BiSMİllahirrahmanirrahiM قال الله تعالى

3– Mersiye (Ağıt)

Şii şairlerin yaygın bir şekilde konuştukları ve şiir okudukları en önemli yerlerden biri de Peygamber hanedanının başına gelen felaketleri hatırlattıkları ve Ehl-i Beyt şehitlerine mersiye okudukları zamandır. Mersiyenin başlangıcı hicri 61 yılında İmam Hüseyin (a.s)’in şahadetinden sonrasına uzanır. Bu konuyu iki bölüm altında ele alabiliriz.

A) İmam Hüseyin (a.s) ve Diğer Kerbela Şehitleri için Mersiye Okuma

İslam’ın doğuşundan bu yana İslam tarihinde Kerbela vakasından daha büyük ve elem verici bir felaket baş göstermemiştir. Üzerinden 1400 yıl geçmesine rağmen müminlerin ve Peygamber Ehl-i Beyt’ini sevenlerin kalplerinde acısı hala çok derindir. Peygamber (s.a.a) Ehl-i Beyt’ine âşık olup şiir okuyabilenler, o zamandan bu zamana bu konuda şiirler okumuşlardır. Kerbela hadisesi hakkında en çok şiir, hicri birinci asrın sonunda ve Ben-i Ümeyye’nin çözülme başlangıcında okunmuştur. Ebu’l-Ferac İsfahani bu konuda şöyle diyor: “Son dönem şairlerinin birçoğu İmam Hüseyin (a.s) hakkında şiir okumuşlardır. Ama ilk dönem şairleri Beni Ümeyye’nin sert ve baskıcı yönetimlerinden dolayı İmam Hüseyin (a.s)’in başına gelen acı olaylardan dolayı ağıt niteliğinde daha az mersiye okumuşlardır.”¹ Örneğin Ubeydullah b. Hürr, İmam Hüseyin (a.s) hakkında mersiye okumasından dolayı İbn-i Ziyad tarafından takibe alınmış ve kaçmak zorunda kalmıştır.² Gerçi hicri ilk asırda da Seyidü’ş-Şüheda’nın başına gelen musibetlerle ilgili birçok şiir okunmuştur, ancak ikinci asırdan sonra okunan şiirlerden daha azdır.

Ben-i Haşim’in yüreği yanmış kadınları, elden verdikleri canlarının ardından ağıt yakan ilk kimselerdendirler. İmam Hüseyin (a.s)‘in şahadet haberi Medine’ye ulaştığında Zeynep bint-i Akîl Benî Haşim kadınları arasından feryat figan ederek çıktığında aşağıdaki şiiri okumaktaydı.

“Peygamber’e ne cevap vereceksiniz?

Ey ümmetin sonuncuları! Ne yaptınız diye sorduğu zaman.

Benim yokluğumda (ne yaptınız) benim Ehl-i Beyt’ime?

Yarısı esir olmuş, yarısı kanlara boyanmış.

Ben size nasihat ettiğim halde sizin yakınlarıma en kötü muamelede bulunmanız,

Benim yaptıklarımın karşılığı değildi.”¹

Kerbela şehitleri hakkında söylenmiş olan en yürek parçalayıcı mersiye Hz. Ebu’l-Fazl’ın annesi Ümmü’l-Benin’in mersiyeleridir. Ebu’l-Ferac’ın naklettiğine göre Ümmü’l-Benin, Hz. Abbas’ın oğlu Ubeydullah’ın elini tutuyor ve Bakî kabristanına gidiyordu. Medine halkı etrafında toplanıyor, mersiyesine ağlıyorlardı. Hatta Mervan b. Hakem gibi bir düşman bile bu hanımefendinin mersiyesine ağlıyordu.² Ümmü’l-Benin şöyle demiştir:

“Ey, Abbas’ın aşağılık insanlara nasıl hamle ettiğini

gözleriyle gören kimse

Ardında da Haydar’ın çocukları

aslanlar gibi duruyordu.

Bana ellerinin kesildiğini,

başının darbe aldığını haber verdiler.

Vah başına dik olarak gelen

darbeye maruz kalan yavrum.

