BiRİNCİ BÖLÜM 2008 yili programinin makroekonomik amaç ve poliTİkalari

2. Cari İşlemler Hesabı

a) Mevcut Durum

2002 yılından itibaren yüksek oranda gerçekleşen ekonomik büyümeye paralel olarak artmakta olan cari işlemler açığı 2007 yılı Ağustos ayı itibarıyla son 12 ayda 33,2 milyar ABD doları olarak gerçekleşmiştir. Cari işlemler açığında kaydedilen bu artışta, enerji ve emtia fiyatlarındaki artışın yanı sıra, üretim ve yurt içi talepteki artışa bağlı olarak ithalatta gözlenen yüksek oranlı reel artışlar belirleyici olmuştur. Yüksek oranda gerçekleşen sermaye girişleri sonucu değerlenen Yeni Türk Lirası, rekabet gücünü ve cari açığın düzeyini etkileyen diğer önemli bir faktördür.

TABLO: II. - Cari Açık ve Bileşenleri

(Milyar ABD Doları)

				Ocak - Ağustos
	2005	2006	2007(1)	2006	2007
CARİ İŞLEMLER HESABI	-22,6	-32,9	-33,2	-23,0	-23,3
DIŞ TİCARET DENGESİ	-33,5	-41,3	-42,6	-28,9	-30,1
Toplam Mal İhracatı	76,9	91,9	106,2	57,5	71,8
İhracat (fob)	73,5	85,5	98,9	53,8	67,1
Bavul Ticareti, Diğer Mallar	3,5	6,4	7,3	3,7	4,6
Toplam Mal İthalatı	-110,5	-133,3	-148,8	-86,4	-101,9
İthalat (cif)	-116,8	-139,6	-156,9	-90,3	-107,6
Navlun ve Sigorta, Diğer Mallar	6,3	6,3	8,1	3,9	5,7
HİZMETLER DENGESİ	15,3	13,4	14,4	9,0	10,0
Gelir	26,6	24,5	27,2	16,2	19,0
Turizm Gelirleri	18,2	16,9	17,9	11,2	12,3
Gider	-11,4	-11,1	-12,9	-7,2	-9,0
GELİR DENGESİ	-5,8	-6,6	-6,7	-4,1	-4,3
Gelir	3,7	4,5	5,7	3,1	4,3
Gider	-9,5	-11,1	-12,4	-7,2	-8,6
CARİ TRANSFERLER	1,5	1,7	1,7	1,0	1,1

Kaynak: TCMB

(1) Ağustos ayı itibarıyla, yıllıklandırılmış

Dış Ticaret Dengesi

İhracat, 2007 yılının Ocak-Ağustos döneminde bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 24,8 oranında artarak 67,1 milyar ABD dolarına yükselmiştir. Bu dönemde toplam ihracatın yüzde 94,7’sini oluşturan imalat sanayii ürünleri ihracatı, yüzde 25,4 oranında artmıştır. Bu artışta, motorlu kara taşıtları ve römorklar ihracatının yüzde 34,2, ana metal sanayi ürünleri ihracatının yüzde 34,2, makine ve teçhizat ihracatının yüzde 37,2 ve giyim eşyası ihracatının yüzde 16,9 oranında artması belirleyici olmuştur. Bu dönemde tarım-ormancılık sektörü ihracatı yüzde 3,5 oranında azalırken, madencilik sektörü ihracatı yüzde 45 oranında artmıştır.

2007 yılının Ocak-Ağustos döneminde Türkiye’nin ihracat pazarları kompozisyonunda önemli bir değişiklik olmamıştır. Yeni Türk Lirasının ABD doları karşısındaki aşırı değer kazanmasının da etkisiyle Amerika Kıtası ülkelerinin toplam ihracatımız içindeki payı azalmaya devam ederken, petrol ihracatçısı ülkelere ve AB’ye yapılan ihracatın payı artmıştır.

