Blogumuzu ziyarYt etmYyi unutmayın: utopiaderslik blogspot com

<sub>MYcmu tYlYb – müxtYlif qiymYt sYviyyYsindY alına bilYcYk YmtYY vY xidmYtlYrin ümumi hYcmi.

MYcburi ehtiyat – qanunla müYyyYn edilYn ehtiyat.

MYsrYf vY nYticYlYrin tYhlili – mYsrYf vY nYticYlYr arasında qarşılıqlı asılılığı tYdqiq etmYk üçün istifadY olunan metod.

MYşğulluq – Yhalinin YmYk fYaliyyYtindY iştirakı. MYşğulluq sYviyyYsi YmYk qabiliyyYtli Yhalinin miqdarı ilY iş yerlYrinin nisbYtindYn asılıdır.

MYhsuldar qüvvYlYr – istehsal vasitYlYri vY onları hYrYkYtY gYtirYrYk maddi nemYtlYr istehsal etmYyi bacaran insanlar. Elm dY mYhsuldar qüvvYdir. Başlıca mYhsuldar qüvvY insanın özüdür.

MYqsYdli bazar – firmanın marketinq fYaliyyYti üçün seçilmiş bir vY ya bir neçY bazar sistemi.

Minimum YmYk haqqı – Yn aşağı YmYk haqqıdır, qanunla sahibkar ondan aşağı YmYk haqqı vermYmYlidir. Bu YmYk haqqı işçinin zYruri tYlYbatını ödYmYli vY iş qüvvYsinin tYkrar istehsalını tYmin etmYlidir.

Milli iqtisadi tYhlükYsizlik – Yn Ylverişsiz şYraitdY belY milli maraqların qorunması, ölkYnin sosial-iqtisadi inkişafının tYmin edilmYsinY yönYldilmiş fYaliyyYt.

Milli gYlir – müYyyYn dövrdY, mYsYlYn, bir ildY yaradılmış ümumi mYhsul dYyYrindYn istehlak olunmuş istehsal vasitYlYrinin dYyYri çıxıldıqdan sonra yerdY qalan hissY (birgY götürülmüş mYnfYYt, YmYk haqqı, renta vY faiz).

MillilYşdirmY – qanunvericilik yolu ilY Ymlakın xüsusi mülkiyyYtdYn dövlYt mülkiyyYtinY keçmYsi.

Miqrasiya - Yhalinin müxtYlif sYbYblYr üzündYn bir yerdYn (kYnddYn, ölkYdYn) başqa yerY köçmYsi.

Mikroiqtisadi tYlim – ev tYsYrrüfatı, firma, sahYlYr kimi bir-birindYn ayrılmış iqtisadi vahidlYri, ayrı-ayrı bazaları, konkret qiymYtlYri vY konkret YmtYY vY xidmYtlYri tYdqiq edYn iqtisad elminin bir bölmYsi.

Mikroiqtisadiyyat – iqtisadiyyatın ev tYsYrrüfatları, firmalar, müYssisYlYr, bazarlar vY bazar subyektlYri sYviyyYsindYki durumu (mövcudluq halı).

Milli sYrvYt – xalqın öz tarixi YrzindY yaratdığı sYrvYt; xalq tYsYrrüfatında bütün istehsal vY qeyri-istehsal fondlarının, ehtiyatların, şYxsi vY ictimai Ymlakın mYcmusu.

Milli mYhsul – ölkYdY bir il YrzindY yaranan mYcmu mYhsulu ifadY edir. Onun Ümumi milli mYhsul (ÜMM) vY Ümumi daxili mYhsul (ÜDM) kimi növlYri var.

MüYssisY – vahid xalq tYsYrrüfatında ilkin özYk; hüquqi vY fiziki şYxs sifYtindY müstYqil tYsYrrüfat vahidi; o öz Ymlakından vY istehsal vasitYlYrindYn istifadY edYrYk hYr hansı bir mYhsul istehsal edir, onu reallaşdırır vY yaxud xidmYt sahYsindY fYaliyyYt göstYrir.

