Blogumuzu ziyarYt etmYyi unutmayın: utopiaderslik blogspot com

<sub>Fermer tYsYrrüfatları – torpaqdan istifadY Ysasında aqrar sahYdY fYaliyyYt göstYrYn xüsusi müYssisY forması. Onun iki növü mövcuddur: muzdlu YmYyY Ysaslanan vY şYxsi YmYyY Ysaslanan fermer tYsYrrüfatı.

FYrdi istehsal – vahid mYmulat (mYhsul) nümunYsi, nüsxYsi buraxılışı ilY xarakterizY edilYn istehsal növü (tipi). Bu zaman YsasYn mYhsulun (mYmulatın) eksperiment nümunYsi yaradılır. gYr o, tYcrübYdYn, sınaqdan müvYffYqiyyYtlY çıxarsa, onun seriyalı, yaxud kütlYvi istehsal edilmYsinY başlanır.

FYrdi tYlYb – ayrıca bir alıcının ala bilmYk imkanı, alıcılıq qabiliyyYti.

Fiskal siyasYt – dövlYt mYsrYflYri vY vergilYri sahYsindY siyasYt, iqtisadiyyatın sabitlYşdirilmYsinY, xüsusYn dY dövlYt bölmYsindY nizamlayıcı tYdbirlYrin hYyata keçirilmYsindY yönYldilYn iqtisadi siyasYt.

Firma – bazar iqtisadiyyatının Ysas iqtisadi agenti. Sahibkarlıq fYaliyyYti ilY mYşğul olan müYssisYnin müYyyYn tYşkilati forması; istehlakçıların tYlYbini ödYyYn YmtYY vY xidmYtlYri istehsal edib bazara çıxaran iqtisadi subyekt.

Firmanın gYlirlYri – firmanın Ysas istehsal (xidmYt) fYaliyyYtindYn vY digYr fYaliyyYt növlYrindYn YldY etdiyi gYlirlYrin mYcmusu.

Firmanın xYrclYri – mYhsulun (xidmYtin) istehsalı vY reallaşdırılması ilY YlaqYdar çYkdiyi bütün mYsrYflYrin mYcmusu.

Firmanın nişanı – YmtYYnin firmaya mYxsus olduğu YlamYtini göstYrYn işarY, şYkil vY yaxud fYrqlYndirici rYng.

Fiziki tYlYbat – tYlYbatın bir növü; insanın fiziki qabiliyyYtinin tYkrar istehsalında orqanizmin fizioloji xüsusiyyYtlYri ilY YlaqYdar yaranan tYlYbat. Bu növ tYlYbata yemYyY, içmYyY, yuxuya, mYnzilY, paltara, şYxsi gigiyenaya vY s. olan tYlYbatlar daxildir.

Fiktiv kapital – qiymYtli kağızlar şYklindY olan kapital; bu, sahibinY dividend vY yaxud faiz şYklindY müntYzYm gYlir gYtirmYk hüququ verir.

Filips Yyrisi – inflyasiyanın orta sYviyyYsi ilY işsizliyin vY YmYk haqqının sYviyyYsi arasında qarşılıqlı YlaqYni Yks etdirYn Yyri.

Fond birjası – qiymYtli kağızların alqı-satqısı üzrY tYşkil edilmiş vY müntYzYm fYaliyyYt göstYrYn bazar; qiymYtli kağızların (sYhmlYrin, istiqrazların vY s.) alqı-satqısını hYyata keçirYn bazar növü.

Fondverimi – firmanın (müYssisYnin), sahYnin istehsal Ysas fondlarından istifadYnin sYmYrYlilik sYviyyYsini sYciyyYlYndirYn ümumilYşdirici göstYricidir. Fondverimi Ysas göstYricisi istehsal fondların 1 yaxud 1000 manatlıq dYyYrinY düşYn mYhsul istehsalının miqdarıdır.

Fondtutumu – fondveriminY Yks olan göstYrici, mYhsulun bir manatına düşYn Ysas istehsal fondlarının dYyYrini sYciyyYlYndirir.

FövqYladY vergilYr – dövlYt büdcYsinY daxil edilYn mYcburi ödYnclYr; ölkYdY xüsusi vYziyyYt yarandıqda müYyyYn edilir.

