Blogumuzu ziyarYt etmYyi unutmayın: utopiaderslik blogspot com

_{§ 6. İqtisadi qloballaşma}

<sub>Yer kürYsindY mövcud olan müxtYlif ölkYlYrin vY xalqların ümumbYşYri mYnafelYrinY xidmYt edYn, onları beynYlmilYl prinsiplYr Ysasında bir-birinY yaxınlaşdıran vY dünya birliyindY iştirakını tYmin edYn dünyYvi proseslYrdYn biri qloballaşmadır. Qlobal fransızca «ümumi», latınca «qlobus», TürkcY (kürY) mYnasını daşıyır.

Qloballaşma ümumbYşYri mYzmuna malik olmaqla bYşYriyyYt üçün hYlli zYruri olan müxtYlif istiqYmYtli problemlYri YhatY edir. Müasir şYraitdY qloballaşma dünya siysYtindY vY iqtisadiyyatında prioritet istiqamYtlYrdYn birinY çevrilmişdir. Bu reallıq bYşYr cYmiyyYtinin inkişaf qanunauyğunluqlarını daha geniş dYrk etmYk, inkişaf prioritetlYrini düzgün müYyyYn etmYk zYrurYtindYn doğur.

Qloballaşma problemlYri özünY mYxsus xarakterik xüsusiyyYtlYrY malikdir:

-Bu problemlYr ümumbYşYri xarakter daşıyır. BelY ki, yaşından, cinsindYn, yaşadıqları ölkYlYrin sosial-iqtisadi inkişaf sYviyyYsindYn asılı olmayaraq bütün insanlar daim qlobal problemlYrlY üzlYşir;

- qlobal problemlYr beynYlmilYl xarakterY malikdir. YYni dünya birliyi ölkYlYrinin bütün sYylYrinin YlaqYlYndirilmYsini tYlYb edir.

-qlobal problemlYrY ümumbYşYri siyasi, iqtisadi, ekoloji, texniki tYhlükYsizlik, sağlamlıq, müharibY, sülh, müdafiY vY digYr problemlYr kompleksi daxildir;

- qloballaşma problemlYr dьnya цlkYlYrinin vY xalqlarının ьmumbYşYri mYnafelYrinin uyğunlaşması vY reallaşması prosesidir;

XX Ysrin sonu XXI Ysrin YvvYllYrindY qloballaşma problemlYri dünya ölkYlYrin transmilli maraqlarına çevrilmişdir.İqtisadi qloballaşma dünya ölkYlYri siyasYtinin Ysas istiqamYti vY başlıca yoludur. XüsusilY, iqtisadi qloballaşma prosesi qlobal iqtisadiyyatın formalaşmasına maddi-iqtisadi şYrait yaradır. Müasir dövrdY qloballaşma qanunauyğun vY ziddiyyYli bir proses olsa da ona mütYxYssislYr müxtYlif istiqamYtlYrdY yanaşırlar. Onlar qloballaşmanın mYzmununa ya bir tYrYfli mövqedYn yanaşır, ya da inkişaf etmiş dünya ölkYlYrinin beynYlxalq iqtisadi maraqlarının reallaşma forması kimi baxırlar. Lakin bütün ölkYlYrin bu prosesdY mYqsYdi, iştirak imkanları, amillYri vY formaları eyni deyildir. BelY ki, hYr bir ölkYnin iqtisadi inkişaf sYviyyYsi, maddi-texniki, tYbii imkanları bir-birindYn fYrqlidir. Bu sYbYblYr dünya ölkYlYrinin iqtisadi qloballaşma prosesindY iştirakına maddi Ysas yaradır. XüsusilY, müstYqillik YldY etmiş AzYrbaycanın mövcud iqtisadi, insani, elmi potensialı, tYbii sYrvYtlYri, coğrafi mövqeyi onun iqtisadi qloballaşma prosesindY iştirakını zYruri edir. DövlYtin siyasi durumu, fYal xarici siyasYt, beynYlxalq nüfuzu vY çoxsaylı beynYlxalq tYşkilatlarda iştirakı iqtisadi qloballaşma prosesinY qoşulma meylini daha da güclYndirir. Ancaq iqtisadi qloballaşma milli iqtisadiyyatın zYiflYmYsinY deyil, onun iqtisadi müstYqilliyinin daha da möhkYmlYnmYsinY, dövlYt müstYqilliyinin qorunub saxlanılmasına xidmYt etmYlidir. Vahid qlobal sistemdY iştirak edYn bütün dövlYtlYr öz iqtisadi gücünü artırmalı vY daha yaxşı yaşamalıdır. BütövlükdY qloballaşma prosesinY qoşulma hYr bir ölkYnin arzu vY istYyidir. İqtisadi qloballaşma ölkYlYrin strateji iqtisadi mYqsYdinY vY mYnafelYrinY xidmYt edYn bir prosesdir. MüstYqil inkişaf yolu ilY gedYn AzYrbaycanın iqtisadi qloballaşmaya qoşulmasının Ysas istiqamYtlYri bunlardır:

- Respublikanın qiymYtli tYbii sYrvYtlYrinin hasil edilYrYk dьnya bazarına зıxarılması vY dьnya цlkYlYrinin digYr sYrvYtlYrinin цlkY iqtisadiyyatına cYlb edilmYsi;

- AzYrbaycanın Avrasiya nYqliyyat sisteminY, TRASEKA proqramına qoşulması;

