Bibliyografya : 5 beyzaviyye 5

BEZMİÂLEM VALİDE SULTAN CAMİİ⁹⁴

BEZZÂR

Ebû Bekr Ahmed b. Amr b. Abdilhâlik el-Bezzâr el-Basrî (ö. 292/905) Müsned sahibi muhaddis.

Hayatı hakkında fazla bilgi yoktur. "To­hum satıcısı" anlamına gelen Bezzâr la­kabını hangi sebeple aldığı bilinmemek­tedir. Hüdbe b. Hâlid, Abdüla'lâ b. Ham-mâd ve Bündâr gibi hocalardan hadis öğrendi. Kendisinden de İbn Kani', Ebü'I-Kâsim et-Taberânî ve Ebü'ş-Şeyh gibi birçok muhaddis hadis rivayet etti. Mu-haddisler genellikle hadis tahsil etmek için ilim muhitlerine seyahatler yapar­ken Bezzâr, bildiği hadisleri daha geniş muhitlere yaymak maksadıyla İsfahan, Bağdat, Mısır, Mekke ve Şam bölgesin­deki Remle'ye bizzat kendisi gitti. Riva­yet ettiği hadislerde bulunan illet'leri de talebelerine söylerdi. Tamamı hadis öğrenim ve öğretimi için harcanan sek­sen yıllık bir Ömürden sonra Remle'de vefat etti.

Hadis tenkitçileri onu sika* bir mu­haddis olarak kabul etmekle beraber ha­dis okuturken eline kitap almayıp güçlü hafızasına güvenip ezbere rivayette bu­lunduğu için çok yanıldığını söylerler.

Eserleri:

1- el-Müsned. el-Müsnedü'l-kebîrve ei-Ba/ırü'z-zehijrîr adlarıyla da anılan eser, aşere-i mübeşşerenin müs-ned'leriyle başlayıp devam etmektedir. Kitabın I. cildi Murad Molla⁹⁵, II ve III. ciltleri Ezher⁹⁶, VI. cildi de Köprülü⁹⁷ kütüphane­lerinde bulunmaktadır. Nüreddin el-Hey-semî, el-Müsned"\n Kütüh-i Sitte'öe bulunmayan hadislerini toplamış ve bun­ları bablara göre tertip ettiği eserine Keşfü'l-estâr can zevö'idi'l-Bezzâr adı­nı vermiştir. "Kitâbü'1-îmân" ile başlayıp "Kitâbü'l-llm", "Kitâbü't-Tahâre" ile de­vam eden bu eser "Kitâbü'z-Zühd" ile son bulmaktadır. Keşfü'l-estâr Habîbür-rahman el-A'zamî tarafından dört cilt halinde neşredilmiştir⁹⁸. Her ne kadar Heysemfnin bu eseri muhtelif kaynaklarda⁹⁹ eî-Bahrü'z-zehhâr iî zevâ'idi Müsne-di'1-Bezzâr adıyla verilmekte ise de Keş-fü'1-estâr mukaddimesinde (s. 5) bizzat Heysemrnin belirttiği üzere el-Bahrü'z-zehhâr, Bezzâr'm eserinin, adıdır. Kettâ-nî'nin el-Müsned'e el-Bahrü'z-zahir denildiğine dair ifadesi de bir zühul eseri olmalıdır¹⁰⁰. Ayrıca İbn Hacer el-Askalânî, el-Müsned'ın Kütüb-i Sitte İle Ahmed b. Hanbel'in el-Müsned'inde bulunmayan hadislerini bir araya getirmiş ve eserine Zevâ'idü Müsnedi'l - Bezzâr adını ver­miştir.¹⁰¹

2- Kitâbü'ş-Şalât cale'n-nebl Yegâne nüshası Bursa Hüseyin Çelebi Kütüpha-nesi'nde bulunmaktadır.¹⁰²

Bibliyografya:

Hatîb. Târîhu Bağdâd, IV, 334-335; Zehebî, Aclâmü'n-nübelâ\ XIII, 554-557; a.mlf., Tezki-retü'l-huffâz, il, 653-654; a.mif., Mîzânü'l-i'ti-dSt, I, 124-125; Heysemî, Keşfü'l-estâr¹⁰³, Beyrut 1399-1405/ 1979-85, I, 5; İbn Hacer, Lisânul-Mîzân, I, 237-239; Tecrid Tercemesi, I, 223-224; İbnü'1-İmâd, Şezerât, II, 209; Dihlevl, Bustânü'l-muhaddisîn, s. 75-76; Max Weisweiler. istanbuler Hand-schriftenstudien zur Arabischen, İstanbul 1937, nr. 41, s. 61-62; Kettânf, er-Risâtetü'l-müstet-rafe, s. 68, 171; Sezgin, GAS, I, 162; Ramazan Şeşen v.dğr., Fihrisü mahtütâti mektebeti Köp­rülü, İstanbul 1406/1986, I, 219.

BEZZAZİ

Hâfızüddîn Muhammed b. Muhammed b. Şihâb el-Kerderî el - Hârİzmî el –Bezzâzî (Ö. 827/1424) Hanefî fıkıh âlimi.

İbnü'l-Bezzâzî diye de bilinir. Hârizm köylerinden Kerder asıllı olup "el-Bez-zâzî" nisbesi, muhtemelen babası ve ken­disinin bezcilik mesleğiyle meşgul olma­ları sebebiyle şöhret bulmuştur. İlk tah­silini memleketi olan Saray'da (İdil nehri boylarında) yaparken babasından da ders aldı. İlimde derinleşti ve şöhrete kavuş­tu. Kırım ve Bulgaristan'a gitti. Yıllar­ca kaldığı Kırım'da önde gelen âlimlerle karşılıklı bilgi alışverişinde ve tartışma­larda bulundu. Daha sonra memleketi olan Saray'a döndü ve oradan da Ana­dolu'ya geçti.

Bezzâzî usul ve fürû ilimlerinde zama­nının önde gelen âlimlerinden kabul edil­miş, İbn Arabşah, Kadı Sa'deddin İbnü'd-Deyrî ve Muhyiddin el-Kâfiyeci kendisin­den ilim tahsil etmişlerdir. Anadolu'da bulunduğu sıralarda Molla Şemseddin Fenârî ile müzakere ve tartışmaları ol­muştur. Kaynaklarda Bezzâzfnin genel­likle fürûda, Molla Fenârrnin ise usulde üstün olduğu kaydedilmektedir. Bezzâ-zfnin Timurlenk'in küfrüne fetva verdi­ği bilinmektedir. Hac maksadıyla gitiği Mekke'de vefat etmiştir.¹⁰⁴

