BiRİNCİ BÖLÜM 2013 yili programinin makroekonomiK

II. KAMU İKTİSADİ TEŞEBBÜSLERİ

1. Mevcut Durum

Özel sektör öncelikli ekonomi politikaları ve özelleştirmeler neticesinde KİT’lerin sayısı ve ekonomi içerisindeki payı günden güne azalmaktadır. Bunun bir göstergesi olarak KİT’lerin ürettiği katma değerin GSYH’ya oranının 2000 yılındaki yüzde 3,5 seviyesinden, 2012 yılında yüzde 1,1 seviyesine gerilemesi beklenmektedir. Buna paralel olarak 2000 yılı sonunda 435 bin olan KİT’lerde istihdam edilen personel sayısı 2012 yılında 171 bine düşmüştür.

Özelleştirme kapsamında izlenen kuruluşlar dâhil 2011 yılında GSYH’nın yüzde 0,22’si oranında finansman fazlası oluşturan KİT’lerin, 2012 yılında yüzde 0,25 finansman açığı vermesi programlanmasına rağmen, yıl içindeki gelişmelere bağlı olarak öngörülenden daha iyi bir performans sergilenmesi neticesinde yüzde 0,14 finansman açığı oluşturacağı tahmin edilmektedir.

Özelleştirme kapsamında izlenen kuruluşlar dâhil KİT’lerin 2012 yılında 2 milyar TL dönem kârı ve 2,1 milyar TL faiz dışı açık oluşturması beklenmektedir. Söz konusu kuruluşlara nakit olarak 5,4 milyar TL sermaye transferi, 2,4 milyar TL görev zararı ödemesi yapılması ve bu kuruluşların yatırım harcamasının 8 milyar TL olması beklenmektedir.

Stratejik yönetim anlayışını yerleştirmeye yönelik başlatılan faaliyetler kapsamında stratejik planları Kalkınma Bakanlığınca uygun bulunan KİT’ler, performans programlarını ve değerlendirme raporlarını oluşturmaktadır. Diğer taraftan Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü (TİGEM), Türkiye Taşkömürü Kurumu (TTK), Türkiye Elektrik İletim A.Ş. (TEİAŞ) ve Türkiye Elektromekanik Sanayi A.Ş.’de ise yeniden yapılandırma çalışmaları sürdürülmektedir.

2012 yılında dolar kurunun artması ve ham petrol fiyatlarının yüksek seviyelerde seyretmesi sebebiyle artan BOTAŞ’ın doğal gaz alım maliyeti, Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt A.Ş.’nin (TETAŞ) elektrik alım maliyetini ve Elektrik Üretim A.Ş.’nin (EÜAŞ) yakıt maliyetini de yükseltmiştir. Doğal gaz satış fiyatlarında Ekim ayında yapılan ayarlamaya rağmen; BOTAŞ’ın doğal gaz dağıtım şirketlerine yaptığı satışların ortalama fiyatı, ortalama doğal gaz alım fiyatının altındadır. BOTAŞ’ın önceki yıllarda al ya da öde taahhütleri kapsamında ödemesini yapıp kullanamadığı doğal gazın bir kısmı yıl içerisinde tüketilmiştir.

EÜAŞ’ın bünyesinde faaliyet gösteren Seyitömer Termik Santralinin yakıt ihtiyacını karşılayan Türkiye Kömür İşletmeleri (TKİ) bünyesindeki Seyitömer Linyitleri İşletme Müdürlüğünün EÜAŞ’a bağlanması hususunda Yüksek Planlama Kurulu Kararı alınmıştır. Yapılan düzenlemeyle Seyitömer Termik Santralinin yakıt kaynağıyla birlikte özelleştirilmesi amaçlanmaktadır.

Eti Maden, ihracı halinde ülke ekonomisine önemli tutarda katma değer sağlaması beklenen nadir toprak elementlerinin üretimi için girişimlere başlamıştır.

İhtiyaç sahiplerine bedelsiz dağıtılmak üzere TKİ ve TTK tarafından 2012 yılında yaklaşık 2,3 milyon ton, 2013 yılında ise yaklaşık 2 milyon ton kömür temin edileceği tahmin edilmektedir.

Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları İşletmesinin (TCDD) yatırımlarının ve istihdam giderlerinin finansmanı, bütçeden kuruluşa yapılan sermaye transferleriyle karşılanmaktadır. Kuruluşun 2012 yılı toplam yatırım harcamasının, KİT’lerin toplam yatırım harcamalarının yüzde 41’ine karşılık gelmesi beklenmektedir. Kuruluşa 2011 yılında 3,4 milyar TL sermaye transferi yapılmış olup 2012 yılında 4,4 milyar TL sermaye transferi yapılması beklenmektedir.

