırmızı dənizdən quru ayaqları, davarları və bütün heyvanları ilə birlikdə keçirdi.

davğa Bax: dav

davğalan ~ (-ma, -ıyırmen) fel. - mübahisə etmək, dava etmək, məhkəmədə çəkişmək, qalmaqal salmaq: Xarışılıyırmen, davğalanıyırmen. Hirslənir və dava salıram.

davğalıx // tavğax – ism. – dava, mübahisə, qalmaqal: Tavğax etüçi. Qalmaqalçı.

davi (-ninq, -ni, -dən, -si, -sidir) ism. (< frs.< ər.) – mübahisə, iddia, məhkəmə iddiası, məhkəmə çəkişməsi: Davininq arasına. Məhkəmə çəkişməsi zamanı. Xaysı ki davisi bar edir Kirikninq Bitax oğlu bilə. Hansınnki Kirk Budaq oğlu ilə məhkəmə mübahisəsi var idi. Davilər neçik borçtan, alay ox talaşlardan. Mübahisələr borclar, eləcə də dava-dalaşlarla bağlıdır.

davicyi (-sen, -nq; -nqiz) – iddiaçı, məhkəmə iddiaçısı Müq. et: davikar

David Bax: Tavit

davikar (-dan, -lar, -larnınq) ism. (frs) – iddiaçı, məhkəmə iddiaçısı, məhkəmə tətəflərindən biri: Ol kendininq ornuna xoydu davikar xala yazuçınınq. O, iddiçı kimi öz yerinə şəhər mirzəsini qoydu.

Davıd Bax: Tavit

davşan см. tavşan

davul-zurna ism. – nağara və zurna

davur ism. (frs) – dairə, dövrə:

Dayan x. ism. – Soan (Taneos). Qədim Misir əyaləti və şəhəri: Alnına atalarınınq alarnınq xaysı ki etti tamaşasin kendininq yerində Mısırlılarnınq da tüzündə (skançelikin kensininq ulusuna Ekibdosnunq da tüzünə Dajannınq (Məz. 77/78: 12).

Allah Misir torpağında, Soan bölgəsində,

Ata-babalarının gözləri önündə xariqələr göstərmişdi

Dayan

dayfa Bax: tayfa

dayi ism. – dayı, ananın qardaşı: Qresko karınnq xardaşınınq xızın alıyır... Əvəl Qresko İvaşko oğlu almış Ivaşkonunq toğma xardaşın. Şindi esə avradı Qreskonunq ölmisy. Genə Gresko İvaşkonunq avradınınq dohma xardaşın alma istər, hem bu xıznınq dayısı ilən Gresko macanağdır karıya. Qresko öz arvadının bacıs qızını alır... Əvvəl İvaşkonun oğlu Qresko İvaşkonun doğma bacısını almşdı. İndi Qreskonun arvadı ölüb. İndi də Qresko İvaşkonun arvadnın doğma bacısını almaq istəyir, amma bu qızın arvadı tərəfindən dayısı olaraq həm də onun bacanağıdır. Bax: dadu

dayim // dayimə // dayma zrf. və sif. (< azərb. < ər.) – daima, daimi

dazgağ, dazgah Bax: dəzgah

de (de… de …) bağ. – gah (gah… gah…), bəzən (bəzən… bəzənsə…) Cümlənin həmcins üzvlərini və tabesiz mürəkkəb cümlənin tərkib hissələrini bölüşdürmə əsasında birləşdirən bağlayıcı: Tözdünqüz de azarlanmaxqa da tarlıxqa risvay bolup, de ülüşlü bolmax bilə anınq kibiklərgə emgəngənlərgə ya xazğanğanlarğa bolma (İbr. 10: 33). Bəzən təhqir və əziyyətlərə uğrayıb tamaşaya qoyuldunuz, bəzənsə eyni rəftara məruz qalanların dərdinə şərik oldunuz. (Gah təhqir və əziyyətlərə uğrayıb tamaşaya qoyuldunuz, gah eyni rəftara məruz qalanların dərdinə şərik oldunuz).