Friksion işsizlik – işsizliyin bir forması; öz qabiliyyYtinY uyğun, daha yaxşı iş axtarmaq mYqsYdilY könüllü işdYn çıxan, yeni iş yeri tapana qYdYr işçinin işsiz qalması.
- G -
Gen mühYndisliyi – molekulyar genetikanın genetik proseslYrdY iştirak edY bilYn, süni DNT molekulları yaradılması ilY bağlı olan sahYsi.

Geniş tYkrar istehsal – artan miqyasda tYkrar istehsal prosesi.

GYlir – müYyyYn fYaliyyYtin nYticYsindY dYyYr vY natura formasında YldY olunan gYlir (qazanc). GYlirin YmYk haqqı, mYnfYYt, faiz vY renta kimi Ysas formaları vardır.

GYlirin funksional bölgüsü – milli gYlirin istehsal amillYrinin sahiblYri arasında YmYk haqqına, mYnfYYtY, faiz vY rentaya bölünmYsi.

GYlir vergisi – verginin bir növü; vYtYndaşların vY yaxud hüquqi şYxslYrin bütün gYlirlYrindYn dövlYt tYrYfindYn tutulan vergi.

Gizli iqtisadiyyat – rYsmi qeydiyyatdan keçmYyYn, vergidYn yayınan, statistikada nYzYrY alınmayan, gizlindY fYaliyyYt göstYrYn iqtisadiyyat.

Gizli sövdYlYşmY – firmaların istehsalın hYcmi, xammal mYnbYlYri, satış bazarları vY qiymYtlYrin sYviyyYsi haqqında razılaşma. Bu cür sövdYlYşmY inhisarçılıqla nYticYlYnir.

Girov – borc öhdYliyini yerinY yetirYcYyinY tYminatvermY növlYrindYn biri. Girov kimi xammal, material, mülk, torpaq, veksel vY s. qoyula bilYr.

Gömrük – ölkYnin iqtisadi sYrhYdlYrinin mühafizYsi sistemi.

Gömrük rüsumu – xarici ölkYlYrdY istehsal olunan mYhsullar milli sYrhYdlYrdYn keçirilYrYk dövlYt tYrYfindYn alınan pul vYsaiti (vergi).

Gömrük tarifi – ölkYdYn çıxarılan vY ölkYyY gYtirilYn malların sistemlYşdirilmiş qruplar üzrY tYtbiq edilYn vergi norması.

Gömrük ittifaqı – iki vY ya daha çox dövlYtin gömrük siyasYtinin identifikasiyası Ysasında vahid gömrük qanunvericiliyinin işlYnib hazırlanması vY üçüncü ölkYlYrY qarşı eyni gömrük siyasYtinin tYtbiqi.

“GörünmYyYn Yl” – bazar iqtisadiyyatı şYraitindY sahibkarlıq fYaliyyYtini stimullaşdıran bazar mexanizmi; yüksYk mYnfYYt YldY etmYyY tYhrik edYn “qüvvY”.

GörünmYyYn inflyasiya – müYyyYn dövrdY gözlYnilmYdYn yüksYk olan inflyasiya sYviyyYsi; qiymYtlYrin gözlYnilmYdYn qalxması.

GöstYricilYr sistemi – ölkYnin, regionun, müYssisYnin, ailYnin vYziyyYtini vY onun dYyişmYsini, iqtisadi inkişafı, artımı, yüksYlişi vY enmYni Yks etdirYn rYqYmlYr, meyyarlar, sYviyyYlYr, ölçmY vasitYlYri. GöstYricilYr iqtisadi sistemin vY iqtisadi obyektin vYziyyYtini sYciyyYlYndirir.

GözlYnilYn gYlir – hYr hansı bir iqtisadi fYaliyyYtin nYticYsindY YldY olunacaq proqnozlaşdırılmış gYlir.



- H -
Hazır mYhsul – müYyyYn müYssisYdY vY müYyyYn dövrdY istehsalı tam başa çatmaqla kYnara vY ya öz müYssisYsinin qeyri-sYnaye tYsYrrüfatlarına, tYşkilatlarına buraxılan hazır mYmulat vY yarım fabrikatlar. Hazır mYhsul müYyyYn edilmiş standartlara uyğun olmalıdır.