MülkiyyYt – mühüm iqtisadi kateqoriya olub, dövlYtin, fiziki vY hüquqi şYxslYrin istehsal vasitYlYri vY istehsalın nYticYlYrinin mYnimsYnilmYsi üzrY münasibYtlYrini ifadY edir; o, hYm dY hüquqi kateqoriyadır, mülkiyyYtçi Ymlaka sahib olmaq, istifadY etmYk vY sYrYncam vermYk hüququna malikdir. Ona fYlsYfi vY tarixi kateqoriya kimi dY baxılır.

Müasir iqtisadi tYfYkkür – elmin Yn yeni nailiyyYtlYrini vY ictimai istehsalın indiki inkişaf mYrhYlYsinin keyfiyyYt xüsusiyyYtlYrini Yks etdirYn iqtisadi görüşlYr (fikirlYr).

MüştYrYk müYssisY – xarici ölkYlYrlY milli sYnaye vY digYr sahYlYrdY olan YmYkdaşlığın yeni, mütYrYqqi vY mürYkkYb forması. O, tYrYfdaşların şYrikli mülkiyyYtinY vY onun istifadYsinin nYticYlYrinin mYnimsYnilmYsindY birgY fYaliyyYtY Ysaslanır.

MütYrYqqi (proqressiv) vergi – vergi ödYyYnin gYliri artdıqca orta normanın artması vY hYmin gYlir azaldıqca azalan vergi.

Multiplikator – bir dYyişYnin artımının digYr dYyişYnin nY qYdYr artdığını Yks etdirYn Ymsal. M. iqtisadiyyatın müxtYlif bölmYlYrindY baş verYn dYyişikliklYrin zYncirvari nYticYlYrinin kYmiyyYtcY ölçülmYsi üçün tYtbiq olunur.

MüqayisYli üstünlük – bir istehsalçının digYr istehsalçı ilY müqayisYdY daha az mYsrYflY işlYmYk imkanında olması, nYticYdY birinci daha yüksYk qazanc YldY edir. MüqayisYli üstünlük müxtYlif ölkYlYr üçün sYciyyYvidir vY beynYlxalq ticarYtdY öz Yksini tapır.

MüqayisYli xYrclYr – xYrclYrin müqayisYsi yolu ilY daha ucuz başa gYlYn mYhsulun istehsalına üstünlük vermYk. ÖlkYdY baha başa gYlYn mYhsulu ucuz istehsal edYn ölkYdYn almaq.

Monetarizm – iqtisadiyyatda dYyişikliklYrin pul kütlYsinin hYcminin artıb-azalmasından asılı olduğunu iddia edYn nYzYriyyY.

Monopsoniya – inhisarçı (bir) alıcının olduğu bazar; o digYr alıcı olmadığına görY kYnd tYsYrrüfatı mYhsullarını aşağı qiymYtlY ala bilir.

Monokultura – müYyyYn bir ölkYnin yalnız bir bitki növü yetişdirmYk üzrY ixtisaslaşması.

Mövsümi enib-qalxma – mövsümün dYyişmYsi ilY iqtisadi fYallıq sYviyyYsinin, o cümlYdYn, qiymYtlYrin bir il YrzindY artıb-azalması.

- N -



Nağdsız hesablaşmalar – nağd pulun iştirakı olmadan müYyyYn mYblYği tYdiyyYçinin (ödYyicinin) hesabından satıcının hesabına keçirmYklY, yaxud qarşılıqlı tYlYblYri hesablamaqla hYyata keçirilYn hesablaşmalar.

Natural göstYricilYr – hadisYlYrin kYmiyyYtini onlara xas olan natural formada sYciyyYlYndirYn göstYricilYr; hadisYlYrin fiziki vYziyyYtini Yks etdirYn vahidlYrlY ölçülür. MYsYlYn, natural ifadYdY neft çıxarılması kütlY, yaxud hYcm vahidlYrindY, Yhalinin hYr nYfYrinY görY şYkYr istehlakı-kiloqramla, ümumi taxıl yığımı-tonla vY ya sentnerlY, minik maşınlarının buraxılışı-YdYdlY ölçülür vY s.