TABLO: II. - Ülke Gruplarına Göre İhracat

(Milyar ABD Doları)

	Yıllık		Yüzde Pay		Ocak – Ağustos		Yüzde Pay
	2005	2006	2005	2006	2006	2007	2006	2007
TOPLAM İHRACAT	73,5	85,5	100	100	53,8	67,1	100	100
AVRUPA BİRLİGİ ÜLKELERİ (AB-27)	41,4	47,9	56,3	56,0	30,1	38,0	56,0	56,6
TÜRKİYE SERBEST BÖLGELERİ	3,0	3,0	4,0	3,5	1,9	1,9	3,6	2,8
DİĞER ÜLKELER	29,1	34,6	39,7	40,5	21,7	27,3	40,3	40,6
Diğer Avrupa (AB Hariç)	5,9	8,0	8,0	9,3	4,9	6,6	9,0	9,9
Afrika	3,6	4,6	4,9	5,3	2,9	3,8	5,4	5,7
Amerika	6,0	6,3	8,1	7,4	4,2	3,7	7,9	5,5
Asya	13,2	15,3	18,0	17,8	9,4	12,5	17,5	18,7
Yakın ve Orta Doğu	10,2	11,3	13,9	13,2	7,0	9,2	13,0	13,7
Diğer	0,5	0,5	0,7	0,6	0,3	0,6	0,6	0,9
OECD Ülkeleri	44,4	54,5	60,4	63,7	34,6	41,5	64,3	61,9
EFTA Ülkeleri	0,8	1,2	1,1	1,4	0,8	0,8	1,6	1,2
Karadeniz Ekonomik İşbirliği	8,6	11,6	11,7	13,5	6,8	10,3	12,5	15,4
Ekonomik İşbirliği Teşkilatı	2,7	3,3	3,6	3,9	2,0	2,8	3,7	4,2
Bağımsız Devletler Topluluğu	5,1	7,0	6,9	8,2	4,0	6,1	7,5	9,2
Türk Cumhuriyetleri	1,4	2,0	1,9	2,3	1,2	1,8	2,2	2,7
İslam Konferansı Teşkilatı	13,1	15,0	17,8	17,5	9,2	12,5	17,1	18,7

Kaynak: DPT, TÜİK

2007 yılının tamamında ihracatın yüzde 21,6 oranında artarak 104 milyar ABD dolarına ulaşacağı tahmin edilmektedir. İhracat fiyatlarının aynı yılda yüzde 8,3 oranında artacağı öngörüsüyle, reel ihracat artışının yüzde 12,4 olarak gerçekleşmesi beklenmektedir.

İthalat, 2007 yılının Ocak-Ağustos döneminde bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 19,2 oranında artarak 107,6 milyar ABD dolarına yükselmiştir. Bu dönemde tüketim ve yatırım malları ithalatı artış oranları genel ithalat artış oranının altında kalırken, ara malları ithalatı, ihracat artışına paralel olarak yüzde 23,1 oranında artmıştır.

2007 yılının Ocak-Ağustos döneminde ülke gruplarının toplam ithalat içindeki paylarına bakıldığında OECD ve KEİ ülkelerinden yapılan ithalatın, toplam ithalat içindeki payının arttığı gözlenmiştir. AB ülkelerinden yapılan ithalatın payı 2006 yılının Ocak-Ağustos döneminde yüzde 43,2 seviyesinde iken, 2007 yılının aynı döneminde yüzde 40,4 oranına gerilemiştir.

TABLO: II. - Ülke Gruplarına Göre İthalat

(Milyar ABD Doları)