Hasilat sYnayesi – öz YmYk predmetlYrini tYbiYtdY tapan, emal sYnayesi üçün xammal çıxaran, meşY tYdarükü, balıq vY dYniz heyvanları ovu ilY mYşğul olan, dYniz mYhsulları hasil edYn müYssisYlYrin mYcmusu.

Hesab pulları – milli pul vahidlYrinin adı – dollar, funt-sterlinq, lirY, marka, manat vY s. mtYY vY xidmYtlYrin, borc öhdYliklYri hYcminin, qiymYtli kağızların mYzYnnYsinin vY s. ümumYn qYbul olunmuş ideal ifadY forması kimi çıxış edirlYr.

Hesablaşma hesabı – müYssisYnin, birliyin, tYşkilatın müvYqqYti sYrbYst pul vYsaitlYrinin saxlanması vY nağdsız hesablaşmalar aparılması üçün banklarda olan hesabı.

Hesablayıcı elektron maşınlar (HEM) – Ysas elementlYri elektron cihazlardan ibarYt olan hesablayıcı maşınların vYzifYsi informasiyanın işlYnmYsi prosesini vY hesablamaları avtomatlaşdırmaqdan ibarYtdir.

Hesablama texnikası – riyazi hesablamaların vY informasiyaların işlYnmYsinin avtomatlaşdırılması vasitYlYrini birlYşdirYn texnika.

HYqiqi tYlYb – Yhalinin real olaraq bazardan ala bilYcYyi YmtYY vY xidmYtlYrin mYcmusu; Yhalinin istehlak şeylYri vY xidmYtlYr almaq üçün bazara çıxardığı pulun miqdarı.

HYqiqi tYlYbat – istehsalın YldY edilmiş sYviyyYsi çYrçivYsindY formalaşmış vY ödYnilmYsi mümkün olan ehtiyaclardır.

HYyat tYrzi – insanın hYyat vY fYaliyyYtinin qYrarlaşmış mövcudluq forması. HYyat tYrzi istehsalın inkişaf sYviyyYsindYn, adYt-YnYnYlYrdYn, dini etiqadlardan vY s. amillYrdYn asılı olaraq formalaşır.

HYyat sYviyyYsi – istehsalın inkişaf sYviyyYsindYn vY hakim sosial-iqtisadi sistemdYn irYli gYlmYklY adamların maddi, sosial, mYdYni vY intellektual tYlYbinin ödYnilmYsi dYrYcYsi. O, tYkcY maddi vY mYdYni nemYtlYrin vY xidmYtlYrin faktiki istehlakı miqdarından deyil, eyni zamanda hYmin nemYtlYrY vY xidmYtlYrY olan tYlYbatın inkişaf sYviyyYsindYn dY asılıdır.

HimayYçilik siyasYti – milli iqtisadiyyatın, milli sahibkarlığın xarici rYqabYtdYn qorunmasına yönYldilmiş dövlYt siyasYti.

HYrrac – YvvYlcYdYn müYyyYn edilmiş vaxtda vY yerdY müYyyYn miqdarda YmtYYnin vY yaxud Yşyanın açıq surYtdY satılması forması. mtYYnin alıcısı o şYxs hesab edilir ki, hYrrac satışı prosesindY YmtYYni Yn yüksYk qiymYtY alsın.

Hiperinflyasiya – YmtYYlYrin qiymYtlYrinin vY dövriyyYdY olan pul kütlYsinin son dYrYcY yüksYk sürYtlY artması. Bu pul vahidinin dYyYrinin kYskin surYtdY aşağı düşmYsinY vY tYsYrrüfat YlaqYlYrinin pozulmasına sYbYb olur.

Hüquqi şYxs – qanunvericiliyY uyğun olaraq vYtYndaşlıq subyekti (o cümlYdYn, tYsYrrüfatçılıq hüququ vY vYzifYlYri) kimi çıxış edYn tYşkilat, müYssisY vY ya idarY; hüquqi şYxsin öz balansı, möhürü vY banklarda hesablaşma hesabı olur.

- X -
Xalq tYsYrrüfatı – müYyyYn Yrazi çYrçivYsindY istehsal vY qeyri-istehsal sahYlYrinin bir-birinY ictimai YmYk bölgüsü ilY bağlı olan tarixYn tYşYkkül tapmış sistemi.