Natural tYsYrrüfat – mübadilY vY satış üçün mYhsul istehsal edYn tYsYrrüfatdan fYrqli olaraq öz ehtiyaclarını özü istehsal etdiyi mYhsullar hesabına tYmin edYn qapalı tYsYrrüfat, yalnız öz daxili ehtiyaclarını öz istehsalı hesabına ödYyYn tYsYrrüfat.

Nağd hesablaşmalara görY güzYştlYr – ödYnişlYri tezliklY ödYyYn alıcılara qiymYtdY edilYn güzYştlYr.

Natamam rYqabYt – xalis rYqabYtin vY xalis inhisarın fYaliyyYt göstYrdiyi bazarlardan başqa, bütün bazarlar: inhisar rYqabYti, oliqopoliya, oliqopsoniya vY s.

Nominal – 1) qiymYtli kağızların (sYhm, istiqraz vY kağız pul) üzYrindY göstYrilYn nominal dYyYr; 2) faktiki dYyYrY uyğun gYlmYyYn, rYsmi elan edilmiş dYyYr.

Nominal dYyYr – qiymYtli kağızların, banknotların, sikkYlYrin üzYrindY göstYrilYn dYyYr; malın, pulun üstündY yazılan qiymYt.

Nominal YmYk haqqı – muzdlu işçilYrin aldığı pul vYsaitlYrinin mYblYği, real YmYk haqqından fYrqli olaraq nominal YmYk haqqında qiymYtlYrin dinamikası nYzYrY alınmır.

Nominal gYlir – müYyyYn dövr YrzindY hYr bir fYrdin vY ya sosial qrupun YldY etdiyi müYyyYn miqdar pul gYliri.

“Nou-xau” – YmtYYlYrin istehsalının vY reallaşdırılmasının tYşkili üçün zYruri olan elmi-texniki vY iqtisadi biliklYr, istehsal vY tYsYrrüfat tYcrübYsi, xüsusi vYrdişlYr mYcmusu. Elmi-texniki, ticarYt-maliyyY “nou-xau”ları bir-birindYn fYrqlYndirilir.

Normativ – hYr bir vahid üçün sYrf edilYn vYsait vY ya materialın miqdarı.

Normal mYnfYYt – sahibkar gYlirinin hissYsi; sahibkarlıq qabiliyyYtini saxlamaq vY onu YldY etmYk üçün firma ödYnişlYri vermYli, minimum gYlir o qYdYr olmalıdır ki, sahibkarlıq qabiliyyYtini mükafatlandırmaq, firmanın sahibkarlıq fYaliyyYtini stimullaşdırmaq mümkün ola bilsin.

Nulifikasiya – 1) lYğvetmY, hYr hansı bir qanunun etibarsız olmasını etiraf etmYk; 2) pul hYddindYn çox qiymYtdYn düşdükdY dövlYt qanun vermYklY YvvYlki pul nişanını lYğv edir.

NümunY bazar – yeni mYhsul nümunYlYri satışının keçirildiyi yer. Bu bazarda yeni növ mYmulatın külli miqdarda istehsalının kommersiya baxımından yararlı olub-olmaması yoxlanılır.

- O -

Oliqopoliya – müYyyYn mYhsulların istehsalında vY bazarında bir neçY iri firmanın hakim mövqedY olması.

Oliqopolik bazar – bir-birinin qiymYtqoyma siyasYtinY vY marketinq strategiyasına hYssas olan azsaylı satıcıların çoxlu sayda alıcılarla ticarYt etdiyi bazar.

OPEK – neft ixrac edYn ölkYlYrin 1960-cı ildY yaratdığı tYşkilat; bura daxil olan dövlYtlYr tYşkilatı neft hasilatı vY ixracı sahYsindY eyni siyasYt yeritmYk vY ona qiymYt qoymaq mYqsYdilY yaratmışlar.

Opsion – müYyyYn vaxtlarda qiymYtli kağızların şYrtlYndirilmiş qiymYtlYrlY YldY edilmYsi vY satılması hüququ; iki tYrYf arasındakı imtiyazlı sazişdir. Bir tYrYf digYr tYrYfY öz maliyyY vYsaitini (sYhmi, istiqrazı, xarici valyutanı vY s.) satmaq vY ya almaq hüququ verir. Alqı-satqı üzrY saziş bağlayan tYrYflYr müYyyYn öhdYliklYr götürürlYr.