de ~ // di ~ (diyirmen, diyirsen, diyir) fel. – demək Müq. et. ayt ~

dedır // dedr Bax: diftər

dek // dəg // deg qoş. – Azərbaycan türkcəsində “-dək” şəkilçisinin oynadığı rolu oynayır, fəqət müstəqil söz kimi çıxış edərək, qoşma funksiyasını ifa edir: Hem ki balçıx da çiləngəy da kökgə dəg suv tökülgəy. Ona görə ki, həm gil yumşalsın, həm də su kökədək çatsın. Müq. et: dinçə // dinqçə və dinqrə // dinqri // dirə // dirin // diyin

delfin (-ni) ism. (yun.) – delfin: Delfin ya yonuzbalıx. Delfin ya yunus balğı.

deli (sen, -lərninq) ism. – dəli: Egri yarğuçı da deli it. Dürüst olmayan hakim və dəli it.

Delidadu x. ism. – alban şəxs adlarından biri

delig Bax: delik

delik ism. və sif. - dəlik, deşik Müq. et: teşik

delilik // delilix ism. – dəlilik

delin ~ Bax: delir ~

delir ~ fel. – dəli olmaq, ağlını itirmək: Anq, öpkə saxlamağan Biy, yüzünqə urğan silanı da saçından tartaxlağanların delirgənlərninq. Yada sal, ey inciklikləri yadda saxlamayan Rəbb, başını itirib dəli olanlar sənin üzünə necə zərbələr endirir və saçndan dartırdılar.

demək ara s - demək, deməli. Bu kəlmə Azrbaycan türkcəsində olduğu kimi alban türkcəsində də söylənmiş fikrə yekun vurmaq, onu xülasə etmək üçün işlənmişdir: Ismayel, demək ,“Tenqri işitücyi” aytilir. Deməli, “İsmayıl” hər şeyi eşidən deməkdir.

dep bağ. – guya, guya ki: Ne dep boldu. Guya ki, nə oldu.

der ism. (aram.) – keşiş: Isay der Apraham oğlu. Keşiş İbrahimin oğlu İsay.Yaqub der oğlu. Keşiş oğlu Yaqub.

derə (-dən, -lər) ism. – dərə: Derə, xayda ki suvğına axar tağ arasına. Kiçik çayın dağ arasına axdığı dərə.

dev (-ninq, -lər, -lərdir, -lərninq, -lərgə, -lərni, -lərdən) // tev (-ni, -lərdən) // tiv (-largə) ism. (< azərb. < fars.) – div, cin:

-Nedir çektiri friştələrninq?

-Yaratılğanlarıdırlar Tenqrininq da dırlər barlıx tensizlər, kendi tügül ölümsüz, kendi erkli, boyuna buyruxçı, teşkirilgən da çövrələngən da xuluxçıdırlar Tenqrininq, xizmetkarlar canlardırlar, yasaxlılar, cuğap etkənlar da yeberilənirlər (yeberilirlər) xizmetkarlıxqa da salavuçılardırlar dünyağa da dırlar ottanlar da yarxtanlar. Da alarda dırlar devlər ki, edilər friştələr da bularğılandılar yaman öktəmlik bilə da tökündilər da boldular oğullar xaramğuluxnunq da tas bolmaxnınq. Da xan, ulusu alardan – “bu berir anqa” ki, atlandı şaydan da idi “bu berir Tenqrigə” da boldu xarşı Tenqrigə.

-Mələklərin özəl xüsusiyyətləri nədir?

-Onlar Tanrınn yaratdıqlarıdır və vücudsuz məxluqlardırlar, onlar özləri özlərindən ölümsüz və müstəqil deyillər, öz talelərini özləri təyin etmirlər, dəyişkən və məhduddurlar, Tanrınn xidmətçiləridirlər, xidmətçi ruhlardırlar, üzərlərinə vəzifə yüklənib və buna görə məsuliyyət daşıyırlar və xüsusi tapşrıqlarla göndərilirlər, dünyanın qoruyucularıdırlar və onlar od və işıqdan xəlq edilmişlər. Aralarında divlər (cinlər) də var ki, əvvəl mələk olmuş, sonra qürurlar üzündən yollarını azdıqlarından qovulmuşlar və şərin, ölümün carçısına cevrilmişlər. Onların içərisində ən böyükləri olan Şeytan tanrıya şər atmış və özünü ona bərabər tutmaq istəmişdir.

devə (-gə, -dən, -lər, -lərgə) ism. – dəvə:

-Xaysılardırlar teriayaxlılar?