Xalq tYsYrrüfat sahYsi – keyfiyyYtcY oxşar müYssisYlYrin, birliklYrin vY digYr tYsYrrüfat vahidlYrinin mYcmusu; ictimai YmYk bölgüsü sistemindY yerinY yetirilYn vYzifYlYrin, istehsal edilYn mYhsulun, yaxud göstYrilYn xidmYtlYrin geniş tYkrar istehsal prosesindYki rolların ümumiliyi ilY xarakterizY olunur.

Xalq istehlakı malları – dYyYri vY istehlak dYyYri olan mYcmu mYhsulların bilavasitY insan tYlYbatını ödYyYn hissYsi – şYxsi istehlak şeylYri; Yhalinin maddi nemYtlYrY olan şYxsi tYlYbatını ödYyY bilYn istehlak dYyYrlYrinin mYcmusu.

Xalq istehlakı malları bazarı – ölkYnin milli bazarının bir hissYsi; satış obyekti xalq istehlakı mallarıdır.

Xammal – ilkin YmYk süzgYcindYn keçmiş YmYk cismlYri (predmetlYri); bunlar tYbii vY üzvi mYnşYli olub, YmYk prosesindY istifadY olunurlar.

Xalis milli mYhsul (XMM) – ümumi milli mYhsulun dYyYr tYrkibindYn istehlak olunmuş istehsal vasitYlYrinin dYyYri vY vergilYr çıxıldıqdan sonra yerdY qalan XMM-dir. XMM – ölkYnin iqtisadiyyatının inkişaf sYviyyYsinin göstYricilYrindYn biridir.

Xarici borc – dövlYtin xarici kreditorlara (beynYlxalq maliyyY qurumlarına, xarici dövlYtlYrY) müYyyYn müddYtdY qaytarmalı borcu, yYni ölkYnin xarici borclarının vY onlara görY ödYnilmYmiş faizin ümumi hYcmi.

Xarici istiqraz – beynYlxalq kredit forması.

Xarici valyuta bazarı – bir ölkYnin valyutası ilY başqa ölkYnin valyutasını almaq üçün istifadY olunan bazar.

Xarici ticarYt – malların gYtirilmYsi (idxalat) vY göndYrilmYsi (ixracat) ilY sYciyyYlYnYn ölkYlYrarası ticarYt.

Xarici ticarYt dövriyyYsi – xarici ticarYtin inkişafının ümumilYşdirici göstYricisi; ixracatın vY idxalatın ümumi hYcmi.

Xarici ticarYt siyasYti – xarici ticarYtin genişlYndirilmYsi, onun YmtYY vY coğrafi strukturunun tYkmillYşdirilmYsi üçün dövlYt tYrYfindYn müYyyYn olunmuş vY hYyata keçirilYn tYdbirlYrin mYcmusu.

Xarici ticarYt saldosu – dYyYr ifadYsindY ixracatla idxal arasındakı fYrq. İdxalat ixracatdan çox olduqda saldo mYnfi olur.ksinY, ixrac idxaldan çox olduqda saldo müsbYt olur.

Xarici ticarYt defisiti – dövlYtin nYzYrdY (planda) tutduğu ixracın kYsirli qalması.

Xalis inhisar – konkret YmtYY bazarında yalnız bir satıcının fYaliyyYt göstYrmYsi; bu bazarda rYqabYt olmur.

Xalis rYqabYt bazarı – heç bir ayrıca alıcının vY satıcının cari qiymYtlYrin sYviyyYsinY tYsir göstYrmYdiyi şYraitdY oxşar YmtYYlYrlY alqı-satqı sövdası aparan satıcılar vY alıcılar arasındakı rYqabYt mübarizYsi meydanı. BelY bazarların satıcıları marketinq strateqiyasının hazırlanmasına çox vaxt sYrf etmir. BelY bazara kYnar müdaxilY olmur.

Xalis tYdavül xYrclYri – tYdavül xYrclYrinin bir növü; YmtYYlYrin realizY edilmYsi prosesindY dYyYr formalarının dYyişmYsi (YmtYYnin pula vY pulun YmtYYyY çevrilmYsi) ilY YlaqYdar xYrclYr. Xalis tYdavül xYrclYri YmtYYyY heç bir YlavY gYlir gYtirmYmYsi ilY fYrqlYnir. Bu mYsrYflYr qeyri-mYhsuldar xYrclYrdir.