	Yıllık		Yüzde Pay		Ocak-Ağustos		Yüzde Pay
	2005	2006	2005	2006	2006	2007	2006	2007
TOPLAM İTHALAT	116,8	139,6	100	100	90,3	107,6	100	100
AVRUPA BİRLİGİ ÜLKELERİ (AB-27)	52,7	59,4	45,1	42,6	39,0	43,4	43,2	40,4
TÜRKİYE SERBEST BÖLGELERİ	0,8	0,9	0,7	0,7	0,6	0,8	0,6	0,7
DİĞER ÜLKELER	63,3	79,2	54,2	56,8	50,7	63,4	56,2	58,9
Diğer Avrupa (AB Hariç)	20,4	25,7	17,5	18,4	16,3	22,1	18,1	20,6
Afrika	6,0	7,4	5,2	5,3	4,8	4,4	5,3	4,1
Amerika	7,9	9,4	6,7	6,7	6,0	7,8	6,6	7,2
Asya	28,5	36,2	24,4	26,0	23,4	28,5	25,9	26,5
Yakın ve Orta Doğu	8,0	10,6	6,8	7,6	7,2	7,6	7,9	7,0
Diğer Asya	20,6	25,7	17,6	18,4	16,2	21,0	17,9	19,5
Diğer	0,5	0,5	0,4	0,4	0,3	0,6	0,3	0,5
OECD Ülkeleri	66,1	77,8	56,6	55,7	41,5	58,5	46,0	54,4
EFTA Ülkeleri	4,4	4,5	3,8	3,2	0,8	4,1	0,9	3,8
Karadeniz Ekonomik İşbirliği	20,5	27,0	17,5	19,4	10,3	22,0	11,4	20,5
Ekonomik İşbirliği Teşkilatı	5,1	8,1	4,4	5,8	2,8	6,4	3,1	5,9
Bağımsız Devletler Topluluğu	17,3	23,4	14,8	16,7	6,1	19,8	6,8	18,4
Türk Cumhuriyetleri	1,3	2,0	1,1	1,4	1,8	1,6	2,0	1,5
İslam Konferansı Teşkilatı	14,5	19,1	12,4	13,7	12,5	13,2	13,9	12,3

Kaynak: DPT, TÜİK

2007 yılı sonunda ithalatın bir önceki yıla göre yüzde 18,9 oranında artarak 166 milyar ABD dolarına ulaşması beklenmektedir. Söz konusu yılda ithalat fiyatlarının yüzde 6,9 oranında artacağı, bunun sonucunda reel ithalat artışının yüzde 11,3 olacağı tahmin edilmektedir.

Artan enerji fiyatları cari açığı olumsuz yönde etkilemektedir. Ham petrol fiyatında bir dolarlık artış, yıllık ham petrol ithalatı için ödediğimiz tutarı yaklaşık 190 milyon ABD doları artırmaktadır. Ham petrol fiyatının artışı sonucu diğer enerji ürünlerinde gerçekleşen fiyat hareketleriyle beraber, varil fiyatında bir dolarlık artış toplam enerji maliyetimize yaklaşık 530 milyon ABD doları ilave yük getirmektedir. 2007 yılında ham petrol varil fiyatının 65 ABD dolarına yükselmesi enerji ithalatımıza yaklaşık 2,1 milyar ABD doları ilave yük getirecektir.

Hizmetler Dengesi, Gelir Dengesi ve Cari Transferler

Turizm gelirlerinin etkisiyle geleneksel olarak fazla veren hizmetler dengesi 2006 yılında da 13,4 milyar ABD doları fazla vermiştir. 2007 yılının Ocak-Ağustos döneminde turizm gelirleri bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 9,6 oranında artarak 12,3 milyar ABD doları olarak gerçekleşmiştir. 2007 yılının tamamında ise, turizm gelirlerinin 18,6 milyar ABD dolarına ulaşacağı tahmin edilmektedir.

2007 yılının Ocak-Ağustos döneminde gelir dengesi, 2006 yılındaki seviyesini koruyarak 4,3 milyar ABD doları açık vermiştir. Portföy yatırımları altında yer alan genel hükümet ve bankalar tahvil geri ödemesi de dahil olmak üzere, 2007 yılı Ocak-Ağustos döneminde toplam 6,9 milyar ABD doları faiz ödemesi gerçekleşmiştir. Bu durumda, 2006 yılının Ocak-Ağustos döneminde 17 milyar ABD doları olarak gerçekleşen faiz ödemeleri hariç cari açık, 2007 yılının Ocak-Ağustos döneminde 16,4 milyar ABD dolarına inmiştir.

2007 yılının ilk sekiz ayında cari transferler kaleminde 1,1 milyar ABD doları fazla kaydedilmiştir.