-Neçik fil, da devə da özgə bular kibik.

-Dəriayaqlılar hansılardrlar?

-Fil, dəvə və onlara bənzrləe kimi.

devəxuşu ism. – dəvəquşu Bax: çaylam

devlik ism. – şər, şər qüvvə

devşir ~ fel. – toplamaq: Axça devşirip, xapçuxlarğa sanap xoyuyır edix. Axçaları toplayr, sayb pul kisələrinə qoyurduq.

devşiril ~ fel. – toplanılmaq

də Bax: da I

dədə ism. – dədə, baba, mürəbbi, rəhbər, ağsaqqal,: Egər ki 1000 dədənqiz də bolsa ya baxuçınqz Krisdosqa, yossa yoxtur köp atanqız (1 Коr 4: 15). Çünki sizin Məsih yolunda minlərlə mürəbbiniz olsa belə, atalarınız azdır.

dəg Bax: dek

dəlal (-ı, -lardan) // dallal (-lar) ism. (< azərb.< ər.) – dəllal, makler: Şəğər dəlalı. Şəhərin dəllalı.

Dəlal x. ism. – albandilli mənbələrdə rastlanan şəxs adlarından biri: Dəlal oğlu Közlövlü.

dəlallıx et ~ fel. – dəllallıq etmək

dəng ism. – pul

dərdli sif. (< azərb dərd < frs.) – dərdli: Kimninq ki dərdli yürəki bar da yoxtur kimgə yürakin süvündürmə... Kiminki ürəyi dərdlidir (ürəyində dərdi var) və bir kimsə yoxdur ki, onun ürəyini sevindirsin...

dərman (-ım) // tərman (-ın) ism. (< azərb < frs.) – dərman, əlac: Bolsun künləri anınq eksik da tımarın anınq – anı da eltkəylər // Bolğay künlari anınq eksik da tərmanın anınq – anı özgə eltkəy (Məz. 108/109: 8). Onun ömrü az olsun, dərmanı olmasın, vəzifəsini başqası tutsun! Kimdir adam ki, anqğaysen sen anı, ya adam oğlu (oğlu adamnınq) ki, dərman nemə yardım etkəysen sen anqar? (Məz. 8: 5).

İnsan kimdir ki, onun haqqında düşünür, dərman olmaq istərsən?

Bəşər oğlu kimdir ki, onun qayğısını çəkir, kömək etmək istərsən?

Müq. et: çarə-dərman

dərman et ~ fel. – sağaltmaq, əlac etmək, yardmç olmaq: Dərman etkin (et bunqar // munqar), xaysı ki tikti onqunq seninq, Üsna (Üstünə) oğlanlarınınq adamnınq, xaysı ki xuvatlattınq anı sanqa (Üsnə adam oğlununq ki, xuvatlattınq anı kensinqə // Tügəllə anı, xaysı ki tikti onq yanınq seninq da Olun Adamnınq, xaysın toxtattınq sanqa (Məz. 79/ 80: 16). Sağ əlinlə əkdiyini və insan oğulların qoru, onlara əlac ol.

dərmanlan ~ (-ıyır) fel. – himayə edilmək, dəstəklənmək, kömək almaq

dərmanlıx ism. – xəstəni ziyarət, xəstəyə qulluq:

dərmansiz sif. – hiylə-fəsadsız, təmiz, doğru, düzgün, saf: Törəsi Tenqrininq dərmansız. Tanrınn məhkəməsində fitnə-fəsad olmaz.

dərveş (-lərni) ism. (< azərb. dərviş < ər.) – kimsəsizlər evinin sakini

dəstə (-si) ism. (azərb.) – dəstə: Üç dəstə bıçax. Üç dəstə bıçaq. Eki dəstə ox. İki dəstə ox.

