Blogumuzu ziyarYt etmYyi unutmayın: utopiaderslik blogspot com

Истещсалын дахили амилляри

Yüklə 15,57 Mb.

səhifə	15/43
tarix	21.11.2018
ölçüsü	15,57 Mb.
	#84324

1 ... 11 12 13 14 15 16 17 18 ... 43

Истещсалын дахили амилляри

Технолоэийа. Бцтцн бу амилляр технолоэи-

йанын кюмяйи иля бир йеря ъямлянир

Сащибкарлыг

фяалиййяти

Ямяк

Истещсал васитяляри

Ямяк васитяляри

Ямяк предметляри

Хаммал, материал, електрик енержиси вя с.

Истещсал просеси цчцн шяраит йарадан васитяляр

Ямяк алятляри

Машын, алятляр, аваданлыглар вя с.

_{Sxem 1. İstehsal amillYri}
_{QYrb iqtisad YdYbiyyatında istehsalın 4 Ysas amili gцstYrilir vY başqa cьr qruplaşdırılır: 1. ЏmYk; 2. Kapital; 3. Torpaq vY 4.Sahibkarlıq fYaliyyti. Bu amillYrin hYr birinin istehsaldakı rolu vY birinci ьз amilin bazarları mYsYlYsi Ytraflı цyrYnilir.}

_{ЏmYk dedikdY mьYyyYn bir faydalı nYticYnin alınmasına yцnYldilmiş insan fYaliyyYti nYzYrdY tutulur.}

_{Kapital dedikdY – maddi nemYtlYrin istehsalı ьзьn lazım olan yığılmış bьtьn istehsal vasitYlYri nYzYrdY tutulur.}

_{Torpaq dedikdY – yalnız цzlьyьndY torpaq deyil, onunla yanaşı hava, su vY tYbiYtin istifadY ьзьn verdiyi bьtьn nemYtlYr nYzYrdY tutulur.}

_{Sahibkarlıq fYaliyyYti dedikdY – istehsalın yuxarıda gцstYrilYn ьз amilin birlYşmYsinY tYsir edYn, onların hYrYkYtY gYtirilmYsi vY istifadYsini tYmin edYn fYaliyyYt nцvь başa dьşьlьr.}

_{Bьtьn bu amillYr istehsal prosesindY qarşılıqlı tYsir halında, birlikdY fYaliyyYt gцstYrirlYr. Lakin, onların hYr birinin цz funksiyası, цz rolu olduğundan onların hYr biri ayrılıqda, nisbi mьstYqil şYkildY цyrYnilir. Birinci ьз amil istehsal resursları kimi qiymYtlYndirilir.}

Мцасир истещсалын амилляри

Ямяк

Капитал

Торпаг

Сащибкарлыг

фяалиййяти

_{Sxem 2. Müasir istehsalın amillYri}

_{§2.Resurslar, onlardan istifadY qaydaları vY normaları.}

_Resurslar_ı_n_qar_ş_ı_l_ı_ql_ı_YvYzlYnmYsi

_{İstehsalın baş vermYsi ьзьn lazım olan bьtьn tYbii, insanın YmYyilY yaradılan vY istehsalda istifadY edilYn istehsal vasitYlYri vY onları hYrYkYtY gYtirYn insanlar iqtisadi resurslar adlanır. Bu resurslara maliyyY (pul) vasitYlYri dY daxildir.}

_Resurslar_ı_a_ş_a_ğı_dak_ı_kimi_t_Y_snifl_Y_ş_dirilir_:

_{1) maddi resurslar; 2) insan resursları; 3) maliyyY resursları.}

_Maddi_resurslara_torpaq_,_xammal_,_materiallar_vY_kapital_daxildir_.

_İ_nsan_resurslar_ı_na_i_ş_qüvv_Y_si₍_Y_m_Y_k₎_v_Y_sahibkarl_ı_q_qabiliyy_Y_ti_aiddir_.

