Cihan bulut elçin SÜleymanov döVLƏt maliYYƏSİ Bakı 2015

1. Taraz büdcə siyasəti.
Büdcə tarazlığı ilə əlaqəli teorem bölmələrində göstərildiyi kimi, ümumi teore-mə görə büdcə balansının həyata keçməsi üçün gəlir dalğalanmalarına baxmayaraq, dövlət gəlirlərinin dəyişməməyi əsasdır. Başqa bir sözlə, vergi gəlirlərinin artdığı dövrlərdə dövlət xərcləmələrinin artırılması, hər hansı bir səbəblə vergi gəlirlərinin azaldığı illərdə də bu xərcləmələrin azaldılması lazımdır.
2. Dəyişkən büdcə siyasəti
Dəyişkən büdcə siyasətində əsas xərclərin sabit tutulmasıdır. İqtisadi rifah illə-rində dövlət xərclərini azaltmaq, böhran dövrlərində isə vergi gəlirləri öz-özündən azaldığı halda, xərcləri artırmaq olar. Dəyişkən büdcə siyasəti Keynes ilə başlamış-dır. 1929-cu il iqtisadi böhranında ortaya çıxan tələb çatışmazlığı və qiymətlərin ümumi səviyyəsinin düşməsi nəticəsində istehsal ilə yanaşı gəlir və işçi sayı aza-lınca, bazarda böyük bir durğunluq baş vermişdir. 1936 cı ildə Keynes dövlətin iqtisadiyyata müdaxilə etməyinin vacibyini elmi olaraq isbat etmişdir.⁵²
3. Əvəz edici büdcə siyasəti.
İnkişaf üçün uzunmüddətli, ölkə şərtlərinə uyğun bir proqrama ehtiyac vardır. Daha əvvəldən büdcə balansı mövzusunda deyildiyi kimi, sürətlə meydana gələn bir böhranın qarşısını almaq üçün dövlət xərclərini, büdcə kəsirini düşünülmədən, geniş ölçüdə artırmaq lazımdır. Böhran dövrü keçdikdən sonra əldə olunacaq gəlir-lər büdcə kəsirlərini bağlayacaq.
4. İnflyasiya və deflyasiya ilə mübarizədə büdcə siyasəti
İnflyasiya “məcmu tələbin məcmu təklifdən çox olmağı” olaraq tərifləndirildi-yinə görə, bir inflyasiya olduğunda büdcə tədbirləri yolu ilə tələbə müdaxilə etmək mümkündür. İnflyasiya ilə mübarizə edən büdcə siyasəti, iqtisadi istiqrar siyasə-tində ilk planda yer almaqdadır. Bir il ərzində hansı dövlət xidmətlərinin ediləcə-yini, bunlara nə qədər pul xərclənəcəyini göstərən büdcələrin artıq tələb səviyyə-sindən həyata gələn inflyasiyanın qarşısının alınması üçün aşağıdakı şəkillərdə ha-zırlanması və istifadə edilməsi lazımdır.
Büdcə xərclərini azaltmaq: büdcənin gəlir mənbələri üzərində müxtəliflik et-mədən xərcləri azaltmaq olar və beləliklə, büdcə artığı meydana gələr.
Büdcə gəlirlərini artırmaq: xərclərin sabit tutulmasına və gəlir qaynaqlarının artırılmasına səy göstərilir. Məqsəd yenə də büdcə artığının əldə edilməsidir.
Daha kiçik büdcələr hazırlamaq: həm büdcə xərcləri, həm də büdcə gəlirləri azaldılaraq, əksinə müqayisə ilə balans, lakin daha kiçik büdcələr hazırlana bilər. Məqsədi məcmu tələb içərisindəki dövlət xərcləmələrinin nisbi payını azaltmaqdır.
Deflyasiya inflyasiyada olduğu kimi dərəcə-dərəcə nəticəsini göstərir. Ümumi qiymət səviyyəsinin düşərək pul dəyərinin yüksəlməsi, pula olan tələbi artırır və mal və xidmətlərin tələbini azaldır. Deflyasiya ilə mübarizədə, büdcənin gəlir və xərclərinin həcmlərini dəyişdirilməyi vacibdir. Bu vəziyyət dövlət xidmətlərinin artması nəticəsini ortaya çıxarır ki, bu da dövlətin əli ilə yaradılan tələbi çoxaldır; büdcə xərclərinin artım göstərəcək şəkildə hazırlanmasını zəruri edir. İqtisadiyyatın deflyasiya dövründə “əvəzedici büdcə” xərcləri artır, iqtisadiyyat canlandıqdan sonra azalır.
Kəsir büdcə siyasətinin istifadəsi deflyasiya ilə mübarizədə olduqca vacibdir. Çünki büdcə xərcləri artdığından, norma gəlirlər bunları ödəməyəcək. Bu halda deflyasiya dövründə büdcələrin kəsr vermələri, büdcə gəlirlərinin “borc” yolu ilə tamamlanması vacib olmaqdadır.⁵³