dəstür (-ü) // təstür ism. (frs.) – icazə: Dəstur berdilar anınqki bitikni sarnama. Bu qeydi oxumağa icazə verdilər. Ari qoruşmaxqa dəstür berildi. Müqəddəs görüşə icazə verildi.Bilmən, kimninq dəstürü bilə… Bilmirəm, kimin icazəsi ilə… Xolarbiz ki, dəstürü bolğay törəninq. Məhkəmədən icazə xahiş edirik.

dəstürsüz sif. – icazəsiz

dəvi Bax: davi

dəzgağ Bax: dəzgah

dəzgah ism. – dəzgah, əmək alətləri, emalatxana: Anınq üçün çıxarıyırmen kensinə barça dəzgahımnı da berip bağışlıyırmen. Bu səbəbdən də mən bütün ələtləri çıxarıb ona bağışlayram. Varteres aldı, ne ki bar edir ögəy anası övünə: neçik atası dazgahın, alay kensi ariberisin. Varteres ögey anasının evində atasından nə qalmışdısa hamısını – həm dəzgahı, həm də ayrı şeylərini götürdü.

diba ism. – dıba, tafta. İpək parça növlərindən biri:

dibelik zrf. – dibədək, bütünlüklə, tamamilə

didi Bax: dudi

Didimos // Didimus // Didinos (-nu) // Didinus x. ism. (yun.) – Didim. Həvvari Fomanın ləqəbi: Surp Teodora üçün mardirosuhi da Didimos üçün, xaysı edi jolnir. Əzabkeş Fedora və döyüşçü olan didim haqqında.

Didinos Bax: Didimos

Didinus Bax: Didimos

Didos (-nunq, -qa, -nu) x. ism. – Tit. Həvvari Paulun (Pavelin) köməkçisi və tərəfdaşı: Qorintaçılarğa ekinçi yazıldı Bilibeadan Didos da Luğas ötləş. Korinflilərə ikinci məktub Bilibiyadan Tit və Luka tərəfindən yazıldı.

difdər Bax: diftər

diftar Bax: diftər

diftər (-ninq, -gə, -ni, -də, -dən, -inqdən, -inə, -ində, -indən, -imiz, -imizgə, -lərgə, -lərimizdə, -ləri, -lərinə) // düftər (-ninq, -də, -dən, -lərni, -ində, -indən) // divtər (-ni, -ində) // difdər (-dən) // düvtər (-ində) // tivtər (-lərni) // dedır // dedr ism. (< azərb.< frs. ?) – dəftər: Buzulğaylar alar diftərindən seninq tirlikninq da toğrularınq bilə seninq yazılmağaylar (Məz. 68/69: 29).

Qoy adları həyat dəftərindən silinsin,

Salehlərlə yanaşı yazılmasın.

digül Bax: dügül

diğrə Bax: dinqrə

Dikris // Dkris x. ism.(yun) - Dəclə çayının alban mətnlərindəki adı: 3 -ünçininq ati Dkristir. Ol barıyir Asorilixkə. Üçüncünün (Üçüncü çayın) adı Dəclədir. O Aşşura (Accuriyaya) qədər uzanıb gedir.

dilala Bax: dil bilə

dilənçi Bax: tilənçi

dilənçilik Bax: tilənçilik

diliki Bax: tikili

dimi // dimi ism. – dimi. Sıx toxunmuş qalın parça növü: Züf naxışlı toy fəsi (naxış atıdır) ğam dimi. Züfi (naxış adıdır) naxışıyla toxunmuş (ğam ?) dimi fəs. Sekiz arşın dimi. Səkkiz arşın dimi parça. Dimi şalvar. Dimi şalvar.