Bu gelişmeler sonucunda, 2007 yılının ilk sekiz ayında 23,3 milyar ABD doları olarak gerçekleşen cari açığın, yıl sonunda 36,4 milyar ABD dolarına ulaşacağı tahmin edilmektedir.

b) 2008 Yılı Hedefleri

2008 yılında ihracatın yüzde 12,5 oranında artarak 117 milyar ABD doları seviyesine ulaşması, ithalatın ise yüzde 9,6 oranında artarak 182 milyar ABD doları olması öngörülmektedir. Böylece dış ticaret açığı 65 milyar ABD doları seviyesinde gerçekleşecektir. 2008 yılında 8,5 milyar ABD doları bavul ticareti ve 10,2 milyar ABD doları navlun ve sigorta gelirleriyle, dış ticaret dengesinde 46,9 milyar ABD doları açık öngörülmektedir.

2008 yılında ihracat fiyatlarının yüzde 1,7, ithalat fiyatlarının ise yüzde 2,5 oranında artacağı ve böylece reel olarak ihracatın ve ithalatın sırasıyla yüzde 10,6 ve yüzde 6,9 oranında artacağı tahmin edilmektedir.

TABLO: II. - Türkiye’nin Dış Ticareti ve Dış Ticareti Etkileyen Faktörler

	2005	2006	2007 (1)	2008 (2)
İhracat (Milyar ABD Doları)	73,5	85,5	104,0	117,0
İthalat (Milyar ABD Doları)	116,8	139,6	166,0	182,0
(Yüzde Değişim)
İhracat	16,3	16,4	21,6	12,5
İthalat	19,7	19,5	18,9	9,6
İhracat Fiyatları	6,0	3,5	8,3	1,7
İthalat Fiyatları	7,0	8,6	6,9	2,5
Reel İhracat	9,7	12,5	12,4	10,6
Reel İthalat	11,9	10,0	11,3	6,9
Reel Kur (1 ABD Doları + 1,5 Euro)	9,7	-0,4	9,5	-4,0
GSMH Büyüme hızı	7,6	6,0	5,0	5,5
Sanayi Büyümesi	6,5	7,4	5,5	5,7
Yurtiçi Talep Büyümesi	8,8	5,6	4,1	4,5
Üretkenlik	5,2	6,4	3,7^(3)
Üretkenlik (Gelişmiş Ekonomiler)	3,4	3,8	2,7	2,6
Birim İşgücü Maliyeti	12,7	-0,7	2,7^(3)
Birim İşgücü Maliyeti (Gelişmiş Ekonomiler)	-0,1	-0,8	1,4	0,7

Kaynak: TÜİK, DPT, IMF World Economic Outlook, Ekim 2007

(1) Gerçekleşme Tahmini

(2) Program

(3) Haziran ayı itibarıyla, yıllıklandırılmış

2008 yılında turizm gelirlerinin yüzde 5,1 artışla 19,6 milyar ABD dolarına, giderlerinin ise yüzde 4,7 oranında artarak 3,4 milyar ABD dolarına ulaşacağı öngörülmektedir. Diğer kalemlerle beraber hizmet gelirlerinin yüzde 6,1 oranında artarak 29,8 milyar ABD doları olacağı tahmin edilmektedir. Hizmet giderlerinin ise yüzde 6,4 artışla 14,6 milyar ABD dolarına çıkması beklenmektedir. Böylece, 2008 yılında hizmetler dengesinin yüzde 5,7 artışla 15,2 milyar ABD doları fazla vermesi beklenmektedir.

TABLO: II. - İhracatın Sektörel Dağılımı (ISIC.Rev.3)

	(Milyar ABD Doları)			(Yüzde Pay)			(Yüzde Değ.)
	2006	2007 (1)	2008 (2)	2006	2007 (1)	2008 (2)	07/06	08/07
TOPLAM İHRACAT	85,5	104,0	117,0	100	100	100	21,6	12,5
Tarım, Ormancılık, Balıkçılık	3,6	3,7	4,5	4,2	3,6	3,8	3,7	20,2
Madencilik ve Taş Ocakçılığı	1,1	1,6	1,8	1,3	1,5	1,5	36,1	15,4
İmalat Sanayi	80,2	98,0	109,8	93,8	94,2	93,8	22,1	12,0
Diğer	0,5	0,7	0,9	0,6	0,7	0,8	38,2	24,0

(1) Gerçekleşme tahmini

(2) Program

TABLO: II. - İthalatın Ekonomik Gruplara Göre Dağılımı (BEC)