Önceki yıllarda sürekli zarar eden Makina ve Kimya Endüstrisi Kurumu (MKEK), son yıllarda yurtiçinin yanısıra yurt dışından da alınan siparişlerin artması sonucunda elde ettiği dönem kârlarıyla, Hazineye temettü öder hale gelmiştir.

Çay İşletmeleri Genel Müdürlüğünün (ÇAYKUR) piyasa şartlarından daha iyi alım fiyatı ve ödeme koşulları sağlaması neticesinde gerekenden daha fazla yaş çay alımı yapması, yüksek miktarda stokla çalışmasına neden olmaktadır. Yüksek stok ve personel maliyetlerinin karşılanabilmesi için ÇAYKUR’a yüksek tutarda sermaye transferi yapılmaya devam edilmektedir.

Et ve Balık Kurumu Genel Müdürlüğü (EBK), isim hakkı kullanımı verdiği ve satılan ürünleri sağladığı mağazaların sayısını ülke genelinde 56’dan 75’e çıkararak pazar payını artırmıştır. Kuruluşun kombinaları ülke geneline yayılarak 2012 yılında sayısı 11’e çıkmıştır. Kuruluşun mevcut kombinalarında üretim şartlarını iyileştirmeye yönelik modernizasyon çalışmaları sürdürülmektedir. Geniş ürün yelpazesine sahip olan EBK’nın satış fiyatlarının satış maliyetinin altında kalması, kuruluşun uzun yıllardır zarar etmesine sebep olmaktadır. EBK’nın zayıf mali yapısını güçlendirebilmesi için satılan malların birim maliyetlerini düşürücü tedbirler alması gerekmektedir.

Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO), 2011 yılında başlattığı yüksek oranda protein içeren kaliteli buğdaya daha yüksek fiyat verilmesini öngören müdahele alımlarına 2012/2013 alım sezonunda da devam etmiştir. Bu kapsamda, yüzde 11,5-12 oranında protein içeren Anadolu kırmızı sert buğday fiyatı 665 TL/ton, makarnalık buğday fiyatı 705 TL/ton olarak açıklanmıştır. Buğday ve mısır alımlarında bu yıl ilk defa isteğe bağlı randevulu alım sistemi uygulanmış, Eylül ayında başlayan çeltik alımlarında ise tam randevulu sisteme geçilmiştir.

2011 yılında 1,4 milyar ABD doları olarak gerçekleşen satış/devir işlemi tamamlanan özelleştirme uygulamaları, 2012 yılı Eylül ayı sonu itibarıyla 493,7 milyon ABD doları olarak gerçekleşmiştir. 2012 yılında Acıpayam Selüloz Sanayii ve Ticaret A.Ş.’deki yüzde 76,8, PETKİM Petrokimya Holding A.Ş.’deki yüzde 10,3 ve Kayseri ve Civarı Elektrik T.A.Ş.’deki yüzde 20 oranlarındaki kamu hissesi ile diğer kuruluşlara ait çeşitli taşınmazlar özelleştirilmiştir.

Türkiye Elektrik Dağıtım A.Ş.’ye ait elektrik dağıtım şirketlerinden 18 tanesinin özelleştirme ihalesi yapılmış olup bu şirketlerden 10 tanesinin özel sektöre devir işlemleri tamamlanmıştır. Vangölü ve Dicle Elektrik Dağıtım Anonim Şirketlerinin satış onayı alınmış olup satış sözleşmesi imzalanma aşamasındadır. Teklif sahiplerinin yükümlülüklerini yerine getirmemeleri nedeniyle İstanbul Anadolu Yakası ve Toroslar Elektrik Dağıtım Anonim Şirketlerinin özelleştirme ihaleleri iptal edilmiş olup tekrar ihaleye çıkılması için hazırlıklar yapılmaktadır. İhaleleri iptal edilen Gediz, Akdeniz ve Boğaziçi Elektrik Dağıtım Anonim Şirketlerinin yüzde 100 oranındaki hisselerinin blok satış yöntemiyle özelleştirilmesi amacıyla yeniden ihaleye çıkılmıştır. Aras Elektrik Dağıtım A.Ş.’nin özelleştirilmesi için yapılan ihale ise Danıştay tarafından iptal edilmiştir. Karara karşı Özelleştirme İdaresi Başkanlığı tarafından temyiz başvurusu yapılmış olup hukuki süreç devam etmektedir.