Operativ uçot – istehsalın ayrı-ayrı sahYlYrindY tYsYrrüfat YmYliyyatlarının, hadisY vY proseslYrin cari qaydada Yks etdirilmYsi üsulu. Buna bYzYn operativ-texniki uçot da deyilir. Bu uçotun Ysas mYqsYdi, istehsala nYzarYtin hYyata keçirilmYsi vY onun operativ idarY edilmYsini tYmin etmYkdir.

Optimal variant – müxtYlif, çoxsaylı variantlardan Yn sYmYrYlisi, Ylverişlisi.

Optimal istehsal miqdarı – optimal istehsal nöqtYsinY uyğun olan istehsalın kYmiyyYti.

Orta xYrclYr – firmanın ümumi xYrclYr hYcminin onun mYhsulunun xYrclYr hYcminY bölünmYsi; dYyişYn vY daimi xYrclYrin bölünmY mYblYğinY bYrabYr olması.

Orta dYyişYn xYrclYr – firmanın dYyişYn xYrclYrinin ümumi hYcminin onun mYhsulunun hYcminY bölünmYsi (istehsal olunmuş mYhsulun miqdarına).

Orta daimi xYrclYr – firmanın daimi xYrclYrinin ümumi hYcminin onun mYhsulunun hYcminY bölünmYsi (istehsal olunmuş mYhsulun miqdarına).

Ouken qanunu – Amerika iqtisadçısı A.Ouken tYrYfindYn tYklif edilmişdir. Bu qanuna görY işsizliyin artması ilY real istehsalın azalması arasında asılılıq vardır. Onun hesablamasına görY asılılıq daimidir vY 3 Ymsalına bYrabYrdir, yYni işsizliyin 1faiz artması istehsalın 3 faiz azalmasına sYbYb olur.

- Ö -

ÖdYmY fondu – ictimai mYhsulun istehsalı prosesindY istehlak olunmuş istehsal vasitYlYrinin ödYnilmYsi mYqsYdilY yaradılmış fond.

ÖdYmY qabiliyyYti – ticarYt, kredit vY ya digYr tYsYrrüfat YmYliyyatları yerinY yetirilYrkYn meydana çıxan, ödYniş öhdYliklYrini vaxtında vY tam hYcmdY yerinY yetirY bilmYk qabiliyyYti.

ÖdYniş (tYdiyyY) balansı – hYr hansı bir müYssisY vY tYşkilatın digYr tYşkilatla müYyyYn vaxt müddYtindY bağladığı sazişY uyğun xidmYt göstYrmYsini, pul vYsaitlYrinin hYrYkYtini vY birtYrYfli ödYnişlYri özündY Yks etdirYn sistemlYşdirilmiş qeydiyyat hesabı.

ÖdYnilmYyYn tYlYb – bazarda lazımi YmtYYlYrin olmaması, yaxud onların keyfiyyYtinin vY çeşidinin alıcıların arzu vY istYklYrinY uyğun gYlmYmYsi üzündYn hYqiqi (gerçYk) tYlYbin realizY olunmayan hissYsi.

ÖdYnişli xidmYt – istehlakçıya haqqı ödYnilmYklY göstYrilYn xidmYt.

ÖzünümaliyyYlYşdirmY – tYsYrrüfatçılıq forması; öz gYlirlYri ilY öz xYrclYrini ödYyY bilmYk.

ÖzününkülYşdirmY – fiziki vY ya hüquqi şYxsin hYr hansı bir Yşyanı, Ymlakı, müYssisYni özünün mülkiyyYti etmYsi, mYnimsYmYsi.

ÖzYllYşdirmY – dövlYtdY vY yaxud ictimai mülkiyyYtdY olan müYssisY vY Ymlaklarının ayrı-ayrı vYtYndaşlara, xüsusi firmalara, o cümlYdYn, xarici firmalara pulla satılması, yaxud pulsuz xüsusi (özYl) mülkiyyYtY verilmYsi.