_{MaliyyY resurslarına istehsal üçün tYlYb olunan pul vYsaitlYri daxildir.}

_Bazar_{mьnasibYtlYri}_ş_YraitindY_bьtьn_resurslar_bazar_sьzgYcindYn_keзir_,_bazar_mexanizminin_kцmYyilY_hYrYkYtY_gYtirilYrYk_istifadY_olunur_._Resurslar_mYhduddur_,_onlara_olan_tYlYbat_isY_bцyьkdьr_._Onlardan_elY_istifadY_olunmal_ı_d_ı_r_ki_,_firmalar_ı_n_tYlYbi_цdYnilsin_vY_laz_ı_m_olunan_qYdYr_YmtYY_vY_xidmYtlYr_istehsal_oluna_bilsin_._ElY_,_istehsal_ı_n_funksiyas_ı_da_mцvcud_resurslar_ş_YraitindY_maksimum_miqdarda_mYhsul_burax_ı_l_ı_ş_ı_n_ı_tYmin_etmYkdir_._{Gцrьndьyь}_kimi_,_resurslar_ı_n_sYrfi_ilY_mYhsulun_burax_ı_l_ı_ş_ı_aras_ı_nda_bir_as_ı_l_ı_l_ı_q_vard_ı_r_._Buradan_da_mцvcud_resurslarla_burax_ı_lacaq_mYhsulun_maksimum_miqdar_ı_n_ı_mьYyyYn_etmYk_imkan_ı_YldY_edilir_._Bunun_ьзьn_dY_mцvcud_resurslardan_mьxtYlif_{kombinasiyalarda}_istifadY_etmYklY_YmYk_mYhsuldarl_ığı_yьksYldilir_vY_mYhsul_burax_ı_l_ı_ş_ı_art_ı_r_ı_l_ı_r_._Bu_i_ş_lY_mY_ş_ğ_ul_olan_firmalard_ı_r_ki_,_onlar_ı_n_da_mYqsYdi_mYnfYYti_maksimuma_зatd_ı_rmaqd_ı_r_._Buna_gцrY_dY_resurslardan_istifadY_normalar_ı_mьYyyYn_edilir_vY_mьntYzYm_olaraq_yenilY_ş_dirilir_._RYqabYt_ş_YraitindY_Yn_az_mYsrYflYrlY_daha_yьksYk_nYticYlYrY_nail_olmaq_zYruri_tYlYbdir_vY_ona_YmYl_edilmYlidir_._Bunun_ьзьn_konkret_ş_YraitdY_hans_ı_istehsal_amilindYn_istifadY_etmYk_sYrfYlidirsY_ona_ьstьnlьk_verilir_._HYr_bir_konkret_istehsal_amilindYn_istifadY_hYddi_var_vY_hYddYn_art_ı_q_tstifadY_edildikdY_onun_mYhsuldarl_ığı_azal_ı_r_._Buna_gцrY_dY_qar_ş_ı_l_ı_ql_ı_YlaqYdY_istifadY_olunan_istehsal_amillYri_aras_ı_nda_uy_ğ_un_nisbYtlYr_tYmin_edilmYlidir_._Bu_amillYrdYn_mьxtYlif_{kombinasiyalarda}_istifadY_etmYklY_burax_ı_l_ı_ş_ı_n_hYcmini_YvvYlki_sYviyyYdY_saxlamaq_vY_ya_art_ı_rmaq_olar_._bu_zaman_istehsal_amillYrindY_qar_ş_ı_l_ı_ql_ı_YvYzlYmYklY_istifadY_edilmYsi_faydal_ı_olur_._Ancaq_qar_ş_ı_l_ı_ql_ı_YvYzlYnmYnin_dYrYcYsi_mьxtYlif_nцv_ola_bilYr_:

_1._Mütl_Y_q_qar_ş_ı_l_ı_ql_ı_Y_v_Y_zl_Y_nm_Y_–_bu_o_halda_olur_ki_,_n_Y_z_Y_rd_Y_tutulan_burax_ı_l_ı_ş_ı_n_h_Y_cmi_iki_d_Y_yi_ş_Y_n_resursdan_birind_Y_n_istifad_Y_etm_Y_kl_Y_yaxud_da_onlar_ı_n_kombinasiyas_ı_yolu_il_Y_t_Y_min_edilir_._M_Y_s_Y_l_Y_n_,_yeni_texnika_t_Y_tbiq_etm_Y_kl_Y₍_bu_halda_canl_ı_Y_m_Y_y_Y_q_Y_na_Y_t_olunur_).

_{2.MütlYq komplektlYşdirmY – mövcud mYhsul növünün istehsalı üçün eyni proporsiyada dYyişYn resursdan istifadY olunur. Burada resursların yeganY mümkün kombinasiyasından istifadY olunur. Onların nisbYti kYmiyyYtcY eynidir, nisbYt birinin xeyrinY çox dYyişsY istehsal qeyri mümkün olur (mYsYlYn, 1 süpürgYçiyY 20 süpürgY lazım deyil. 20 maşina 1 sürücü nisbYti ağıla batmazdır.)}

_{3. QismYn qarşılıqlı YvYzlYmY – bu halda mYhsul istehsalı üçün iki dYyişYn resursdan istifadY olunur, mYsYlYn, YmYk vY kapitaldan. Ancaq onlar tapşırıqdan asılı olaraq müxtYlif kombinasiyada dYyişY bilYr.}