Eserleri
1- el - Fetâva1 - Bezzâziyye. Bezzâzî, asıl adı el-Câmi''u'î-vecîz olan ve Fetâva'l-Kerderî diye de bilinen bu meşhur eserini Anadolu'ya gitmeden ön­ce 812 (1409-10) yılında bitirmiştir. Eser­de ilk Hanefî imamlarının görüşleriyle daha sonraki devirlerde Hanefî âlimler tarafından verilen fetvalar muteber ki­taplardan özetlenerek derlenmiştir. Ge­rek İmam Ebû Hanîfe ve talebelerinin, gerekse sonraki âlimlerin görüşlerini ve­rirken bunlar üzerinde değerlendirmelerde bulunarak fetvaya uygun tercihler yapması Bezzâzfnin ilmî kudretini gös­termektedir. Kitapta hükümlerin dayan­dığı delillerle diğer mezheplerin görüşle­ri pek nâdir olarak zikredildiği gibi âlim­lerin görüşleri verilirken çok az yerde kaynaklara atıfta bulunulmaktadır. Ese­rin bir başka özelliği de bazı fakihlere sorulan sorulara onların verdikleri ce­vaplar yanında Bezzâzfnin kendi zama­nında meydana gelen bazı meselelere verilen fetvaların da yer yer kaydedilme-sidir. Şeyhülislâm Ebüssuûd Efendi'ye, niçin önemli meseleleri toplayan bir ki­tap telif etmediği sorulduğunda, "el-Bez-zdziyye varken böyle bir şey yapmak­tan haya ederim" cevabını vermiştir. Bir­çok yazma nüshası bulunan eser birkaç defa basılmıştır¹⁰⁵. el-Fetâva'1-Bez-zdziyye'nin müellifi bilinmeyen Hulâsa-tü'l-Bezzâziyye¹⁰⁶ adlı bir muhtasarı da var­dır. Bu eser her biri çeşitli fasıllardan olu­şan ve sırasıyla namaz, talâk, kâfiri müs-lüman yapan söz ve davranışlar, müslü-manı kâfir yapan söz ve davranışlar, ke-râhiyyat, istihsan konularının ele alındı­ğı altı babdan meydana gelmektedir.

2- Menâkıbü'l-İmâmi'l-Aczam Ebî Hanîfe. Ebû Hanîfe ve talebelerinin biyogra­filerini ihtiva eden bu eser. Muvaffak b. Ahmed el-Mekkfnin (ö. 568/1172) aynı adı taşıyan kitabıyla birlikte basılmıştır¹⁰⁷. Eserin II. Murad adına Muhammed b. Ömer el-Halebî tarafından yapılan Türk­çe tercümesinin iki nüshası Süleymani-ye Kütüphanesi'nde bulunmaktadır.¹⁰⁸

Süleymaniye Kütüphanesi tasnif fiş­lerinde ve Brockelmann¹⁰⁹ tarafından Bezzâzî'ye nisbet edilen Risale fi'r-red Cale'l-İmâm el-Gazzâlî bimâ tekeîleme bi-hakkı imâminâ Ebî Hanîîe¹¹⁰, Kitâb ü'i-red caîâ men yucânıd Ebâ Hanîfe ve aşhâbeh¹¹¹, er-Red ve'1-İntişâr zalâ mezhebi imâmi'l-e'imme ve sıra-ci'1-ümm.e seyyidi fukahâ'i't-emşâr¹¹² adlı risaleler farklı isimlerle anılmakla birlikte aynı eser olup Gazzâirnin ei-Men-hûl adlı eserinin sonunda Şafiî mezhe­bini diğerlerine niçin üstün tuttuğuna dair kaydettiği bölümde Ebü Hanîfe'ye yönelttiği bazı tenkitler üzerine Şemsü-leimme el-Kerderî (ö. 642/1244) tara­fından kaleme alınmış bir reddiyedir¹¹³. Bezzâzî'nin Kerderî nis-besini de taşımış olması bu yanlışlığa sebebiyet vermiştir.

Bibliyografya:

Bezzâzî, el-Fetâuâ, Kahire 1323; Sehâvî, ed-Dau'ü'l-lâmf, X, 37; Mecdî, ŞekBik Tercüme­si, s. 53-54; Keşfü'z-zunûn, I, 242; II, 1633, 1681, 1837-1838; İbnÛ'l-Imâd, Şezerât, VII, 183; Leknevî, el-Feuâ*' idü'l-behiyye, s. 169, 177, 187-188; Serkîs, Mu'cem, I, 555; Brockelmann. GAL, II, 291; SuppL, I, 654; 11, 316; Hediyye-tü't-'âriftn, il, 185; Ziriklî, ei-A'lâm, VII, 274; Kehhâle. Mu'cemü'l-mü'emftn, XI, 223-224; Ahmet Özel, Hanefi Fıkıh Alimleri, Ankara 1990, s. 92.