EÜAŞ’a ait 4 grup akarsu santralinin işletme hakkı devri yöntemiyle satışı Özelleştirme Yüksek Kurulu (ÖYK) tarafından onaylanmış olup devir sözleşmelerinin imzalanmasına ilişkin çalışmalar sürdürülmektedir. 10 gruba ayrılan 17 akarsu santralinin ise işletme hakkı devri yöntemiyle özelleştirilmesi amacıyla ihale ilanları verilmiştir. Ayrıca, EÜAŞ’a ait Hamitabat Elektrik Üretim ve Ticaret A.Ş.’nin yüzde 100 oranındaki hissesinin blok satış yöntemiyle özelleştirilmesine ilişkin ihale ilanı yayımlanmıştır.

Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş.’ye ait Portföy-B içerisinde yer alan Malatya, Erzincan, Elazığ ve Elbistan Şeker Fabrikaları ile Portföy-C içerisinde yer alan Kastamonu, Kırşehir, Turhal, Yozgat, Çorum ve Çarşamba Şeker Fabrikalarının özelleştirilmesiyle ilgili ihaleler 09/10/2012 tarihli ve 2012/151 sayılı ÖYK Kararıyla iptal edilmiştir.

Kayseri Şeker Fabrikası A.Ş.’deki yüzde 9,9, Doğusan Boru Sanayii ve Ticaret A.Ş.’deki yüzde 56,1 ve Başkent Doğalgaz Dağıtım A.Ş.’deki yüzde 100 oranlarındaki kamu hissesinin özelleştirilmesi amacıyla ihale ilanı yayımlanmıştır.

Karayolları Genel Müdürlüğünün sorumluluğunda olup yapım, bakım, onarım ve işletimini üstlendiği bazı otoyol ve köprülerin işletme haklarının verilmesi yöntemiyle özelleştirilmesi için çıkılan ihalede teklif verme süresi uzatılmıştır.

Daha önce özelleştirme ihalesi iptal edilen TCDD’ye ait İzmir Limanının kruvaziyer ve yük limanı olarak ayrı ayrı özelleştirilmesine karar verilmiştir. İzmir Kruvaziyer Limanının işletme hakkı devri yöntemiyle özelleştirilmesi amacıyla çıkılan ihale sadece bir teklif alınması nedeniyle iptal edilmiştir.

TABLO III: - 233 Sayılı KHK'ya Tabi İşletmeci KİT Finansman Dengesi

	2011	2012(1)	2013(2)
		(Cari Fiyatlarla, Milyon TL)
A. GELİRLER	96 713	109 226	114 346
I. İşletme Gelirleri	85 151	97 937	101 870
1. Mal ve Hizmet Satış Hasılatı	77 218	91 070	97 856
2. Diğer Gelirler	7 933	6 867	4 013
II. Kurum Bünyesinde Kalan Fonlar	4 737	3 536	4 420
1. Amortismanlar	3 326	3 370	4 161
2. Karşılıklar	1 411	166	260
III. Bütçe ve Fonlar	6 825	7 752	8 056
IV. Diğer Gelirler	0	0	0
B. GİDERLER	94 544	110 116	112 791
I. İşletme Giderleri	83 755	97 034	98 350
1. Mal ve Hizmet Satış Maliyeti	71 902	85 779	90 110
2. Diğer Giderler	11 853	11 256	8 239
II. Yatırım Harcamaları	5 791	7 260	9 997
III. Stok Artışı	1 180	1 565	643
IV. Sabit Kıymet Artışı	923	1 372	533
V. Dolaysız Vergiler	1 463	1 323	1 462
VI. Temettü Ödemeleri	1 402	1 548	1 780
VII. Diğer Giderler	31	13	27
C. GELİR-GİDER FARKI	2 169	- 890	1 554
D. FİNANSMAN	-2 169	890	-1 554
I. Kasa Banka Değişimi	570	- 426	-1 467
II. İç Borçlanma (Net)	- 155	930	-2 053
III. Dış Borçlanma (Net)	-2 584	386	1 966
	(GSYH'ya Oran, Yüzde)
A. GELİRLER	7,45	7,61	7,28
I. İşletme Gelirleri	6,56	6,83	6,48
1. Mal ve Hizmet Satış Hasılatı	5,95	6,35	6,23
2. Diğer Gelirler	0,61	0,48	0,26
II. Kurum Bünyesinde Kalan Fonlar	0,36	0,25	0,28
1. Amortismanlar	0,26	0,23	0,26
2. Karşılıklar	0,11	0,01	0,02
III. Bütçe ve Fonlar	0,53	0,54	0,51
IV. Diğer Gelirler	0,00	0,00	0,00
B. GİDERLER	7,28	7,68	7,18
I. İşletme Giderleri	6,45	6,76	6,26
1. Mal ve Hizmet Satış Maliyeti	5,54	5,98	5,74
2. Diğer Giderler	0,91	0,78	0,52
II. Yatırım Harcamaları	0,45	0,51	0,64
III. Stok Artışı	0,09	0,11	0,04
IV. Sabit Kıymet Artışı	0,07	0,10	0,03
V. Dolaysız Vergiler	0,11	0,09	0,09
VI. Temettü Ödemeleri	0,11	0,11	0,11
VII. Diğer Giderler	0,00	0,00	0,00
C. GELİR-GİDER FARKI	0,17	-0,06	0,10
D. FİNANSMAN	-0,17	0,06	-0,10
I. Kasa Banka Değişimi	0,04	-0,03	-0,09
II. İç Borçlanma (Net)	-0,01	0,06	-0,13
III. Dış Borçlanma (Net)	-0,20	0,03	0,13