_Qar_ş_ı_l_ı_ql_ı_YvYzlYmYni_ba_ş_qa_mYnada_da_ba_ş_a_dь_ş_mYk_olar_._MYsYlYn_,_tikintidY_da_ş_ı_kYrpiclY_,_dYmiri_ş_iferlY_,_a_ğ_ac_ı_metal_konstruksiya_ilY_YvYz_etmYk_olar_._Bu_mьxtYlif_halda_ola_bilir_{: 1-}_ci_halda_,_da_ş_зat_ı_ş_mad_ı_qda_,_onu_kYrpiclY_YvYz_etmYk_olar_{; 2-}_ci_halda_ş_ifer_dYmirdYn_ucuz_olduqda_vY_s_._Bьtьn_bu_qar_ş_ı_l_ı_ql_ı_{YvYzlYmYlYrdY}_mYqsYd_daha_az_resurslardan_istifadY_etmYklY_daha_зox_mYhsul_istehsal_etmYkdir_.
_{§3. ЏmYk istesal amili kimi. İş qьvvYsi vY YmYk. İş qabiliyyYtli Yhali.}

_{ЏmYk bazarı, YmYyY olan tYlYb vY tYklif. ЏmYk haqqı vY mYşğulluq}
_{İstehsalın dYyişmYz vY sabit amillYrindYn biri YmYkdir. ЏmYk insanın mYqsYdYuyğun şьurlu fYaliyyYtidir. Bu fYaliyyYt isY insanın iş qьvvYsinin sYrfi nYticYsindY mьmkьn olur.}

_İ_ş_qüvv_Y_si_n_Y_dir_?_Mü_Y_yy_Y_n_bir_nem_Y_ti_Y_ld_Y_etm_Y_k_üçün_insan_ı_n_h_Y_r_d_Y_f_Y_i_ş_Y_sald_ığı_fiziki_v_Y_m_Y_n_Y_vi_qabiliyy_Y_tl_Y_rinin_m_Y_cmusudur_.

_{mYklYr müxtYlif mYzmunlu olur: fiziki vY Yqli YmYk; ixtisaslı vY ixtisassız YmYk; ağır YmYk vY yüngül YmYk; canlı YmYk vY keçmiş YmYk; mYhsuldar YmYk vY qeyri mYhsuldar YmYk vY s.}

_{Öz funksional tYyinatına görY YmYklYr: sYnaye YmYyi, aqrar YmYk, elm YmYyi, idarYetmY YmYyi, sahibkar YmYyi vY fYhlY YmYyi vY s. kimi dY fYrqlYnirlYr.}

_{Öz xarakterinY görY dY YmYklYr fYrqlYnirlYr: azad YmYk, asılı YmYk, muzdlu YmYk, tYhkimli kYndli YmYyi vY s. mYniy növlYi aşağıdakı sxemdY tYsvir olunmuşdur.}

Ямяйин нювляри

зярури

мящсулдар

физики

изафи

гейри - мящсулдар

ягли

мцряккяб

садя

ихтисаслы ямяк

аз ихтисаслы ямяк

_{Sxem 3. mYyin növlYri}
_{mYk müYyyYn vaxt YrzindY sYrf olunur ki, bu vaxt iş vaxtı vY yaxud iş günü adlanır. mYyin tYbii ölçüsü vaxtdır (1 saatlıq YmYk vY s.).}

_{MYhsulun istehsalı YmYk sYrfilY mümkün olur. mYyin mYhsuldarlığının yüksYlmYsi ilY istehsal olunan mYhsulun miqdarı artır. mYyin mYhsuldarlığı onun sYrfinin sYmYrYliliyi dYrYcYsini ifadY edir. mYyin intensivliyi isY onun sYrfinin tezliyi dYrYcYsini ifadY edir vY nYticYdY istehsal olunan mYhsulun miqdarı artır. HYr bir sahibkar çalışır ki, onun müYssisYsindY YmYk mYhsuldarlığı yüksYk olsun.}

_{Bazar iqtisadiyyatı şYraitindY YmYk (iş qüvvYsi) YmtYYdir vY onun öz bazarı vardır. İstehsal resurslarından biri kimi YmYk bazarının öz fYrqli cYhYtlYri vY YlamYtlYri vardır. mYk bazarının Ysas fYrqli cYhYti ondan ibarYtdir ki, bu bazarda hYmkralar ittifaqı, korporasiya vY dövlYt iştirak edir. DigYr tYrYfdYn YmYk insanın hYyat fYaliyyYtinin funksiyasıdır, insandan ayrı deyildir. Buna görY dY bazarda firma vY iş qüvvYsinin daşıyıcısı qarşılıqlı münasibYtdY olur. Ancaq YmYk insandan ayrı satıla bilmYz, alqı-satqı obyekti ola bilmYz. onun daşıyıcısı olan insan da alınıb satıla bilmYz. bYs satılan nYdir? Marksist tYlimY görY YmYk deyil, iş qüvvYsi alınıb satılır. Müasir YdYbiyyatida YmYk deyil YmYyin göstYrdiyi xidmYt alınıb satılır fikri geniş yayılmışdır.}