Xalis mYnfYYt – müYssisYnin ümumi mYnfYYtindYn bütün ödYmYlYr çıxdıqdan sonra yerdY qalan hissY. Xalis mYnfYYt müYssisYnin sYrYncamında qalan vY sYrbYst şYkildY istifadY olunan mYblYğdir.

XYzinY – dövlYtin ümumi maliyyY ehtiyatı; dövlYtin maliyyY resurslarının mYcmusu.

XYzinY bileti – dövlYt tYrYfindYn buraxılan, tYminatı heç bir qiymYtli metal ehtiyatı ilY tYmin edilmYyYn kağız pul.

XidmYt sferası – iqtisadiyyatın mühüm sahYlYrindYn biri; YhaliyY xidmYt göstYrmYklY mYşğul olan sahYlYrin, müYssisYlYrin vY tYşkilatların mYcmusu.

XidmYt bazarı – xalq istehlakı malları bazarının tYrkib hissYsi; satış obyekti YhaliyY göstYrilYn pullu xidmYtlYrdir. Buraya mYişYt xidmYtlYri müYssisYlYrinin xidmYtlYri, mYnzil-kommunal tYsYrrüfatı müYssisYlYrinin xidmYtlYri, sYrnişin nYqliyyatının, mYdYniyyYt vY istirahYt idarYlYrinin vY s. xidmYtlYri aiddir.

XidmYtedici proseslYr – istehsal proseslYrinin normal, fasilYsiz vY ahYngdar gedişindY xidmYt göstYrYn bütün proseslYrin mYcmusu.

Xüsusi mülkiyyYt – mYnimsYmYnin xüsusi forması; iqtisadi münasibYtlYrin ifadYsi, hüquqi mYnada isY xüsusi şYxslYrin vY firmaların kapital vY başqa aktivlYri satmaq vY vYsiyyYt etmYk, istifadY etmYk, nYzarYt etmYk, sahib olmaq hüququ.

Xoldinq (holdinq) – elY işgüzarlıq fYaliyyYtidir ki, müxtYlif kampaniyaların sYhm nYzarYt paketlYri başqa bir kampaniya (holdinq kampaniyası) tYrYfindYn alınır vY nYticYdY onların fYaliyyYtinY nYzarYt edilir vY dividend formasında gYlir qazanılır. HoldinqY görY hYmin müYssisYlYr “qız” cYmiyyYti adlandırılır. Holdinq iri mYblYğdY investisiya tYlYb edir, odur ki, bir neçY fiziki, yaxud hüquqi şYxslYrin birgY sYyi nYticYsindY tYşkil edilir.
- İ -
İqtisadiyyat – cYmiyyYti hYyat nemYtlYri ilY tYmin edYn aparıcı sahY; insanların hYyat fYaliyyYtinin mühüm sferası; aparıcı elm sahYsi.

İqtisadi artım – istifadY olunan istehsal amillYrini artırmaqla, yaxud texnika vY texnologiyanı tYkmillYşdirmYklY adambaşına düşYn ümumi milli mYhsulu artırmaq, istehsal olunmuş YmtYY vY xidmYtlYrin kYmiyyYtinin istehlak olunmuş YmtYY vY xidmYtlYrin kYmiyyYtindYn çox olması.

İqtisadi artımın ekstensiv tipi – istehsal amillYri hesabına istehsal mYkanının genişlYndirilmYsi ilY mYhsulun artımına nail olmaq. MYsYlYn, Ykin sahYsini genişlYndirmYklY taxıl istehsalını artırmaq.

İqtisadi artımın intensiv tipi – istehsal mYkanını genişlYndirmYdYn, keyfiyyYt amillYri hesabına iqtisadi artıma nail olmaq. İqtisadi artım elmi-texnikanın Yn yeni nailiyyYtlYrindYn, yeni texnologiyalardan, qabaqcıl idarYetmY metodlarından istifadY etmYk vY işçilYrin ixtisaslarını artırmaqla YmYk mYhsuldarlığının yüksYldilmYsilY mümkün olur.