Kaynak: Kalkınma Bakanlığı

(1) Gerçekleşme tahmini

(2) Program

TABLO III: - Özelleştirme Kapsamındaki KİT Finansman Dengesi  

	2011	2012(1)	2013(2)
		(Cari Fiyatlarla, Milyon TL)
A. GELİRLER	31 646	23 695	25 611
I. İşletme Gelirleri	29 773	22 819	24 674
1. Mal ve Hizmet Satış Hasılatı	18 078	19 581	21 268
2. Diğer Gelirler	11 695	3 238	3 406
II. Kurum Bünyesinde Kalan Fonlar	767	827	866
1. Amortismanlar	496	504	528
2. Karşılıklar	271	323	338
III. Bütçe ve Fonlar	1 106	49	70
IV. Diğer Gelirler	0	0	0
B. GİDERLER	31 004	24 807	26 935
I. İşletme Giderleri	30 488	24 230	26 310
1. Mal ve Hizmet Satış Maliyeti	16 690	19 087	20 889
2. Diğer Giderler	13 797	5 143	5 422
II. Yatırım Harcamaları	531	756	790
III. Stok Artışı	127	24	61
IV. Sabit Kıymet Artışı	- 220	- 238	- 237
V. Dolaysız Vergiler	78	36	10
VI. Temettü Ödemeleri	0	0	0
VII. Diğer Giderler	0	0	0
C. GELİR-GİDER FARKI	641	-1 112	-1 324
D. FİNANSMAN	- 641	1 112	1 324
I. Kasa Banka Değişimi	- 71	8	- 24
II. İç Borçlanma (Net)	- 729	998	1 280
III. Dış Borçlanma (Net)	159	106	68
	(GSYH'ya Oran, Yüzde)
A. GELİRLER	2,44	1,65	1,63
I. İşletme Gelirleri	2,29	1,59	1,57
1. Mal ve Hizmet Satış Hasılatı	1,39	1,36	1,35
2. Diğer Gelirler	0,90	0,23	0,22
II. Kurum Bünyesinde Kalan Fonlar	0,06	0,06	0,06
1. Amortismanlar	0,04	0,04	0,03
2. Karşılıklar	0,02	0,02	0,02
III. Bütçe ve Fonlar	0,09	0,00	0,00
IV. Diğer Gelirler	0,00	0,00	0,00
B. GİDERLER	2,39	1,73	1,71
I. İşletme Giderleri	2,35	1,69	1,67
1. Mal ve Hizmet Satış Maliyeti	1,29	1,33	1,33
2. Diğer Giderler	1,06	0,36	0,35
II. Yatırım Harcamaları	0,04	0,05	0,05
III. Stok Artışı	0,01	0,00	0,00
IV. Sabit Kıymet Artışı	-0,02	-0,02	-0,02
V. Dolaysız Vergiler	0,01	0,00	0,00
VI. Temettü Ödemeleri	0,00	0,00	0,00
VII. Diğer Giderler	0,00	0,00	0,00
C. GELİR-GİDER FARKI	0,05	-0,08	-0,08
D. FİNANSMAN	-0,05	0,08	0,08
I. Kasa Banka Değişimi	-0,01	0,00	0,00
II. İç Borçlanma (Net)	-0,06	0,07	0,08
III. Dış Borçlanma (Net)	0,01	0,01	0,00