_{mYyin alqı-satqısı muzdlu formada hYyata keçirilir, yYni işçi muzdla işY götürülür. Bu zaman işY götürYn tYrYf YmYkdYn istifadY hüququnu alır. DemYli, alınıb-satılan YmYk deyil, YmYyin xidmYtindYn istifadY hüququdur. mYkdYn istifadY hüququ da bazar qanunlarının tYlYbinY uyğun hYyata keçirilir.}

_{DigYr bazarlardan fYrqli olaraq YmYk bazarının öz xüsusiyyYtlYri vardır:}

_{1. Adi YmtYYlYrin alqı-satqısı zamanı alıcı vY satıcının YlaqYsi (kreditY verilYn istisna olmaqla) o saat da kYsilir. mYk bazarında isY YsasYn müqavilY münasibYti formasından istifadY edilir vY işY götürYnlY işçinin YlaqYsi uzun müddYtli olur;}

_{2. mYk bazarında qeyri-pul amillYri böyük rol oynayır – işin mürYkkYbliyi vY prestijliyi, YmYk şYraiti vY tYhlükYsizliyi, mYşğulluğa tYminat, peşY-ixtisas sYviyyYsi, kollektivdY mYnYvi mühit vY s.}

_{3. MüxtYlif strukturların tYsiri – hYmkarlar ittifaqı, YmYk qanunvericiliyi, mYşğulluğa dair dövlYt siyasYti, sahibkarlar ittifaqı vY s. halinin YksYriyyYti muzdlu işçilYrdir vY cYmiyyYtin sabitliyi onların hYyatından çox asılıdır. Buna görY dY göstYrilYn orqanlar YmYk bazarında baş verYn proseslYrY biganY qala bilmYzlYr vY onun tYnzimlYnmYsindY fYal iştirak etmYlidirlYr.}

_İ_ş_lYyYn_Yhali_sYrf_etdiyi_YmYyin_mьqabilindY_mьYyyYn_YmYk_haqq_ı_al_ı_r_vY_bu_amil_i_ş_qьvvYsinin_alq_ı_-_satq_ı_s_ı_zaman_ı_nYzYrY_al_ı_n_ı_r_._Dar_mYnada_YmYk_haq_ı_q_mьYYn_vaxt₍_saat_,_gьn_vY_s_.)_YrzindY_istifadY_edilmi_ş_YmYyin_pulla_{цdYnilmYsidir}_._ЏmYk_haqq_ı_gYlir_{mYnbYlYrindYn}_biri_olmaqla_ba_ş_qa_bir_mцvzuda_Ytrafl_ı_ş_Yrh_olunur_.

_{mYk haqqı nominal vY real YmYk haqqı olmaqla fYrqlYndirilir.}

_{Nominal YmYk haqqı – pul fonmasında işçinin aldığı mYblYğdir.}

_{Real YmYk haqqı – pulun yaşayış vasitYlYrindY ifadYsidir.}

_{mYk bazarında tYlYb vY tYklif Ysasında proses baş verir. mYk bazarında tYlYb tYrYfdYn sahibkarlar (firma) vY dövlYt çıxış edir (tYlYbin subyektlYri). TYklifin subyekti kimi ev tYsYrrüfatları çıxış edir.}

_{Muzdla işY götürülYn işçilYrin sayı iki amildYn asılıdır: 1) YmYk haqqının hYcmindYn; 2) son YmYk mYhsulunun qiymYtliliyindYn (pul ifadYsindY). Muzdlu işçilYrin sayı artdıqca mYhsuldarlığın hYddi azalır. mYk haqqının mövcud miqdarı kifayYt etmYdikdY işY götürmY dayandırılır. BelY ki, YmYk haqqı dYrYcYsi (stavkası) artdıqca, bYrabYr şYraitdY, sahibkar YmYk tYtbiqini azaldır. VY YksinY, YmYk haqqı stavkası azaldıqda işY götürülYnlYrin sayı artır. mYk tYklifi dY YmYk haqqının kYmiyyYtindYn asılıdır. mYk haqqı yüksYk olduqda YmYk tYklifi dY artır. Bu bir çox amillYrdYn asılıdır:}