İqtisadi birlik – beynYlxalq iqtisadi münasibYtlYrin tYnzimlYnmYsi işindY ümumi mYqsYdY nail olmaq üçün birlYşYn ölkYlYr qrupu. MYsYlYn, Avropa İqtisadi Birliyi (AİB).

İqtisadi blokada – bir ölkYnin bir vY ya bir neçY ölkY tYrYfindYn, YmtYYlYrin vY xidmYtlYrin alqı-satqısından mYhrum edilmYsi, sYrhYdlYrinin bağlanması vY hYmin ölkYnin iqtisadi cYhYtdYn tYklYnmYsi.

İqtisadi vasitYlYr vY stimullar – iqtisadiyyatı idarYetmY mexanizminin tYrkib hissYlYri. QiymYt, vergi, YmYk haqqı, kredit, faiz vY s. iqtisadi vasitY vY stimullara aiddir.

İqtisadi qanun – iqtisadi hadisY vY proseslYrdY mühüm, daim tYkrar olunan, sabit, möhkYm, mahiyyYtli sYbYb vY nYticY YlaqYlYrin ifadYsi.

İqtisadi model – real vYziyyYtin, iqtisadi proseslYrin, hadisYlYrin sadYlYşdirilmYsi, abstrakt ümumilYşdirilmYsi; iqtisadi model, iqtisadi inkişaf yolu.

İqtisadi siyasYt – elmi müddYa vY ideyaların, mYqsYd vY vYzifYlYrin, siyasi vasitY vY YmYli tYdbirlYrin mYcmusu. HYr bir dövlYt ölkYnin iqtisadi problemlYrinin hYllinY yönYldilmiş iqtisadi siyasYt xYttini işlYyib hazırlayır vY hYyata keçirir.

İqtsadi nYzYriyyY – iqtisadi hadisY vY proseslYrin tYhlilindYn qanunauyğunluqlar çıxartmaq; Ysas iqtisadi ideyalar sistemi. İqtisadi gerçYklik, ümumi inkişaf qanunauyğunluqları, kateqoriyaları vY mühüm YlaqYlYri haqqında bütöv tYsYvvür yaradan elmi bilik forması; iqtisadi elmlYrinin metodoloji Ysası.

İqtisadi eksperiment – xalq tYsYrrüfatı sahYlYrindY istehsal prosesinin vY YmYyin tYşkilinin yeni, hYm dY sYmYrYli forma, metod vY üsullarını tapmaq mYqsYdilY aparılan axtarışların vY sınaqların mütYrYqqi forması.

İqtisadi münasibYtlYr – maddi nemYtlYr istehsalı, bölgüsü, mübadilYsi vY istehlakı prosesindY insanlar arasında yaranan münasibYtlYr.

İqtisadi taktika – cari situasiya nYzYrY alınmaqla nisbYtYn qısamüddYtli dövr üçün müYyyYn olunan iqtisadi davranış, iqtisadi fYaliyyYt xYtti.

İmmiqrasiya – başqa dövlYt vYtYndaşının müxtYlif sYbYblYr üzündYn bir ölkYyY köçüb getmYsi. Bu adamlar immiqrant adlanır.

İqtisadi inkişaf sYviyyYsi – müYyyYn dövr (vaxt) YrzindY ölkYnin (bir qrup ölkYnin, iqtisadi rayonun vY s.) xalq tYsYrrüfatının maddi istehsal sahYlYrinin vYziyyYti. Bu adambaşına düşYn ümumi milli mYhsul, ümumi daxili mYhsul, milli gYlir vY habelY ictimai istehsalın strukturu Yhalinin mYşğuliyyYtinin kYmiyyYt vY keyfiyyYt, tYbii resurslardan istifadY edilmYsi, ictimai istehsalın tYşkili, iqtisadi sYmYrYliliyi vY s. ilY müYyyYn edilir.

İqtisadi inteqrasiya – müxtYlif ölkYlYrin milli tYsYrrüfatlarının YmYkdaşlıq etmYsi yolu ilY onların ya tam vY yaxud qismYn vahid hala salınmasıdır.