Öz xYrcini ödYmY – istehsal olunan mYhsulun satışı vY ya göstYrilYn xidmYt hesabına qazanılan gYlirlY öz xYrclYrini tam ödYmYk üzrY tYsYrrüfatçılıq prinsipi.

ÖhdYlik zYmanYti – hüquqi vY ya fiziki şYxsin öz üzYrinY götürdüyü öhdYliyY YmYl edYcYyinY Yminliyi tYsdiqlYyYn sYnYd.

ÖlkY daxilindY kapital yığımı – milli gYlirin bir hissYsinin ehtiyat kapital kimi yığılması; gYlirin hesabına Ysas istehsal fondlarının artırılması.

- P -

Paritet – tYrYflYrin bYrabYrhüquqlu olması; Paritet müxtYlif ölkYlYrin valyutaları arasında qızıl hesabı ilY xidmYt.

Pay iştirakçıları – pay qoymaq Ysasında müYssisY yaradılması; P.i. iştirak payına uyğun olaraq iştirakçı mYnfYYtdYn pay alır.

Pay fondu – kooperativ tYşkilatı üzvlYrinin üzvülük payından yaradılan fond.

Paraflama – tYrYflYrin müqavilYdY göstYrilYn şYrtlYrY razılıq YlamYtini bildirYn müxtYsYr imza. Bu müqavilYnin sYhifYlYrinY adı, atasının adı, familiyası qoyulmaqla tYsdiq edilir.

Patent – 1) ixtiraçının ixtira hüququnu tYsdiq edYn şYhadYtnamY; 2) hYr hansı bir fYaliyyYtin hYyata keçirilmYsinY dövlYt tYrYfindYn icazY verilmYsini tYsdiq edYn sYnYd.

Patent-lisenziya fYaliyyYti – firmanın, müYssisYnin, elmi-tYdqiqat vY layihY-konstruktor tYşkilatının, elm-istehsal birliyinin informasiya fYaliyyYtinin struktur hissYsi; patent müdafiYsi, yaxud lisenziya sazişlYri predmeti ola bilYn elmi-texniki nYticYlYrin aşkar edilmYsindYn ibarYtdir.

Patent hüququ – ayrıca hüquq sahYsi; onun formaları, patent vermYklY ixtiraların hüquqi mühafizY sistemini müYyyYnlYşdirir.

Partnyorluq – qanunlara ziddiyyYt tYşkil etmYyYn (sYrbYst) müqavilY Ysasında iki vY ya daha çox adamın şYrikli işlYmYk üçün birlYşmYsi.

Penya – dYbbY pulu forması (cYza) ; borclu tYrYf öhdYliyi müYyyYn edilmiş müddYtdY yerinY yetirmYdikdY müYyyYn mYblYğ YlavY ödYyir.

PYrakYndY satış ticarYti – ticarYtin tYşkili forması; bu ticarYt yolu ilY YmtYYlYr geniş istehlakçılara satılır (çoxsaylı mağazalarda, köşklYrdY, yemYkxanalarda vY s.).

PYrakYndY satış qiymYti – bazar qiymYtinin bir forması; qiymYtlYr sistemindY axırıncı (sonuncu) qiymYt; YhaliyY vY digYr son istehlakçılara satılan YmtYYlYrin vY xidmYtlYrin qiymYti.

PYrakYndY satış YmtYY dövriyyYsi – YmtYY tYdavülü prosesindY xalq istehlakı mallarının vY xidmYtlYrin YhaliyY vY digYr son istehlakçılara satışının pul ifadYsilY ümumi miqdarı.

Potensial rYqib – artıq yüksYk iqtisadi mYnfYYt götürYn firmaların fYaliyyYt göstYrdiyi sahYlYrY yeni firmaların daxil olmaq imkanı.

Praktika (tYcrübY) – insanın mYqsYdyönlü fYaliyyYt göstYrdiyi sahY; YldY olunmuş elmi nYticYlYrin meyarı.

Prefisit – gYlirlYrin xYrclYri üstYlYmYsi.

Preyskurant – YmtYY vY xidmYtlYrin qiymYtlYrini Yks etdirYn mYlumat sYnYdi.

