Singarmonizmning morfologiyaga ta’siri . Singarmonizm morfologiyaga ham
katta ta’sir ko‘rsatadi. Bu hol singarmonizm mavjud bo‘lgan til va shevalardagi
barcha affikslarning (morfemalarning) juft-juft bo‘lib bir necha variantlarda
uchrashida ko‘rinadi. Affikslar variantlaridan bir qismi singarmonizm mavjud
bo‘lgan til va shevalarga xos bo‘lgan so‘zlarning o‘zaklaridagi unlilarning
xarakteriga moslashgan holda yuzaga kelsa, affiks variantlaridan boshqa bir qismi
o‘sha o‘zakdagi undoshlarning xarakteriga moslashgan holda yuzaga keladi.
Masalan, o‘zakdagi undoshning burun tovushi ekanligi ta’sirida ba’zan affiksdagi
undosh ham burun tovushi bo‘lib keladi:
kunlar →
kunnar ,
unlar →
unnar kabi.
Singarmonizm mavjud bo‘lgan til va shevalargadagi boshqa affikslar ham ana
shunday yo‘l bilan yuzaga keladi. Shunday qilib, singarmonizm qonuni mavjud
bo‘lgan tillarda affikslar (morfemalar) ham singarmonizm qonuniga binoan ish
ko‘radi. Singarmonizm qonuniga ko‘ra o‘zakka affiks variantlarining soni bir va ikki
juftdan tortib, 3 va 4 juftgacha, hatto, nazariy jihatdan olinganda, 5 va 6 juftgacha
ham borib yetishi mumkin. Masalan, o‘zbek tilining qipchoq shevalarida –lar
affiksining assosan 4 ta varianti uchraydi:
-zar, -lәr, -nar, -nәr :
qoylar, echkilər, otnыnar, kelinnər . Affiks variantlarining juft bo‘lib ko‘rinishi kelishik, shaxs, egalik
qo‘shimchalarida ham, fe’llarning affikslarida ham uchraydi. Masalan, qipchoq
shevalarida qaratqich kelishigining
-ning/-nыng, -ding/-dыng, -ting/-tыng , ba’zi
96
holda
–nung/-ngng kabi variantlari uchraydi; egalik va shaxs affikslarining
-mәn/- man, -sәn/-san, -miz/-mыz, -dik/-dыq, -tik/-tыq kabi variantlari, fe’llarning esa