İqtisadi sistem – cYmiyyYtdY baş verYn hakim iqtisadi münasibYtlYr vY tYşkilat formaları Ysasında tYşYkkül tapmış sistem. Xalqların vY cYmiyyYtlYrin iqtisadi hYyatının tYşkili forması. MüxtYlif komponentlYrin mYcmusu.

İqtisadi kibernetika – kibernetikanın nYzYri, metod vY üsullarının iqtisadi sistemlYrY tYtbiq edilmYsilY mYşğul olan elm sahYsi.

İqtisadi potensial – ölkYnin tYbii ehtiyatları, istehsal vasitYlYri, YmYk resursları, elmi-texniki imkanları, bütün yığılmış milli sYrvYti; milli iqtisadiyyatda YmtYY vY xidmYtlYr istehsalının hYcmi, strukturu, texniki sYviyyYsi vY keyfiyyYti.

İqtisadi proqnoz – iqtisadiyyatın vY onun ayrı-ayrı bölmYlYrinin gYlYcYk inkişaf istiqamYtlYri haqqında elmi tYdqiqatlar sistemi.

İqtisadi resurslar – iqtisadiyyatın fYaliyyYtdY olması imkanları: maddi, iş qüvvYsi vY maliyyY vasitYlYrinin mYcmusu. TYbii resurslar da bu tYrkibY daxildir.

İqtisadi islahatlar – dövlYtin ölkY iqtisadiyyatında hYyata keçirdiyi qismYn vY köklü dYyişikliklYr sistemi.

İqtisadi stimullaşdırma – adamların YmYk fYaliyyYtinY cYlb edilmYsi, onları arzuolunan istiqamYtlYrY yönYldilmYsi, vYsaitlYrin sYrfinY hYvYslYndirilmYsi mYqsYdilY hYyata keçirilYn tYdbirlYrin mYcmusu.

İqtisadi tsikl – iqtisadiyyatda dövrü olaraq enmY vY qalxmalarla sYciyyYvi olan proses. İqtisadi tsiklin: böhran, durğunluq, canlanma vY yüksYliş fazaları vardır.

İqtisadi tYbYqYlYşmY – ölkY Yhalisinin öz iqtisadi imkanlarına görY fYrqli qruplara bölünmYsi. İqtisadi tYbYqYlYşmYnin sYbYblYri: mülkiyyYtdY qeyri-bYrabYrliyin, ölkYdY korrupsiyanın olması vY gYlirlYrin qeyri-bYrabYr bölgüsüdür.

İqtisadi tYlYbat – cYmiyyYtin ödYnilmYsi zYruri olan iqtisadi ehtiyacları. İqtisadi tYlYbat iqtisadiyyatın hYrtYrYfli inkişaf etdirilmYsi vY xarici iqtisadi YlaqYlYrin genişlYndirilmYsilY ödYnilir.

İqtisadi coğrafiya – ictimai istehsalın Yrazi üzrY yerlYşdirilmYsi qanunauyğunluqlarını, onun inkişafı şYraiti vY xüsusiyyYtlYrini, müxtYlif ölkY vY regionlarda yerlYşdirilmYsini öyrYnmYklY mYşğul olan vY coğrafiya elmlYri kompleksinY daxil olan ictimai elm sahYsi.

İmtiyazlı sYhm – gYliri möhkYm faiz şYklindY tYsbit edilmiş, satın alınması ilk növbYdY nYzYrdY tutulmuş sYhm. İmtiyazlı sYhmlYrin sahiblYri, bir qayda olaraq, sYhmdar cYmiyyYtinin fYaliyyYtindY bilavasitY iştirak etmirlYr.

İndeks – hYr hansı bir iqtisadi hadisYnin ardıcıl dYyişmYsini faizlY ifadY edYn rYqYm.

İqtisadi idarYetmY metodları – cYmiyyYtin zYruri nYticYlYrY nail olması mYqsYdilY işçilYrin, sahibkarların, YmYk kollektivlYrinin iqtisadi münasibYtlYrinY vY mYnafelYrinY (maraqlarına) tYsir etmY üsulları.

İnduksiya – 1) elmi-tYdqiqat metodu, bu metodla, xüsusi faktlar Ysasında ümumi müddYalar, prinsiplYr çıxarılır; 2) xüsusi mülahizYlYrdYn ümumi nYticY çıxarmaq üsulu.