Dimoteos (-nunq, -qa, -nu) // Dimotea (-ğa) // Dimote // Dimotej x. ism. – Timofey. Həvvari Paulun (Pavelin) şagirdlərindən biri. Paulun (Pavelin) məktub ünvanladığı şəxslərdən biri.

din (-ninq, -gə, -ni –də, -dən, -im, -imninq, -imni. –inq, -imiz, -imizninq, -inqizgə, -i, -ininq, -inə, -in, -ini, -ində, -lərindən) ism. (< azərb. < ər.) – din: İşitip munda kristənlikin surp Lusavoriç dinininq. Buradakı müqəddəs Lusaroviç məzhəbindən olan xristianlıq barədə eşidib. Dinin tanmax. Dinini danmaq.

dinçə // dinqçə qoş. – Azərbaycan türkcəsində “-dək” şəkilçisinin və “qədər” qoşmasının oynadığı rolu oynayır: Tiyildim bunqar dinçə (Rom. 1: 13). İndiyədək (İndiyə qədər) maneələrə rast gəldim. Ne xadar egər yesanqiz bu ötməkni da ayaxnı içsanqiz, ölümün Eyəmizninq aytınqız, negə dinçə kelginçə ol (1 Коr: 11: 26). Rəbbimiz qayıdanadək , nə qədər ki, bu çörəkdən yeyəcək və bu qədəhdən içəcəksiniz, Onun ölümünü car çəkin. Müq. et: dek // dəg // deg və dinqrə // dinqri // dirə // dirin // diyin

dindəş (-imni, -lərimizgə) ism. – dindaş, etni dinin mənsubu

dinsiz (-sen, -dirlər, -ninq, -gə, -ni, -dən, -lər, -lərdirlər, -lərninq, -lərgə, -lərni, -lərdə, -lərdən, -ləri) ism. – dinsiz, kafir (xristian albanların nəzərində müsəlman və yəhudilər də dinsiz və kafir sayılırdılar): Dinsiz xanlar. Kafir hökmdarlar. Dinsiz xullar. Kafir nökərlər.

dinsizlik (-ninq, -kə, -tir, -ni, -tə, -tən, -im, -imə, -imni, -imdən, -indən, -lər, -lərdə, -lərinə) // dinsizlix ism. – dinsizlik, kafirlik, küfr: Dinsizlix etmə. Küfr etmə (Küfr danışma).

dinsizlən ~ fel. – küfrə yuvarlanmaq: Mğırduцiunnu tanarlar da dinsizlənirlər. Vəftizi danır (inkar edir) və küfrə yuvarlanırlar.

dinqçə Bax: dinçə

dinqrə (-dir) // dinqri qoş. – Azərbaycan türkcəsində “-dək” şəkilçisinin və “qədər” qoşmasının oynadığı rolu oynayır:

-Yənə klərmisen bizdə xulux etmagə?

-Klərmen yılına dinqri.

-Yenə də bizdə qulluq etmək istərsənmi?

-Bir ilə qədər istəyirəm.

Müq. et: dek // dəg // deg və dirə // dirin // diyin

Dion x. ism. – Lusiy Kassiy Dion (163-235). Tanınmış Roma tarixçisi və 80 kitabdan ibarət məşhur “Historia Romano” (Roma tarixi) əsərinin müəllifi.

dip Bax: tip

Diper // Diperios // Tiperios // Tiberios // Tiberiuş x. ism. – Tiberiy Klavdiy Neron (e.ə. 42 - b.e. 37). Roma imperatoru: Yazdı Apqar xan Diperios xanğa bitik. Yazdı Abqar xan Tiberiy xana (çar Tiberiyə) məktub.

dir Bax: dır

dira Bax: dirə

Diradır Bax: Diradur

Diradur // Diradır x. ism. – albanlar arasında yayğın olan şəxs adlarından biri: Zadiq Patrar Diradur oğlu

dirə // dirin // diyin (-dir) qoş. – Azərbaycan türkcəsində “-dək” şəkilçisinin və “qədər” qoşmasının oynadığı rolu oynayır: 15 yılğa dirə. 15 ilə qədər. Annqki satxnnq vaxtı 10 küngə dirədir. Bu satışın son vaxtı 10 günədəkdir. Müq. et: dek // dəg // deg və dinqrə // dinqri // diyin

dirin Bax: dirə

divar Bax: duvar

divtər Bax: diftər

Diyana // Diyanna x. ism. – Diana. Qədim romada ay tanrıçası: Diyanna – xatun kişi, dinsizlərninq tenqrisi. Diana – kafirlərin ilahəsi.