_{a) ÖlkY Yhalisinin iş qabiliyyYtli hissYsinin sayından vY onun iqtisadi fYal hissYsinin miqdarından;}

_{v) İş gününün orta uzunluğundan;}

_{c) İşçilYrin peşY-ixtisas tYrkibindYn vY s.}

_{Bu problem Yhalinin mYşğulluğu ilY bağlıdır. gYr bütün sahibkarların YmYk haqqı fondu ölkY Yhalisinin işlYyY bilYnlYrinin sayına uyğun olsa onda tYlYb vY tYklif uyğun olar vY tam mYşğulluq tYmin olunardı. Bu isY YmYli cYhYtdYn qeyri-mümkündür vY buna görY dY ölkYdY işsizlik problemi daim mövcud olur.}

_{§4. Kapital istesal amili kimi. Kapital bazarı. Kapitala olan tYlYb vY tYklif}
_{Kapital mYsYlYsi iqtisadi nYzYriyyYdY mьbahisY doğuran mYsYlYlYrdYndir vY ona mьxtYlif tYriflYr verilir:}

₁₎_A_._Smit_Y_gör_Y_kapital_y_ığı_lm_ı_ş_Y_m_Y_kdir_{; 2)}_D_._Rikardoya_gör_Y_kapital_istehsal_vasit_Y_l_Y_ridir_{; 3)}_K_._Marksa_gör_Y_kapital_–_öz_-_özün_Y_artan_d_Y_y_Y_rdir_,_izafi_d_Y_y_Y_r_yaradan_d_Y_y_Y_rdir_,_istismar_münasib_Y_tl_Y_ridir_{, 4)}_Dig_Y_r_mü_Y_llifl_Y_r_Y_gör_Y_kapitial_y_ığı_lm_ı_ş_puldur_v_Y_s_.

Капиталын функсионал тяйинатына эюря
Торпаг

капиталы

Тиъарят

капиталы

Боръ

капиталы
Сянайе капиталы-сащибиня мянфяят

эятирир

Фярди капитал

айры-айры

мцяссисялярин

капиталыдыр
Иътимаи капитал-фярди капиталларын гаршылыглы яла-

гяси вя гаршылыглы асылылыьы-

нын мяъмуудур
_{Sxem 4. Kapitalın formaları}
_{Bьtьn bu mьxtYlif baxışlarda belY bir ьmumilik var: kapital gYlir gYtirir. Buradan da ona belY bir geniş tYrif verilir: Kapital – gYlir gYtirYn dYyYrdir. Bu mYnada istehsal fondlarını, torpağı, qiymYtli kağızları, banka qoyulmuş depozitlYr, toplanmış biliklYr («insan kapitalı») vY s. kapitaldır. Sadalanan nemYtlYrin hYr biri mьxtYlif formalarda gYlir gYtirir.}

_F_._Kens_,_A_._Smit_,_S_._C_._Mill_,_A_._Mar_ş_all_kimi_görk_Y_mli_iqtisadç_ı_lar_kapital_ı_t_Y_rkib_ünsürl_Y_ri_üzr_Y_Y_sas_v_Y_dövriyy_Y_kapitallar_ı_na_ay_ı_r_ı_rlar_._Bunlar_dövr_etm_Y_xüsusiyy_Y_tl_Y_rin_Y_gör_Y_f_Y_rql_Y_nirl_Y_r_.

_{sas kapital: 1. İstehsalda bütövlükdY iştirak edir vY öz dYyYrini istehsal olunmuş mYhsulun üzYrinY hissY-hissY keçirir (binalar, maşınlar, qurğular); 2. sas kapital bir neçY istehsal prosesindY iştirak edir, öz formasını saxlayır.}

_{DövriyyY kapitalı: 1. İstehsal prosesinY hissY-hissY daxil olur, öz dYyYrini mYhsulun üzYrinY birdYn-birY keçirir; 2. Yalnız bir istehsal prosesindY iştirak edir vY ilkin formasını dYyişir (xammal, material, elektrik enerjisi vY s.).}

_{Kapitalın öz bazarı vardır vY bu bazarda kapital alınıb satılır. İqtisadçılar fiziki formasında kapitalı onun xidmYt göstYrmYsindYn fYrqlYndirirlYr. BelY ki, nemYt olan kapital (maşın, dYzgah, bina vY s.) xidmYt göstYrYn kapitaldan fYrqlYndirilir vY qiymYtlYndirilir. Maşının öz qiymYtilY ondan istifadYnin qiymYti (pul ifadYsindY maşın - saat) yYni icarYyY verildiyinY görY alınan icarY haqqı fYrqlYnir. Buna görY dY kapital bazarı dedikdY onun üç seqmenti nYzYrdY tutulur:}

