Buxgalteriya hisobi va audit

Agentlik nazariyasining taklif tomoni

Agentlik nazariyasi audit bozoridagi taklifni tushuntirish uchun ham ishlatilishi mumkin. Auditning uchinchi tomonlar oldidagi hissasi asosan auditorning moliyaviy hisobotda (yoki boshqalarda, masalan, firibgarlik yoki noqonuniy xatti-harakatlar) xatosini aniqlashi va auditorning ushbu xatolar haqida xabar berishga tayyorligi (masalan, auditorning hisoboti), hatto tekshirilayotgan tomonning (auditorlarning mustaqilligi) istagiga qarshi bo’lsa ham. Obro’siga ziyon yetkazish oqibatida ko’rilgan xarajatlar bir qancha empirik tadqiqotlarda namoyon bo’ldi, bu esa auditorlik firmalarining ommaviy ta‘qiblarga uchraganligi sababli bozor ulushining kamayishiga duchor bo’lganligini ko’rsatdi.

Auditni tartibga solish

Oldingi bo’limda auditga bo’lgan talab tavsiflangan. Ko’pgina mamlakatlarda bu talab uzoq vaqtdan beri ixtiyoriy ravishda amalga oshirildi, ya‘ni moliyaviy hisobotlarini tekshirish yoki tekshirilmasligini hal qilish kompaniyalarning o’zlari hal qilardi. Taklif tomoniga kelsak, auditorlik xizmatlarini taklif etish ba‘zi davlatlarda erkin bozorda ochiq bo’lib, auditorlar uchun rasmiy qonuniy talablarsiz qoldirilgan. Garchi tartibga solish va qonunchilik bir-biridan farq qilsa-da, bugungi kunda ko’pgina mamlakatlarda audit xizmatiga talab va taklif bir darajaga qadar tartibga solinmoqda. Oxirgi buxgalteriya va moliya tadqiqotlariga ko’ra, milliy huquqiy muhit bu moliyaviy bozorni rivojlantirish, korporativ mulkchilik tuzilmalari, korporativ siyosat va butun dunyodagi buxgalteriya axboroti xususiyatlarining asosiy hal qiluvchi omillaridan biridir. Ko’pgina mamlakatlarda auditning ba‘zi turlari kompaniyalar uchun qonuniy ravishda talab etiladi. Misol uchun, AQSh va Yevropa Ittifoqida yirik va ayrim hollarda o’rta korxonalar qonun talabiga ko’ra auditorlik tekshiruvidan o’tgan moliyaviy hisobotlarni taqdim etishlari kerak. Yevropa Ittifoqining auditorlik qoidalari alohida a‘zo davlatlar tomonidan tekshirilishi kerak bo’lgan barcha kompaniyalar uchun qo’llaniladi. Talablar davlatdan davlatga qarab farq qilishi mumkin. Misol uchun, Niderlandiyada 50 kishidan ortiq yoki aktivlari 3,1 million yevrodan ko’p yoki sof foydasi 6,2 million yevrodan ortiq bo’lgan kompaniyalarda audit o’tkazilishi mumkin. Eng yirik fond birjalari (jumladan, NYSE, NASDAQ, London fond birjasi, Tokio NIKKEI va Frankfurt DAX) barcha ro’yxatdagi kompaniyalarning yillik hisobotlarini tekshirishni talab qiluvchi listing qoidalariga ega. Ayni vaqtda ko’plab mamlakatlarda audit xizmatlarining taklifi ham tartibga solingan. Yevropa Ittifoqida majburiy audit, ya‘ni qonun tomonidan talab qilinadigan audit faqat ma‘lumotli va tajriba bo’yicha maxsus texnik talablarga javob beruvchi auditorlar tomonidan amalga oshirilishi mumkin.