Preferensiya – bir dövlYtin digYr dövlYtlY ticarYt YlaqYsi zamanı ona verdiyi üstünlüklYr, etdiyi güzYştlYr.

Prioritet (latınca prior-birinci, böyük) – müYyyYn zaman kYsiyindY üstünlük verilYn, YhYmiyyYtli hesab edilYn sahYlYr (iqtisadiyyatın prioritet sahYlYri, inkişafın prioritet istiqamYtlYri).

Proteksionizm – gömrük vasitYlYrindYn, valyuta, yaxud kredit siyasYtindYn istifadY edYrYk dövlYtin öz milli YmtYY istehsalçılarını xarici rYqabYtdYn qoruması.

Proqnozlaşdırma – hYr hansı bir hadisYnin, yaxud hadisYlYr sisteminin inkişafı istiqamYtlYrinY yönYldilmiş elmi tYdqiqat. HadisYlYrin gYlYcYkdY ola bilYcYyi nYticYlYri haqqında mYlumat YldY etmYk vY alternativ mYlumatlar hazırlamaq.

Proqress – irYliyY hYrYkYt, nailiyyYt demYkdir. İnkişafın tipi, istiqamYti; onun üçün aşağıdan yüksYyY, az mükYmmYllikdYn tam mükYmmYlliyY doğru irYlilYyiş sYciyyYvidir.

Proporsiyalar – ölkYnin rayonları, xalq tYsYrrüfatı sahYlYri, ictimai istehsalın bölmYlYri, hissYlYri vY elementlYri arasındakı nisbYtlYr.

Pul – dYyYrin Yn inkişaf etmiş forması; ümumi ekvivalent rolunu yerinY yetirYn xüsusi YmtYY; pul müasir bazar iqtisadiyyatı sistemindY Yn güclü tYnzimlYyici alYt.

Pulun dYyYri – pul vahidinY (manata) – dYyişilYn YmtYY vY xidmYtin miqdarı; pul vahidinin alıcılıq qabiliyyYti.

Pul tYdavülü – YmYyin ödYnilmYsi, YmtYYnin realizYsi, xidmYtY görY hesablaşma vY digYr tYdiyyYlYrin başa çatması prosesindY pulun fasilYsiz hYrYkYti.

Pul tYdavülü qanunu – dövriyyY üçün lazım olan pulun miqdarını müYyyYn edYn qanun.

Pul formaları – tam dYyYrli (qızıl, gümüş) vY pul YvYzlYyicilYri (metal sikkYlYr vY kağız pullar), kredit pulları(veksellYr, çeklYr), qeyri-nağd hesab pulları (banklarda hesablar, plastik kartlar).

Pul kütlYsi – nağd vY nağdsız pulların cYmi.

Pul islahatı – dövlYt tYrYfindYn pul sisteminin tam vY ya qismYn dYyişdirilmYsi üçün görülYn tYdbirlYr kompleksi.

Pul bazarı – sYrbYst pul vYsaitlYrinin sYfYrbYrliyY alınması, kredit tYşkilatları tYrYfindYn pulun borca verilmYsi; valyutaların vY qiymYtli kağızların alqı-satqısı YmYliyyatlarının hYyata keçirildiyi bazar.

Pul-kredit böhranı – kredit-pul sisteminin sarsıntısı; kommersiya vY bank kreditinin kYskin azalması.

Pul kütlYsi – müYyyYn vaxtda dövriyyYdY olan bütün pulların ümumi miqdarı. Buraya banklarda, YhalidY, eyni zamanda göndYrişlYrdY (yollarda) olan pulların ümumi mYblYği dY daxildir.

Pul sistemi – ölkYdY YnYnYvi olaraq formalaşan, yaxud milli qanunçuluqla qorunan pul dövriyyYsinin tYşkili forması.

Pul kapitalı – investisiya üçün sYrYncamda olan pul; faiz formasında gYlir gYtirYn kapital.

Pulun qiymYtdYn düşmYsi – YmtYYyY nYzYrYn pulun alıcılıq qabiliyyYtinin vY yaxud onun valyutaya nYzYrYn mYzYnnYsinin aşağı düşmYsi.