Eğer senin kılıcın elinde

olsaydı kimse sana yaklaşamazdı.”¹

Kerbela esirlerinin bulunduğu kafile Medine’ye dönerken Medine yakınlarında İmam Zeyne’l-Âbidîn (a.s) Beşir b. Cüzlem’i kendilerinden önce Medine’ye gönderdi. Beşir, onların Medine’ye gelişlerini halka şu şiirle haber verdi:

“Ey Medine halkı! Artık burada yaşamaya mecaliniz kalmadı.

Hüseyin katledildi gözyaşlarınız sel olsun.

Onun bedeni Kerbela’da kana bulandı

ve başı mızrağın ucunda takıldı.”²

Şairler arasından Halit b. Midan, Ukbe b. Amr, Ebu’r-Rumeyh Huzai, Süleyman b. Kutte Adevi, Avf b. Abdullah Ahmer Ezdî ve Abdullah b. Hürr hicri ilk asrın mersiye okuyan şairleridir ve İmam Hüseyin (a.s)’in musibetinde şiir okumuşlardır. Halit b. Midan’ın, Şam’da o Hazret’in başını mızrağın başında gördüğünde şu şiiri okuduğu nakledilmiştir:

”Ey Muhammed (s.a.a’in kızının oğlu!

Başını kana boyanmış bir halde getirdiler.

Ey Muhammed (s.a.a’in kızının oğlu!

Seni gözler önünde öldürmekle sanki Peygamber’den intikam almak istediler!

Seni susuz öldürdüler.

Kur’an’ın tevil ve inzalini gözetmediler senin katlinde.

Sen öldürüldüğün için tekbir getirdiler.

Oysa seninle birlikte tekbiri ve kelimeyi tevhidi de öldürdüler.”³

Ubeydullah b. Hürr İmam Hüseyin (a.s)’in mersiyesinde şiir okuyan ilk şairlerdendir. Kasidesi şöyle başlamaktadır: “Hainin oğlu olan hain emir, bana şöyle diyor: Neden Fatıma’nın şehit oğluyla savaşmadın?” İbn-i Ziyad bu şiirleri duyunca Abdullah’ın peşine düştü. O bir ata binerek kaçtı ve kendini kurtardı.¹

İmam Hüseyin (a.s)’in katlandığı musibetlere mersiye okuyan önemli mersiye okuyucularından biri de Süleyman b. Kutte’dir. Aşağıdaki şiirler ona aittir.

Âl-i Muhammed’in evlerinin önünden geçtim

ama eskisi gibi dolu görmedim.

Ümit evleriydiler, musibet yeri oldular.

Büyük ve azim musibetler.

Acaba görmüyor musun güneşin, Hüseyin (a.s)’in

yokluğundan dolayı bitap, şehirlerinse üzgün olduğunu?

Acaba görmüyor musun gökyüzü, Hüseyin (a.s)’in

yokluğundan dolayı ağladı, feryat etti.

Yıldızlar ağıt yaktılar ve selam gönderdiler.²

Ancak hicri ilk asrın sonundan itibaren Emevi hâkimlerin baskıları, Abbasi kıyamı ve diğer isyanlarla uğraşmalarından dolayı azalmıştı. Sonunda Abbasiler tarafından yıkıldılar. Masum İmamlar (a.s) İmam Hüseyin (a.s)’e mersiye okunması kültürünü yaşatmışlardır. Kumeyt Esedi, Seyyit Himyeri, Süfyan b. Musab Abdi, Mansur Nemri ve Dibil Huzai gibi büyük şairler İmamlar’ın huzurunda İmam Hüseyin (a.s)’in başına gelen felaketlerle ilgili şiirler okumuşlardır. Süfyan b. Musab Abdi şöyle naklediyor: “İmam Sadık (a.s)’ın huzuruna vardım. İmam hizmetçisine, “Ümmü Ferve’ye söyleyin, gelsin ve atasının başına ne geldiğini duysun” dedi. Ümmü Ferve geldi ve perdenin arkasına oturdu. İmam Sadık (a.s) bana okumamı emretti. Bir kasideyi okumaya başladım. Kaside, “ey Ümmü Ferve! Gözyaşlarını tutma” diye başlıyordu. Bu sırada Ümmü Ferve ve diğer hanımların ağlama sesleri yükseldi.”¹

Yine Ebu’l-Ferac İsfahani, İsmail Temimî’den naklediyor:

İmam Sadık (a.s)’ın huzurundaydım. Seyyit Himyeri izin istedi ve içeri geldi. İmam ev halkına gelip perde arkasında oturmalarını emretti. Sonra Seyyit Himyeri’den İmam Hüseyin (a.s) için mersiye okumasını istedi. Seyyit şu şiiri okudu:

“Hüseyin’in kabrine git ve pak

kemiklerine şöyle de:

Ey kemikler her zaman salim

ve suvarılmış ol.