diyin Bax: dirə

diyir ~ Bax: de ~

dizdir ~ Bax: tizdir ~

dır (-nınq, -lar, -larnınq) // dir (-lər) // dur (-lar) // dür (-lдr) // tir (-lar) // tir (-lər) // tur (-lar) // tür (-lдr) – felin indiki zaman şəkilçisi. Mühacir albanlara aid mətnlərdə isə onun slavyan dillərinin təsiri ilə sözönü şəkilçisi kimi işlədildiyi də müşahidə edilməkdədir.:

Enqləri Eyəmizninq kimgədir açıllğan? Rəbbimizin çiyinləri kimə açqdır.

-Nedir çektiri friştələrninq?

-Yaratilğanlarıdırlar Tenqrininq da dırlar barlx tensizlər.

-Mələklərin özəl xüsusiyyətləri nədir?

-Onlar Tanrınn yaratdıqlarıdır və vücudsuz məxluqlardırlar.

Dırdad, Dirdat Bax: Drtad

dırğan Bax: durğan

dırılğan Bax: durulğan

Dırtad Bax: Drtad

Dırtat Bax: Drtad

Dırtates Bax: Drtad

dırulğan Bax: durulğan

dışar // dışarı // tışarı zrf. (azərb.) dışarı, xarici tərəf, kənar: Bedros olturıy edi dışarnınq köşkündə xapaşnnq xulları arasına da isiniy edi otqa xarşı (Mat. 26: 69). Pyotr dış köşkdə, qulluqçuların arasında, ocağın qarşısında oturub isinirdi. Ol dabanaqnı ağaçtan ayttı Biy Tenqri tutxal blə içkərtin da dışrdan yağlatma ki keçməgəy suv (Yar. 6: 14). Rəbbimiz olan Tanrı o ağac dabanağı (Nuhun gəmisini) içəridən və dışarıdan qırla sürtməyi buyurdu ki, içəri su girə bilməsin. Turğuzdu igitni, oğlun tulnunq, xabaxtan dışarı eltkənni O, gənci, dul qadının oğlunu diriltdi və qabıdan dışar çxartdı.

dışartın zrf. – dışdan, dışarıdan, xarici tərəfdən, kənardan, qıraqdan: Suv blə alay içkərtin, neçik dışartın yaş etiyirlər. Su ilə içəridən olduğu kimi, dışarıdan da yaş edirlər.

dıvar Bax: duvar

Dkris Bax: Dikris

Dodaxsız x. ism. (< azərb. dodaqsız) – albanlar arasnda rast gəlinən şəxs adlarından: Vartan Dodaxsız

doğrat ~ // doğrayt ~ (-qaymen, -qay) fel. – doğrultmaq, hamarlamaq, təmizləmək, yol açmaq: Ne bilə doğraytkay 30-yaşar yolların kensininq? (Məz. 118/ 119: 9). Bir (30 yaşlı) cavan yolunu necə təmiz saxlaya bilər? Yoxsa kensi Tenqri da Atamız bizim da Biyimiz bizim Jisus Krisdos doraytkay yolumuznu bizim xatınqzğa sizinq (1 Sal. 3: 11). Qoy Atamız Tanrı Özü və Rəbbimiz İsa bizim üçün sizin tərəflərə yol açsın.

doğru Bax: toğru

doğrul ~ Bax: toğrul ~

doğrulux Bax: toğrulux

dolab ism. (azərb.) – dolab, su quyusundan bardağı çəkmək üçün istifadə edilən mexaniki qurğu (çarx): Avazından kökrəməxindən seninq küpçəkinqninq (köpçəginqninq // kökrəməxininq) dolabnnq (Məz. 76/77: 19). Sənin dolabının kükrəməyindən...

dolaş ~ (-ma, -ınqız, -tılar, -ırlar, -qan boldular, -ıp) fel. – gəzib-dolaşmaq, dövrə vurmaq, mühasirəyə almaq: Dolaşınqız Sionnu, xapsanqız anı da çövrələnqiz bürclərin anınq // Yürünqüz Sionda, çövrələnqiz anı da aytınqız törələri anınq (Məz. 47/48: 13).