- R -

Rantye – istehsalla mYşğul olmayan, ancaq pulun vY qiymYtli kağızların gYtirdiyi gYlir hesabına yaşayan şYxs, qrup.

RabitY – xidmYt göstYrmYklY mYşğul olan infrastruktur sahYsi; informasiya qYbul edYn vY ötürYn tYsYrrüfat növü.

Rayonlaşdırma – ölkY Yrazisinin tYbii-inzibati, iqtisadi vY s. xüsusiyyYtlYri Ysasında rayonlara bölünmYsi.

Real YmYk haqqı – pulla alınan YmYk haqqının yaşayış vasitYlYrindY vY xidmYtlYrindY ifadYsi. Pulun real tYlYbatı ödYyY bilmYk qabiliyyYti.

Real ÜMM – baza ilinin qiymYtlYri ilY hesablanan mYhsul.

Real faiz norması – inflyasiya nYzYrY alınmaqla hesablanan faiz norması.

Real gYlir – müYyyYn müddYt YrzindY ayrı-ayrı şYxslYr vY ya qrupların özlYrinin nominal gYlirlYri ilY ala bilYcYyi YmtYY vY xidmYtlYrin miqdarı; qiymYtin dYyişmYsinY YlavY edilmiş nominal gYlir; Yhalinin alıcılıq qabiliyyYtini Yks etdirir vY yaşayış vasitYlYrindY ifadY olunur.

Restraksiya – 1) mYrkYzi bankın kommersiya banklarına verdiyi kreditlYrin azaldılması; 2) inhisarların süni yolla qıtlıq yaradıb (istehsalı vY satışı mYhdudlaşdırmaqla) qiymYtlYri artırmaqla yüksYk mYnfYYt YldY etmYyY xidmYt edYn mYhdudlaşdırma tYdbirlYri.

Restraktiv fiskal siyasYt – YmtYY vY xidmYtlYrY dövlYt xYrclYrinin, o cümlYdYn, idxal xYrclYrinin azaldılması, eyni zamanda vergilYrin vY gömrük rüsumlarının artırılması hesabına mYcmu tYlYbin azaldılması siyasYti.

Renta – torpaq mülkiyyYtindYn istifadYyY görY mülkiyyYtçinin YldY etdiyi gYlir.

Reklam – YmtYY vY xidmYtlYrY alıcı cYlb etmYk, onların satışını sürYtlYndirmYk mYqsYdilY onların keyfiyyYti, istehlak xarakteristikası, qiymYtlYri haqqında alıcılara mYlumat çatdırmaq vasitYsi; rYqabYtdY istifadY olunan güclü alYt.

Revalvasiya – milli valyuta kursunun başqa ölkYlYrin valyutalarına nisbYtYn rYsmi yüksYldilmYsi, tYdavüldY olan pulun miqdarını dYyişmYdYn YmtYY dövriyyYsinin artırılması.

Renovasiya – mYnYvi vY fiziki aşınmış (köhnYlmiş) istehsal fondlarının yenisi ilY YvYz olunması prosesi.

RealizY etmYk – YmtYYnin satılması, qiymYtli kağızların, Ymlakın pula çevrilmYsi, istiqrazın, sYhmlYrin yayılması vY s.

RealizY olunmuş mYhsul – müxtYlif vasitYlYrlY satılmış mYhsul.

Reeksport – xarici ölkYlYrdYn gYtirilYn YmtYYnin emal edilmYdYn başqa bir ölkYyY ixrac edilmYsi. Reinvestisiya etmYk – investisiya hesabına alınan gYlirin (mYs. dividendin) tYkrar investisiya edilmYsi.

Reket – şantaj vY hYdY-qorxu ilY başqasından pul qoparan şYxs vY ya şYxslYr.

Region – müYyyYn YmtYYlYrY görY vY müYyyYn mYqsYdlYr üçün ölkYnin ayrı-ayrı rayonlarının vY vilayYtlYrinin birliyi. Regiona dövlYtin bir neçY inzibati-Yrazi vahidi daxil ola bilYr.