Kaynak: Kalkınma Bakanlığı

(1) Gerçekleşme tahmini

(2) Program

TABLO III: - KİT'ler Hakkında Özet Bilgiler

	Özelleştirme Kapsamındaki Kuruluşlar Hariç Toplam				Özelleştirme Kapsamındaki Kuruluşlar Dâhil Toplam
	2011	2012(1)	2013(2)		2011	2012(1)	2013(2)
Toplam Personel Sayısı	147 038	146 033	143 061		173 945	170 977	167 464
- Memur ve Sözleşmeli Personel	75 616	76 217	75 161		82 103	82 478	81 257
- İşçi	71 422	69 816	67 900		91 842	88 499	86 207
Toplam Personel Harcamaları (3)	7 058	7 677	8 112		8 541	9 171	9 689
- Memur ve Sözleşmeli Personel	3 065	3 511	3 732		3 350	3 828	4 064
- İşçi	3 993	4 166	4 380		5 191	5 343	5 625
Mal ve Hizmet Satış Hasılatı (3)	77 218	91 070	97 856		95 295	110 651	119 124
Görev Zararı Tahakkukları (3)	1 963	2 557	3 127		1 963	2 557	3 127
İşletme Faaliyet Kâr – Zararı (3)	2 747	3 232	6 124		2 076	1 517	4 175
Faiz Ödemeleri (3)	543	318	341		640	422	463
Dönem Kâr – Zararı (3)	3 359	3 460	6 648		2 644	2 050	5 012
Faktör Gelirleri (3)	6 134	4 439	7 940		6 186	3 856	7 171
Temettü Ödemeleri (3)	1 402	1 548	1 780		1 402	1 548	1 780
Sabit Sermaye Yatırımları (3)	5 791	7 260	9 997		6 322	8 016	10 787
Bütçe ve Fon Transferleri (3)	6 825	7 752	8 056		7 931	7 801	8 126
Borçlanma Gereği* (3)	-2 169	890	-1 554		-2 810	2 002	- 231
Borçlanma Gereği* (3) (4)	4 655	8 642	6 501		5 121	9 803	7 895
Borçlanma Gereği* (3) (5)	-2 256	1 069	-1 424		-2 957	2 132	- 180
Borçlanma Gereği*/GSYH (Yüzde)	-0,17	0,06	-0,10		-0,22	0,14	-0,01
Borçlanma Gereği* (4)/GSYH (Yüzde)	0,36	0,60	0,41		0,39	0,68	0,50
Borçlanma Gereği* (5)/GSYH (Yüzde)	-0,17	0,07	-0,09		-0,23	0,15	-0,01
Personel Harcamaları/Hasılat (Yüzde)	9,14	8,43	8,29		8,96	8,29	8,13
Faiz Ödemeleri/Hasılat (Yüzde)	0,70	0,35	0,35		0,67	0,38	0,39

Kaynak: Kalkınma Bakanlığı

(*) Eksi işareti finansman fazlasını göstermektedir.

(1) Gerçekleşme tahmini

(2) Program

(3) Cari fiyatlarla, Milyon TL

(4) Bütçe ve Özelleştirme Fonu transferleri hariçtir.

(5) Faiz gelir ve gideri hariçtir.

2. 2013 Yılı Hedefleri

2013 yılında özelleştirme kapsamında izlenen kuruluşlar dâhil KİT sisteminin finansman fazlasının GSYH’ya oranı yüzde 0,01 olarak programlanmıştır. Bu hedefe ulaşılabilmesi; Genel Yatırım ve Finansman Programında öngörülen fiyat politikalarının gerçekleştirilmesi, tarım KİT’lerinde alım miktar ve fiyatlarının öngörülenin üstünde stok artışına yol açmayacak şekilde tespit edilmesi, yatırım harcamalarının belirlenen seviyede kalması ve bütçeden yapılacak transferlerin gerçekleştirilmesiyle mümkün olabilecektir.

2013 yılında Boğaziçi, Gediz, Trakya, İstanbul Anadolu Yakası, Toroslar, Akdeniz, Aras, Vangölü ve Dicle Elektrik Dağıtım Anonim Şirketleri ile Başkent Doğalgaz Dağıtım A.Ş.’nin özelleştirme işlemlerinin tamamlanması ve EÜAŞ’a ait üretim santrallerinden bir kısmının özelleştirme çalışmalarına başlanması öngörülmektedir.

2013 yılında tarım KİT’leri tarafından 2.750 bin ton buğday, 9 milyon ton şeker pancarı ve 620 bin ton yaş çay yaprağı alınması programlanmıştır.