Sionun ətrafında gəzib-dolaşın,

Onun qüllələrini sayın.

Keri ettilər meni da hali xaytıp dolaştılar çövrəmə menim, xulax xoydular aşaxlatmağa (aşaxlatıp) meni yergə (da yənə hali xaytıp çövrələdilər meni, sağışladılar aşaxlatma meni yergə) // Saldılar meni da hali yənə çövrəmni aldilar, sağış ettilər aşaxlatma meni yergə (Məz. 16/17: 11).

İndi izimə düşüb məni mühasirəyə aldılar,

Güdürlər (ətrafıma dolaşırlar) ki, məni yerə vursunlar.

Xoramandır men tuman çerüvdən alarnınq ki, çöp-çövrə dolaşıp xapsap saxlıyır edilar meni. (Məz. 3: 7).

Hər yandan məni mühasirəyə alan

On minlərlə xalqdan qorxmuram.

dolaşıl ~ fel. – mühasirəyə alınmaq

dolaştır ~ fel. – dolaşdırmaq, dövrə vurdurtmaq, mühasirəyə saldırmaq

dolaşux (-lar) ism. – burulğan, dövrə, dairə: Keldim men terənlikinə tenqizninq da dolaşuxlar boğdular meni (Məz. 68/69: 3). Gəldim dənizin dərinliklərinə və burulğanlar boğdu məni.

dolu // tolu ism. – dolu, buz yağışı: Tolu, neçik burçax ya ter cağatından adamnınq axar. Noxud böyda dolu alından tər axan kimi axır.Ot da dolu (tolu), xar da buz, yel da dufan ki etərsiz sözün anınq (Məz. 148: 8).

Ey od və dolu, qar və buzlar,

Onun əmrində olan yel və qasırğalar,

donan ~ fel. – təchiz olunmaq, bəzənmək

donart ~ Bax: donat ~

donat ~ (-ma, -ıyırmen, -ıyır, -ıyırbiz, -ıyırlar, -qan, -maxlar) fel. – təchiz etmək, bəzəmək: Barça haybatx xızınınq xannınq içkərtin, etəkləri altunlu, tüzən bila etkən (tüzülgən bilə // tüzülgən da donatqan // donatkan) // Barça hörməti xan xızınınq tibinə, kiyiniş altinli, tüzülgən da körkətkən (Məz. 44/45: 14).

Bu şah qızı sarayına cah-cəlalla gətirilir,

Paltarları qızıl tikmələrə bəzədilibdir (təchiz olunub).

donatil ~ fel. – təchiz edilmək, bəzədilmək

dondur ~ Bax: döndür ~

Donuş x. ism. – albanlar arasında yayğın şəxs adlarından biri: Kün berip edix Donuşqa ki ant içkəy edi. Donuşun and içməsi üçün gün təyin etdik. Ulu-Xoca Donusy oğlu.

Dorotxeus x. ism. (yun.) – Dorofey (öl. təqr. 620/640). Tannmş xristian ilahiyyatçısı.

dosd Bax: dost

doslx см. dostlux

dost (-nunq, -qa, -tan, -nu, -um, -uma, -ıma, -umnu, -ımnı, -umdan, -unq, -unqmen, -unqnunq, -unqa, -u, -ununq, -una, -un, -undan, -umuzdur, -unqız, -lar, -larnınq, -larğa, -larnı, -lardan, -larım, ~larıma, -larımnı, -larınq, -larınqnınq, -larınqa, -larınqnı, -larımıznı, -ları, -larına, -ların) // dosd (-undan) ism. (< azərb. < frs.) – dost: Dost yuvuxlu. Yaxın dost.

dostlux (-qa, -nu) // doslux ism. – dostluq, dost-tanış: Hali esə manqa dostluxlar keliyir ki, menim üçün Bedros aytıptır ki men oğurlağan bolğaymen. Hələ də yanıma dost-tanış gəlir və Pyotrun mənim oğruluq etdiyimi söylədiyini bildirirlər.