_{Kapital nemYti bazarı, burada istehsal fondları alınıb-satılır;}
_{Kapital xidmYti bazarı – fondlar haqqı ödYnilmYklY, müvYqqYti istifadY üçün icarYyY verilY bilYr;}
_{Borc kapitalı bazarıdır ki, faiz gYtirir.}

_İ_stehsal_amili_olan_kapital_bilavasitY_istehsalda_i_ş_tirak_edir_vY_onun_kцmYyilY_nemYtlYr_haz_ı_rlan_ı_r_._Bu_nemYt_nY_qYdYr_зox_haz_ı_rlanarsa_,_kapital_ı_n_mYhsuldarl_ığı_da_bir_o_qYdYr_yьksYk_olar_._kapital_ı_n_mYhsuldarl_ığı_onun_gYlirliyindY_,_yaxud_kapital_ı_n_gYlirliyi_normas_ı_nda_ifadY_olunur_._Kapital_ı_n_gYlir_gYtirmYsi_a_ğ_ac_ı_n_meyvY_vermYsi_kimi_tYbii_hald_ı_r_.

_Bazarda_kapitala_olan_t_Y_l_Y_b_firma_sahibl_Y_ri_t_Y_r_Y_find_Y_n_ir_Y_li_sürülür_,_m_Y_hsuldar_kapital_ı_t_Y_klif_ed_Y_n_is_Y_ev_t_Y_s_Y_rrüfatlar_ı_d_ı_r_.

_{Kapitalın xidmYtini tYlYb vY tYklif edYn isY firmalardır. Biri icarYyY verir, başqası isY icarYyY götürür. MYsYlYn, firma ona mYxsus kompüteri icarYyY verib icarY haqqı alır. İstehsalın normal fYaliyyYtini, fasilYsizliyini tYmin etmYk üçün pul formasında olan kapitaldan da istifadY olunur. Bu borc kapitalıdır. Borc kapitalına olan tYlYb dY istehsal fondları almaq üçün lazımdır, pul YldY etmYk üçün yox.}

_{Kapitala görY sahibkar mYnfYYt YldY etmYlidir. Lakin kapital hYddYn çox prosesY cYlb edildikdY mYnfYYt azalır. Bu kapitalın gYlirliyinin azalmasıdır vY qanundur. BelY bir qanunun olduğunu Smit, Rikardo, Marks vY Marşall görmüş vY öyrYnmişlYr.}

_{RYqabYt nYticYsindY kapitalın sahYlYr arasında axını vY Yks axını baş verir vY müxtYlif sahYlYrdY yaranmış mYnfYYt bölüşdürülür vY orta mYnfYYt yaranır.}

_{Borc verilYn (tYklif) kapitalın mYnbYyi isY müvYqqYti sYrbYstlYşYn pul vYsaitidir ki, banklarda toplanır vY ehtiyacı olanlara tYklif edilir vY müqabilindY faiz ödYnilir. Pul tYklifi çox olarsa, faiz norması aşağı olur, tYlYb çox, tYklif az olduqda isY faiz norması yüksYk olur. Faiz norması borc kapitalının gYtirdiyi gYlirin borc verilmiş kapitala faizlY nisbYtidir. Faiz borc kapitalının istifadYsinY görY ödYnilYn «haqqdır». TYlYb vY tYklifdYn asılı olaraq faiz dYrYcYlYri (stavkası) nominal vY real olaraq fYrqlYnirlYr.}

_{Nominal faiz dYrYcYsi – inflyasiya sYviyyYsini nYzYrY almadan müYyyYn edilmiş cari bazar dYrYcYsidir. Real faiz dYrYcYsi – nYzYrdY tutulan (göstYrilYn) inflyasiya sürYti çıxılmış nominal faiz dYrYcYsidir. MYsYlYn, illik nominal faiz dYrYcYsi 9 %-dir, gözlYnilYn inflyasiya sürYti 5 %-dir, onda (9-5)=4 %-Y. DemYli, real faiz dYrYcYsi 4 %-dir.}

_{Faiz dYrYcYlYri müxtYlif amillYrdYn asılı olaraq dYyişir: 1. borcun verildiyi müddYtdYn; 2. borc vYsaiti bazarının inhisarlaşması sYviyyYsindYn; 3. tYlYbdYn vY tYklifdYn.}
_{§5. Kapital vY investisiya qoyuluşları. İnvestisiya qoyuluşlarının}

