Cəbrayılova Şəmail İsrafil qızı Azərbaycanda maliyyə bazarının formalaşması problemləri” mövzusunda magistr dissertasiyasi

Azərbaycan iqtisadiyyatına yönəldilən xarici

investisiyaların strukturu (mlyn. ABŞ dolları)

Göstəricilər	İllər
	2000	2005	2010	2011	2012	2013
Cəmi xarici investisiya Ondan:	927,0	4893,2	8247,8	8673,9	10314,0	10540,9
Maliyyə kreditləri	262,9	698,4	3405,9	3692,5	3135,5	2655,8
Neft sənayesinə	546,1	3799,9	2955,3	3407,8	4287,8	4935,2
Birgə müəssisələr və xarici firmalar	118,0	230,5	659,6	886,0	1094,5	1041,0

Mənbə: Azərbaycanın statistik göstəriciləri 2014, Bakı, “Səda”, 2014, səh. 404

Müəssisələrin, təşkilatların xüsusi vəsaitləri hesabına kapital qoyuluşunun xüsusi çəkisi azalsa da son illərdə bu azalma bir qədər zəifləmiş, hətta müəyyən artım müşahidə olunmuşdur. Ölkəmizdə bazar münasibətlərinin kifayət qədər inkişaf etməməsi, dövlətin iqtisadi tənzimləmədə zəif rol oynaması müstəqilliyin ilk illərində daxili bazarda fəaliyyət göstərən müəssisə və sahibkarlıq subyektlərinin daha da inkişaf etməsinə böyük çətinlik yaradırdı.

İlkin bazarda artıq yerləşdirilmiş qiymətli kağızlar təkrar bazarda alqı- sat­­qı obyektinə çevrilir. Təkrar bazarda bu resurslar bir və ya bir neçə dəfə ye­nidən bölüşdürülür. Təkrar bazar birjadankənar bazara və fond birjalarına bö­­­lünür. Birjadankənar bazarda fond birjasına daxil olmayan şirkətlərin qiy­mət­­li kağızları satılır. Fond birjasının - fəaliyyət predmetini qiy­mət­­li kağızların normal tədavülü üçün zəruri şəraitin yaradılması, onların ba­zar qiymətlərinin müəyyən edilməsi (maliyyə alətlərinə olan tələb və təklif ara­sında tarazlığı göstərən qiymət), həmçinin onlar haqqında lazımi informa­si­yanın verilməsi, qiymətli kağızlar bazarı iştirakçılarının yüksək peşəkarlıq sə­viy­­yəsi nümayiş etdirmək üçün şərait yaradılması olan təşkilatdır (35, maddə 26).

Fond birjası qiymətli kağızlar bazarında ticarətin təşkilatçısı olur. Səmərəli

təkrar bazarın mövcudluğu şəraitində maliyyə alətlərinin likvid­li­yi təmin olunur, yəni əgər alıcı gələcəkdə aldığı qiymətli kağızı satmaq istə­yir­sə, onun bunu etməyə imkanı olur. Bütövlükdə, inkişaf etmiş təkrar bazarın olması pul vəsaitlərinin onların sahiblərindən son istifadəçilərə hərəkət etdiyi ilkin bazarı möhkəmləndirir.

Maliyyə bazarları pul vəsaitlərinin yığım sahiblərindən borc alanlara axının baş verdiyi çoxlu sayda müxtəlif kanallardan ibarətdir. Bu kanallar iki əsas qrupa bölünür. Birinci qrupa birbaşa maliyyələşmə kanalları, yəni belə kanallar vasitəsilə vəsaitlər yığım sahiblərindən borcalanlara birbaşa hərəkət edir. Maliyyə bazarlarının ikinci qrup kanalları dolayı maliyyələşmə kanal­la­rı­dır. Dolayı maliyyələşmə zamanı pul vəsaitləri ev təsər­rü­fatlarından firmalar is­ti­qa­mə­tində xüsusi institutlar (qurumlar) va­sitəsilə hərəkət edir.

Q
eyd edilənləri nəzərə alaraq maliyyə sistemində pul vəsaitlərinin axınını aşağıdakı şəkildəki kimi göstərmək olar.