Regional bazar – müYyyYn Yrazi ilY mYhdudlaşan bazar; region YlamYtinY görY ölkYlYr qrupunu YhatY edYn bazar. MYsYlYn, Ümumi bazar (QYrbi Avropa ölkYlYri qrupu) vY s.

Regional qiymYtlYr – ayrı-ayrı region bazarlarında YmtYYlYrin qiymYtlYri.

Rentabellik – müYssisYnin müYyyYn vaxt (il, rüb) YrzindY istehsal fYaliyyYtinin mYnfYYtliyini (ziyanlığını) xarakterizY edYn göstYrici.

Rentabellik norması – istehsal fondlarından istifadYnin sYmYrYliliyini ifadY edir vY mYnfYYtin istehsal fondlarının orta illik dYyYr+inY nisbYti kimi çıxış edir.

Resurs – insanın hYyat nemYtlYri istehsal etmYk üçün istifadY etdiyi vY istifadY edY bilYcYyi maddi, YmYk, maliyyY vY tYbii nemYtlYrin mYcmu.

Resurslar bazarı – resursların alınıb-satıldığı bazar.

Resursların mYşğulluğu – resursların istehsala vY xidmYt proseslYrinY cYlb olunmaları sYviyyYsi; bu, tam vY natamam ola bilYr.

Resursların bölgüsünün sYmYrYliliyi – cYmiyyYtin daha çox ehtiyac duyduğu mYhsulları istehsal etmYyi tYmin etmYk üçün resursların bölgüsünü ilk növbYdY hYmin mYhsulları istehsal edYn firma vY sahYlYr arasında bölgüsünY üstünlük vermYk; rYqabYtli bazarda hYr bir mYmulatın son xYrclYrinin bazar qiymYtlYrinY bYrabYr olması.

Reklamasiya – mYhsulda aşkar olunan vY müvafiq aktla rYsmilYşdirilYn qüsurlarla, komplektsizliklY YlaqYdar olaraq hYmin mYhsulun istehsalçısına qarşı irYli sürülYn iddia.

RYqabYt – tYsYrrüfat fYaliyyYti ilY mYşğul olan iqtisadi subyektlYr arasında mYhsulların vY xidmYtlYrin daha Ylverişli istehsal sahYlYrindY vY satış bazarlarında üstünlük uğrunda mübarizY forması.

Rikardo bYrabYrliyi – bu bYrabYrliyY görY vergilYrin tam yığılmaması sYbYbindYn yaranmış büdcY kYsiri xüsusi investisiyaları azaltmır. Çünki xüsusi yığımları artırır, yYni xüsusi vY dövlYt yığımlarının cYmi dYyişmYz kYmiyyYtdir.

Riyazi statistika – tYtbiqi riyaziyyatın statistiki mYlumatların işlYnmYsi, onun tYhlili metodları vY qaydaları ilY mYşğul olan bölmYsi.

Royaltı – tYbii ehtiyatların çıxarılması vY hasilatı ilY mYşğul olma hüququna görY ödYniş (vergi).

- S -
Saldo – müYyyYn aralıq vaxtda pul daxil olmaları ilY xYrclYri arasındakı fYrq; ölkYnin ixracının dYyYri ilY idxalının dYyYri arasındakı fYrq (ticarYt balansının saldosu).

Sabit mYhsuldarlıq – istehsal amillYrinin artmasının istehsal miqdarının eyni dYrYcYdY artmasına sYbYb olduğu hal.

SadY tYkrar istehsal – istehsalın YvvYlki hYcmdY tYkrar olunması. Bu halda YldY olunmuş izafi mYhsul (mYnfYYt) bütövlükdY istehlak tYlYbatının ödYnilmYsinY sYrf olunur.

SahYdaxili rYqabYt – mövcud olmaq, üstYlik mYnfYYt YldY etmYk uğrunda eyni istehsal sahYsinin sahibkarları arasında gedYn mübarizY forması.

Sanasiya – müflislYşmYk tYhlükYsi olan müYssisYnin vYziyyYtinin yaxşılaşdırılmasına, müflislYşmYnin qarşısının alınmasına yönYldilmiş tYdbirlYr sistemi.</sub>