Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (carjis)

TAHLIL VA METODOLOGIYA 
Muloqot odamlar o’rtasidagi murakkab o’zaro tushunish va o’zaro ta’sir 
qilishijtimoiy-psixologik jarayoni bo’lgani holda turli vositalar yordamida amalga 
oshadi. Verbal kommunikatsiya (belgi tizimi sifatida nutqdan foydlaniladi) va 
noverbal kommunikatsiyani (turli nutqsiz belgilar tizimidan foydalaniladi) ajratish 
odat bo’lgan.Verbal kommunikatsiya-bu odatiy ovozli nutq. Nutq muloqot 
o’rnatishning eng universal vositasi hisoblanadi. Shu yerda Evripidning so’zlarini 
eslash o’rinli: “Inson ongi uning ravon nutqida namoyon bo’ladi”. Verbal muloqot-
so’z bilan ifodalanadigan muloqotdir: so’z (yorqin, yodda qoladigan), umumiy tarzda 
aytilgan so’z vatil (haqiqatni bekituvchi belgilar kabi); obrazli, aniq jumlalar; nutq 
(jarayon, “nutqli ifodalash”, kommunikativ ta’sir kabi; ma’lum vazifa, tur, shakl, janr 
va uslubga, o’ziga xos kommunikativ xususiyatlarga ega ehtirosli nutq); nutqli 
muloqotda monolog, dialog, polilog; maishiy, xizmat, ommaviy, yozma nutq; nutq 
odobi va qoidasi, me’yori-nutqli muloqot madaniyati belgisidir. Og’zaki muloqot-
suhbat, so’zlashish asosidir. Uni o’zlashtirish-samarali muloqot omilidir. Noverbal 
muloqot vositalari-quyidagi belgilar tizimi: optik-kinetik (imo-ishora, pantomimika); 
paralingvistik (ovoz sifati, diapozoni, ohangi) va ekstralingvistik (sukut saqlash, 
tomoq qirish, yig’i, kulgi, nutq sur’ati) va qo’shimcha kommunikatsiya vositalari: 
proksemika (muloqotning makon va vaqtda tashkil etilishi, ya’ni sheriklarni 

---

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS) 
ISSN (online): 2181-2454
Volume 2 | Issue 3 | March, 2022 | SJIFactor: 5,965 | UIF: 7,6 | Google Scholar | www.carjis.org 
DOI:
10.24412/2181-2454-2022-3-147-154 
 
E-mail: [e-mail] 
149 
joylashtirish); vizual muloqot (“ko’zlar to’qnashishi”); “hidlar tili”. Noverbal 
muloqot vositalari muloqotda yordamchi (ba’zida mustaqil) vazifani o’taydi. Ular 
verbal ta’sirni kuchaytirish yoki susaytirish bilan bir qatorda kommunikativ 
jarayonningmuhim jihatlarini aniqlashga yordam beradilar, masalan, muloqot 
ishtirokchilarining asl niyatini. Noverbal muloqot-tilsiz muloqot, “tana tili”: boshni 
burish va tebratish; ma’noli qarash; niyatni anglatuvchi imo-ishora; hatti-harakatlar; 
turli ma’nolarni anglatuvchi barmoqlar, qo’llar holati va shakli; ruhiy holatni 
ifodalovchi yelka harakati; kayfiyat, fe’l –atvorni aks ettiruvchi tana holati, gavdani 
tutish, yurish-turish; muloqot samaraliligiga ta’sir qiluvchi tashqi qiyofa. “Tana tili”ni 
o’qib bilish –samarali muloqot omillaridan biridir. Muloqot samaraliligi-faol 
muloqotdan (suhbatdoshga ta’sir qilish) ko’zlangangan natija. Muloqot samaraliligi-
uning integral ko’rsatkichi.Muloqot faol bo’lmog’i kerak: teskari aloqa bilan 
(sub’ekt-ob’ekt), to’g’ri savol va yo’nalish bilansuhbatdoshning ongiga yetib borishi, 
qiziqishlarni, ehtiyoj va qobiliyatlarni inobatga olishi, faol aloqali bo’lishi, 
muammolarni ko’tarishi, bahs-munozarali bo’lishi, fikrlashni talab qilishi, o’z fikrini 
bayon qilishga undashi kerak. Samarali muloqot-nafaqat faol muloqot, balki 
muloqotnazariyasini amaliyotga muvaffaqiyatli tadbiq qilish natijasidir.
Muloqot samaraliligi – uning mahsuldorligi: suhbatdoshlarning yaxshi 
kayfiyatiga;emotsional-ijobiy va qulay muhitga; xush vaziyat va sharoitga; 
suhbatdoshlarning bir birlarini ijobiy qabul qilishlariga, muloqot sub’ektining 
suhbatga tayyorligiga bog’liq: maqsadni belgilab olish; tayyorgarlik;suhbat mazmuni, 
uni rejalashtirish; texnologik jarayonni ishlab chiqish;suhbatdoshning diqqatini 
tortish va qiziqishini uyg’otish; qiziqarli materiallardan-fakt, misol, shaxsiy xotiralar, 
yumor, xalq og’zaki ijodi, badiiy adabiyot, ayniqsa she’riyatdan foydalanish; 
suhbatdoshni bilish, uni hurmat qilish, unga nisbatan izzat-ikrom ko’rsatish, odob-
ahloq qoidalariga rioya qilish; hamfikrlilik; muloqot san’ati-uning nazariy-amaliy 
asoslaridan, ayniqsa texnologiyasi va texnikasidan samarali foydalanish;suhbatda 
nafaqat boshlovchining, balki suhbatdoshning ham ichki dunyosining ochilishi. 
Biz hammamiz dunyoni, hodisalarni turlicha, o’zimizcha talqin qilamiz. Biz 
dunyo to’g’risidagi tasavvurlarimizni va boshqalarning dunyoqarashini qanchalik 
yaxshi tushunsak, hayotda shunchalik katta muvaffaqiyatlarga erishamiz, boshqa 
insonlar bilan shunchalik samarali muloqot o’rnatamiz, o’zaro ta’sir qilamiz. Boshqa 
insonlar bilan o’zaro ta’sirqilishning ahamiyatini unutmaslik juda muhim. Ko’plab 
ekspertlarning fikricha, moliyaviy muvaffaqiyaga erishishda boshqa insonlar bilan 
o’zaro ta’sir qila bilish bilim va kasb mahoratidan ko’ra muhimroq. Suhbatdosh bilan 
muloqot samarali bo’lishi uchun u bilan aloqa o’rnatish lozim. Harbirimiz suhbat 
chog’ida bizni eshitishlarini, tushunishlarini xohlaymiz, shuning uchun 
suhbatdoshimizning fikrini ham hurmat qilishimiz kerak.