İnvestisiya – kapitalın hYrYkYt forması; ölkY daxilindY vY xaricindY müYyyYn müYssisYlYrin tikilmYsinY vY yenidYn qurulmasına uzun müddYtli kapital qoyuluşu.

İnvestisiya siyasYti – daha yüksYk gYlir YldY etmYk mYqsYdi ilY Ysaslı vYsait qoyuluşunun başlıca istiqamYtlYrini vY xalq tYsYrrüfatının hYlledici sahYlYrindY onların cYmlYşdirilmYsi üzrY tYdbirlYri müYyyYn edYn tYsYrrüfat qYrarlarının mYcmusu.

İnvestisiya bankı – xalq tYsYrrüfatının müxtYlif sahYlYrinin maliyyYlYşdirilmYsi vY uzunmüddYtli kreditlYşmYsi ilY mYşğul olan bank.

İnvestor – hYr hansı bir sahYyY vYsait qoyan.

İnjinirinq – dünya ölkYri arasında kommersiya Ysasında elmi-texniki mübadilYnin bir forması, işgüzar xidmYt forması. MYsYlYn, mühYndis mYslYhYt xidmYti, mYhsul istehsalı vY satışı prosesinin hazırlanması vY tYmin edilmYsi, sYnaye, kYnd tYsYrrüfatı, infrastruktur üzrY kompleks xidmYtlYr vY başqaları buraya daxildir.

İnhisar – 1) bu vY ya digYr mYhsulun istehsalı vY satışının YhYmiyyYtli hissYsini öz YlindY toplayan vY bazarda hökmranlıq edYn iri müYssisYlYr, firmalar vY yaxud birliklYrin olduğu bazar situasiyası; 2) bu vY ya digYr fYaliyyYtin hYyata keçirilmYsindY müYssisYlYrY, yaxud fiziki şYxslYrY dövlYtin verdiyi müstYsna hüquq.

İnhisarçılıq – tYsYrrüfat subyektlYrinin daha yüksYk gYlir YldY etmYk mYqsYdilY azad rYqabYtY yol vermYmYsinY, onun mYhdudlaşdırılmasına vY aradan qaldırılmasına yönYldilYn fYaliyyYt.

İnhisar qiymYti – inhisarın müYyyYn etdiyi qiymYt növü; istehsal xYrclYri üstY gYl orta mYnfYYtdYn yüksYk olan qiymYt; inhisarlar mYqsYdlYrindYn asılı olaraq, hYm aşağı, hYm dY yüksYk inhisar qiymYti qoya bilYrlYr.

İnhisarçı rYqabYt bazarı – rYqabYtY vY inhisara Ysaslanan qiymYtlYrin eyni vaxtda mövcud olduğu bazar.

İnhisar mYnfYYti – bir qayda olaraq inhisarçıların öz YmtYYlYrini adi bazar qiymYti ilY deyil, inhisar qiymYti ilY reallaşdırırlar, bu isY bazar qiymYtindYn xeyli yüksYk olur; qiymYti artırmaq vY azaltmaqla YldY edilYn mYnfYYt inhisar mYnfYYtini tYşkil edir.

İnflyasiya – tYdavül kanallarının hYddYn artıq pul kütlYsi ilY dolması, pul kütlYsi ilY YmtYY tYklifi arasında tarazlığın pozulması nYticYsindY pulun qiymYtdYn düşmYsi vY qiymYtlYrin surYtlY qalxmasıdır.

İnfrastruktur – istehsal vY qeyri-istehsal sahYlYrinY xidmYt edYn müYssisY vY sahYlYrin mYcmusu.

İntellektual mülkiyyYt – Yqlin, biliyin mYhsulları olan mülkiyyYt; Yqli mülkiyyYtin sahibi onu reallaşdırıb gYlir götürmYk hüququna malikdir. qli mülkiyyYtY aiddir: elmi-texniki sahYdY ixtiralar, elmi ideyalar, bYdii, rYsm YsYrlYri, kompütür proqramları vY s.

İpoteka – uzun müddYtli borc almaq mYqsYdi ilY daşınmaz Ymlakın (torpağın, tikililYrin vY s.) girov qoyulması. Bu yolla verilYn vYsait ipoteka krediti adlanır.</sub>