	(Milyar ABD Doları)			(Yüzde Pay)			(Yüzde Değ.)
	2006	2007(1)	2008(2)	2006	2007(1)	2008(2)	07/06	08/07
TOPLAM İTHALAT	139,6	166,0	182,0	100	100	100	18,9	9,6
Sermaye Malları	23,3	26,5	28,8	16,7	16,0	15,8	13,4	8,8
Ara Malları	99,6	120,4	131,8	71,4	72,5	72,4	20,8	9,5
Ham Petrol	10,7	12,3	13,8	7,7	7,4	7,6	14,6	12,5
Diğer	88,9	108,1	118,0	63,7	65,1	64,8	21,6	9,1
Tüketim Malları	16,1	18,0	20,1	11,5	10,8	11,0	11,4	12,0
Diğer	0,5	1,2	1,3	0,4	0,7	0,7	136,4	8,8

(1) Gerçekleşme tahmini

(2) Program

2008 yılında gelir dengesinde 9,3 milyar ABD doları açık öngörülürken, cari transferler kaleminde 1,8 milyar ABD doları fazla beklenmektedir. Böylece, 2008 yılında cari işlemler açığının yüzde 7,9 oranında artarak 39,2 milyar ABD doları seviyesinde gerçekleşeceği öngörülmektedir. 2007 yılında yüzde 7,4 olması beklenen cari açığın GSMH’ya oranının, 2008 yılında yüzde 7,5’e yükseleceği tahmin edilmektedir.

TABLO: II. - Cari İşlemler Dengesi

(Milyar ABD Doları)

	2005	2006	2007(1)	2008(2)
CARİ İŞLEMLER HESABI	-22,6	-32,9	-36,4	-39,2
DIŞ TİCARET DENGESİ	-33,5	-41,3	-45,5	-46,9
İhracat (fob)	76,8	91,2	111,0	124,7
İhracat (fob)	73,5	85,5	104,0	117,0
Bavul Ticareti, Uyarlama	3,3	5,7	7,0	7,7
İthalat (fob)	-106,2	-128,8	-152,7	-167,7
İthalat (cif)	-116,8	-139,6	-166,0	-182,0
Navlun ve Sigorta, Uyarlama	10,6	10,8	13,3	14,3
Parasal Olmayan Altın (net)	-3,8	-3,3	-3,3	-3,4
Limanlarda Sağlanan Mallar (net)	-0,3	-0,4	-0,5	-0,5
HİZMETLER DENGESİ	15,3	13,4	14,4	15,2
Gelir	26,6	24,5	28,1	29,8
Gider	-11,4	-11,1	-13,7	-14,6
Taşımacılık	0,1	-0,1	0,2	0,2
Turizm	15,3	14,1	15,4	16,2
Gelir	18,2	16,9	18,6	19,6
Gider	-2,9	-2,7	-3,2	-3,4
Diğer Hizmetler	-0,1	-0,7	-1,2	-1,2
GELİR DENGESİ	-5,8	-6,6	-7,0	-9,3
Gelir	3,7	4,5	6,1	6,4
Gider	-9,5	-11,1	-13,1	-15,7
Ücret Ödemeleri	-0,1	-0,1	-0,1	-0,1
Yatırım Geliri Dengesi	-5,7	-6,5	-6,9	-9,2
Doğrudan Yatırımlar	-0,8	-1,0	-1,4	-1,8
Portföy Yatırımları	-0,9	-0,7	-0,1	-0,2
Diğer Yatırımlar	-4,0	-4,9	-5,5	-7,2
Faiz Geliri	1,0	1,5	2,0	2,0
Faiz Gideri	-5,0	-6,3	-7,4	-9,2
Uzun Vade	-4,5	-5,5	-6,6	-8,3
Kısa Vade	-0,6	-0,8	-0,8	-0,8
CARİ TRANSFERLER	1,5	1,7	1,7	1,8

Kaynak: TCMB, DPT

(1) Gerçekleşme tahmini

(2) Program
GRAFİK:3- Cari İşlemler Dengesi ve 2008 Yılı Hedefi (12 Aylık Toplamlar)

(Milyar ABD Doları)

Kaynak: TCMB, DPT

(1) Gerçekleşme tahmini

(2) Program