_sYmYrYliliyi
_{Kapital vY investisiya qoyuluşları arasında qarşılıqlı YlaqY vardır. İnvestisiya kapitalın tYtbiqi formasıdır ki, nYticYdY kapital nemYtlYrinin цzь, (istehsal avadanlığı, dYzgahlar, maşın vY s.) onun ehtiyatı artır.}

_Real_investisiya₍_lat_ı_nca_«_investre_{» - «}_geyindirm_Y_k_»_dem_Y_kdir₎_g_Y_lir_Y_ld_Y_etm_Y_k_m_Y_qs_Y_dil_Y_{iqtisadiyyata}_uzun_müdd_Y_t_Y_kapital_qoymaqd_ı_r_._İ_nvestisiya_mü_Y_yy_Y_n_müdd_Y_t_Y_rzind_Y_Y_mt_YY_v_Y_istehsal_vasit_Y_l_Y_rinin_istehsal_ı_na₍_evl_Y_r_,_zavodlar_,_texnika_v_Y_s_.)_v_Y_ya_ehtiyatlara₍_xammal_,_material_,_istehlak_ş_eyl_Y_ri_v_Y_s_.)_s_Y_rf_olunan_v_Y_saitdir_._İ_nvestisiya_qoyulu_ş_lar_ı_müxt_Y_lif_istiqam_Y_tli_olur_,_onun_obyektl_Y_ri_v_Y_subyektl_Y_ri_vard_ı_r_.

Инвестисийа

Ясас капитал вя дювриййя вясаитляри

вятяндашлар
Гиймятли каьызлар

Мягсядли пул гойулушлары

Щцгуги шяхсляр

(о ъцмлядян хариъиляр

Елми-техники мящсуллар
Дювлят, о ъцмлядян хариъи

Интелектуал дяйярляр

Мцлкиййятин диэяр обйектляри

_{Sxem 5. İnvestisiyanın obyektlYri vY subyektlYri}
_{İnvestisiyalar mYnşYyinY, mYnbYyinY, mYqsYdinY, yerlYşdirmY müddYtinY vY istifadY xarakterinY görY fYrqlYnir. İnvestisiya maliyyY mYzmununa görY mYnfYYt YldY etmYk mYqsYdilY tYsYrrüfat fYaliyyYtinY qoyulan bütün növ vasitYlYrdir. Milli iqtisadiyyatda investisiya cYmiyyYtin real kapitalının, o cümlYdYn insan kapitalının artırılmasına yönYldilYn iqtisadi resurslardır. İqtisadi mYzmununa görY investisiya Ysas kapitalın yaradılması, yenilYşdirilmYsi}

_{ilY bağlı xYrclYrdir. İnvestisiya gYlir gYtirYn vYsaitdir. İnvestisiya qoyuluşları iki amillY müYyyYn olunur: gözlYnilYn xalis mYnfYYtin norması; bank faizinin real dYrYcYsi. Xalis mYnfYYt norması artımının faiz dYrYcYsindYn üstün olması investisiyanı stimullaşdırır.}

_{İnvestisiya YsasYn iki istiqamYtdY qoyulur: 1. Ysas kamitala qoyulan investisiyalar vY 2. maliyyY aktivlYrinY qoyulan investisiyalar.}

_{İnvestisiyalar istehsal sahYlYrinY, YmtYY vY material ehtiyatlarına, mYnzil tikintisinY vY s. qoyulur.}

_{İnvestisiyalar xüsusi investisiyalara vY dövlYt investisiyalarına ayrılır. Xüsusi investisiyalar mYnfYYt YldY etmYk mYqsYdini güdür, dövlYt investisiyaları iqtisadi inkişafın tYnzimlYnmYsinY vY ölkYnin müdafiYsinY yönYldilir.}

_{Xüsusi vY dövlYt vYsaitlYri ilY yanaşı şirkYtlYrin bölüşdürülmYmiş mYnfYYti, amortizasiya ayırmaları, kYnardan alınmış (borc) vYsait, qiymYtli kağızların satışından YldY olunan gYlirlYr vY uzun müddYtli kreditlYr dY investisiya mYnbYlYridir.}

_{İnvestisiyaların aşağıdakı növlYri vardır:}

_{daxili investisiyalar;}
_{xarici investisiyalar;}
_{real vY ya birbaşa investisiyalar (iqtisadiyyatın müxtYlif sahYlYrinY);}
_{maliyyY investisiyaları – qiymYtli kağızlara qoyulan;}
_{intellektual investisiyalar – kadrların hazırlanmasına, tYcrübYnin öyrYdilmYsinY vY s.}

_{İnvestisiya qoymaq üçün lazımi şYrai, milli olmalıdır vY mühiti tYmin edYn amillYr aşağıdakı sxemdY göstYrilmişdir.}