- Xarici investisiyaların iqtisadiyyatın neft vY qeyri-neft sektorlarına cYlb edilmYsi;

- Xarici ticarYt YlaqYlYrinin daha da genişlYndirilmYsi

AzYrbaycan цz tYbii-iqtisadi sYrvYtlYrinY gцrY iqtisadi qloballaşma prosesindY цz rolunu vY nьfuzunu artırır. Hazırda ekspertlYr XYzYrin AzYrbaycan sektorunda neft ehtiyatının 4-10 milyard tona yaxın, qaz ehtiyatının isY 1.200 milyard m</sub>³ <sub>hYcmindY olduğunu gцstYrirlYr. Bu AzYrbaycanın beynYlxalq YmYk bцlgьsь sistemindY vY qlobal iqtisadiyyatda iştirakına imkan yaradır. 1994-cь ildY imzalanmış «Џsrin mьqavilYsi» neft strategiyasına uyğun olaraq neft ehtiyatlarını hasil etmYk mYqsYdilY dьnyanın 14 цlkYsinin 33 nьfuzlu şirkYti ilY 22 mьqavilY bağlanmışdır. Bu beynYlxalq layihYlYrin reallaşmasına 60 milyard ABŞ dolları hYcmindY vYsait sYrf etmYk nYzYrdY tutulur. Hasil edilmiş nefti dьnya bazarına зıxarmaq mYqsYdilY Bakı-Novorosiyski, Bakı-Tbilisi-Supsa, Bakı-Tbilisi-Ceyhan ixrac neft borusu, Bakı-Tbilisi-Џrzurum qaz kYmYri istifadYyY verilmiş vY Bakı-Tbilisi-Qars dYmir yolu xYttinin зYkilmYsi layihYsinin hYyata keзirilmYsinY başlanılmışdır. GцstYrilYn beynYlxalq layihYlYrin hYyata keзirilmYsinin birlikdY dYyYri 16 milyard ABŞ dollarına bYrabYrdir. HYmin beynYlxalq layihYlYrin uğurla hYyata keзirilmYsi AzYrbaycanın iqtisadi qloballaşma prosesindY iştirakını bir daha tYsdiq edir. AzYrbaycanın iqtisadi qloballaşma prosesindY iştirakına maddi tYminat verYn Ysas amillYrdYn biri xarici investisiya qoyulmuşdur. 1994-cь ildYn başlayaraq цlkY iqtisadiyyatına xarici investisiyaların hYcmi ilbYil artır. İndiyY kimi цlkY iqtisadiyyatına 16 milyard ABŞ dolları hYcmindY investisiya qoyulmuşdur ki, onun 60 faizdYn зoxu neft sektoruna, qalan hissYsi isY qeyri-neft sektoru sahYlYrinY yцnYldilmişdir.

TYkcY 2005-ci ildY ölkY iqtisadiyyatına xarici investisiya qoyuluşunun hYcmi 4893,2 milyon ABŞ dolları olmuşdur. Bu vYsaitin 698,4 milyon ABŞ dolları maliyyY kreditlYrinin, 3799,9 milyon ABŞ dolları neft sYnayesinin, 87,1 milyon ABŞ dolları birgY müYssisYlYr vY xarici firmaların, 1,0 milyon ABŞ dolları neft bonusunun payına düşür. Bu ildY AzYrbaycan iqtisadiyyatına xarici investisiya qoyuluşunda daha çox xüsusi çYkiyY malik olan ölkYlYrlY Böyük Britaniya, TürkiyY, ABŞ, BirlYşmiş rYb mirliklYri, Almaniya vY s. ölkYlYr daxildir. Bu onu göstYrir ki, respublikanın UDM-da xarici investisiya qoyuluşunun xüsusi çYkisi ardıcıl olaraq artır.

ЏgYr цlkY iqtisadliyyatında 2002-ci ildY xarici vY birgY (mьştYrYk) mьYssisYlYrin sayı 748 olmuşdursa, 2005-ci ildY 796-ya зatmışdır. Onların YksYriyyYti tam xarici investisiyalı mьYssisYlr hesab olunur vY AzYrbaycanın xarici iqtisadi YlaqYlYrinin genişlYnmYsini sьbut edir. ЏlbYttY iqtisadi qloballaşma prosesi dьnya цlkYlYrinin ьmumbYşYri iqtisadi mYnafelYrinin uyğunlaşmasına vY reallaşmasına gцstYrdiyi mьsbYt tYsirlY yanaşı onun mYnfi tYzahьrlYri dY meydana зıxır. BelY ki, qlobal YdalYtsizlik, qeyri-bYrabYr inkişaf sYviyyYsi, TMK-ın zYif inkişaf etmiş цlkYlYr ьzYrindY hцkmranlıq iddialları vY s. amillYr Yks qloballaşma hYrYkatının yayılmasına şYrait yaradır. Џks qlobalзılar yeni sosial fenomendilYr. Onlar beynYlxalq kommunikasiya sistemini vY layihYlYri mьdafiY etsYlYr dY, bazar rYqabYti prinsipini inkar edYn «qloballaşmanı» mьdafiY etmirlYr. Џks qloballaşma strukturları YsasYn QYrb цlkYlYrinin tYşYbbьsь ilY yaradılmışdır ki, onlar qloballaşma prosesinin zYif inkişaf etmiş цlkYlYrin iqtisadi maraqlarına toxunulması ideyasını mьdafiY edirlYr.</sub>