Kabrine vardığın zaman develer

gibi uzunca bir süre bekle.

Ağlat Masum İmamı Masum

Hüseyin’le.

Ağlaman tıpkı evladını yitirmiş

ananın ağlaması ve feryadı gibi olsun.”

Ravi şöyle diyor: İmam’ın gözyaşlarının yanaklarından süzüldüğünü gördüm ve evden ağlama sesleri yükseliyordu.² Bazen de Fudayl Rassan ve Ebu Harun Mekfuf, İmam Sadık (a.s) için Seyyit Himyeri’nin İmam Hüseyin (a.s) hakkındaki şiirlerini okuyor ve Hazret’i ağlatıyorlardı. Kuluveyh’in dediğine göre İmam Sadık (a.s) ashabından olan Ebu Ammar’dan, Abdi’nin İmam Hüseyin (a.s)’in mersiyesiyle ilgili şiirlerini kendisi için okumasını istemiştir.³

Dibil Huzai gibi bir şair İmam Hüseyin (a.s)’in mersiyesiyle ilgili şiirler okumuştur. O, İmam Rıza (a.s)’ya ceddi İmam Hüseyin (a.s)’in mersiyesini okurdu.⁴

B) Diğer Peygamber Evladı Şehitlerinin ve Katledilenlerinin Mersiyesi

Şia’nın yüreği yanan şairi, Müslim b. Akîl ve Hani b. Urve’nin şahadetini görünce bu şiiri okumuş ve şiiri dillerde dolaşmaya başlamıştır.

“Eğer ölümün ne olduğunu öğrenemediysen,

pazarda İbn-i Akil ve Hani’ye bak.

Kılıcın yüzünü parçaladığı pehlivana bak,

yukardan düşen ve katledilene de.

Emir’in emriyle bu hale geldiler

ve haberleri yolcuların diline düştü.

Ölümün, rengini değiştirdiği bedeni görüyorsun

ve kan her tarafından süzülmekte.

Acaba Medhec kabilesi kısas peşinde olduğu halde Mehaic,

adlarının baki kalacağını mı sanmaktadır?”¹

A’şa Hemdan uzun bir kasidede Tevvabin’e şöyle ağıt yakmaktadır:

“Ordular, Seniyye’nin diğer tarafından İbn-i Ziyad’a

doğru hareket ettiler.

Ey Irak ordusunun en iyileri!

Siz en küçük yağmur bulutlarını bereketlendirdiniz.”²

Yine Şii şairler, Abbasiler döneminde kıyam ederek şehit düşen Zeyd b. Ali, oğlu Yahya ve İmam Hasan (a.s)’ın evlatlarına ağıt niteliğinde şiirler okumuşlardır. Aynı şekilde Ali b. Abdullah Havafi, Müşeyyi Medeni, Eşce’ b. Amr Selma ve Ebu Talip Kummi, İmam Rıza (a.s)’ya ağıt olarak şiir okumuşlardır.³

Ancak İmam Hüseyin (a.s)’den sonra Âl-i Ebi Talip içerisinde en çok mersiye şiiri Yahya b. Ömer Talibi için okunmuştur. O hicri 248 yılında kıyam etmiş, Muhammed b. Abdullah b. Tahir tarafından öldürülmüştür.¹

Mesudi onun hakkında, “uzak yakın herkes ona ağıt yaktı, küçük büyük herkes ağladı” demektedir.²

Ebu’l-Ferac İsfahani şöyle der:

“Abbasiler zamanında katledilen Ebi Talip evlatları içinde Yahya b. Ömer Talibi kadar hakkında şiir ve mersiye okunan kimseyi bulamadım.”³