Инвестисийа мцщити-сийаси, игтисади, щцгуги, сосиал, мяишят вя с. амиллярин мяъмуудур

Инвесторлар цчцн дягиг щцгуги базанын йарадылмасы

Ямтяя вя хидмятляр базарынын ъялбедиъилийи

Верэилярин тянзимлянмяси

Кейфиййятли вя уъуз ишчи гцввясинин мювъудлуьу

Фондларын тянзимзялян-

мясиня йюнялдилян амортизасийа вясаити

Валйута риски

Инвестисийа рискинин сыьортасы

Сийаси шяраит

Капиталын гайытмасы

вя с.
Пул базарынын сабитлийи

_{Sxem 6. İnvestisiya mьhiti.}

_{Kapital xьsusi bir YmtYYdir vY borc vermYklY satılır. Bu halda pul xьsusi qabiliyyYtY malik olmaqla dYyYrin artırılması vY mYnfYYtin yaranması prosesindY iştirak edir. Pulun kapital kimi hYrYkYtindY investisiyaların xьsusi rolu vardır. Başlıca odur ki, investisiyalar sYmYrYli istiqamYtlYrY yцnYldilsin vY yьksYk sYmYrY versin.}

_İ_{nvestisiyalar}_o_halda_s_Y_m_Y_r_Y_li_olur_ki_,_n_Y_z_Y_rd_Y_tutulan_dövrd_Y_g_Y_lir_g_Y_tirsin_,_ancaq_bu_g_Y_lirin_miqdar_ı_faizin_bazar_stavkas_ı_ndan_az_olmamal_ı_d_ı_r_,_heç_olmasa_borc_faizi_d_Y_r_Y_c_Y_sin_Y_b_Y_rab_Y_r_olmal_ı_d_ı_r_.

_{Bazar rYqabYti şYraitindY investisiya layihYlYrindYn Yn optimalını seçmYk lazımdır. İnvestisiya qoyuluşundan YldY olunacaq gYlirin sYviyyYsini müYyyYn etmYkdY faiz dYrYcYlYri çox YhYmiyyYtli rol oynayır.}

_{İnvestisiya layihYlYrinin effektliyini Ysaslandırmaq üçün YldY olunacaq gYlirin sYviyyYsini faiz dYrYcYlYri ilY müqayisY edirlYr. Bu Ysas üsullardan biridir. İnvestisiya layihYlYri hYyata keçirirkYn (avadanlıq alanda, yeni zavod tikYndY, dYmir yolu çYkYndY vY s.) bu günkü xYrclYrin miqdarını gYlYcYkdY götürülYcYk gYlirlY müqayisY etmYk lazımdır. Ola bilYr ki, hazırki haldı pulu banka qoyub faiz götürmYk daha sYrfYlidir. Başqa birisi kapitalını yüksYk gYlirli qiymYtli kağızların alınmasına sYrf edib gYlir götürür vY s. İnvestisiya qoyarkYn vaxt amili nYzYrY alınmalıdır. Ola bilYr ki, indi qoyulan kapital bir ildYn sonra 10 % gYlir gYtirsin, iki ildYn sonra 30 %. Buna görY dY vaxt amili hYmişY nYzYrY alınmalıdır.}

_{X FYsil}

_{TORPAQ V AQRAR MÜNASİBTLR. RENTA.}

_TORPAQ_BAZARI_.
_{1.İstehsal amili kimi torpağın rolu. Aqrar münasibYtlYr vY onların xüsusiyyYtlYri.}

_{2. Torpaq mülkiyyYti vY onun iqtisadi reallaşdırma formaları.}

_{3. Aqrar bölmYdY istehsalın tYşkili formaları. KYndli fermer tYsYrrüfatları. Aqrar-sYnaye komplekslYri.}

_{4. Torpaq icarYsi vY icarY haqqı. İcarY haqqının tYrkib ünsürlYri.}

_{5. Renta vY onun formaları. Differensial vY mütlYq renta.}

_{6. Torpaq bazarı vY torpağın qiymYti.}

_{7. AzYrbaycanda aqrar islahatlar vY Ysas mYqsYdlYr.}

Yüklə 15,57 Mb.

Dostları ilə paylaş:

1 ... 11 12 13 14 15 16 17 18 ... 43

Blogumuzu ziyarYt etmYyi unutmayın: utopiaderslik blogspot com

Истещсалын дахили амилляри

Истещсалын дахили амилляри

Мцасир истещсалын амилляри

Resursların qarşılıqlı YvYzlYnmYsi

Ямяйин нювляри

Инвестисийа

_Resurslar_ı_n_qar_ş_ı_l_ı_ql_ı_YvYzlYnmYsi