D. A. Nabiyeva, H. R. Zokirova O‘zbek tili fonetikasi

ᴐ
unlisi sal lablangan bo‘lib, Toshkent shevasida uchraydigan 
ᴐ
dan o‘zining ochiqligi 
bilan farqlanadi. Ba’zi bir shevalarda ye va 
u
juda qisqa bo‘lib, ma’lum bir holatlarda 
ye tovushi eshitilishi jihatidan 
‘
ga yaqinlashadi. (Masalan: Samarqand: yeydu, yekk’ 
//Toshkent, y’:yd’, ‘kk’). Nihoyat, talaffuzda 
Y
va 
Ɵ
fonemalari orqa qator 
u, o
ga 
yaqinlashishi mumkin, shuningdek, 
u, o, a
fonemalari oldingi qator 
Y, Ɵ, a
ga 
yaqinlashishi mumkin. Bunday tovushlar ‘, kabi indifferent (oraliq) tovushlar 
hisoblanadi. 
Sheva materiallarini yozib olish jarayonida bunday xususiyatlarni maxsus 
belgilar olib ifodalash, ularni alohida-alohida uqtirib borish zarur. 

---

63 
Tovushlarning miqdori. 
Tovushlarning miqdor (uzunlik, qisqalik) jihatidan 
o‘zgarishlarini ifodalash uchun quyidagi belgilar olingan: 
1. [i],[‘],[],[ы],[Y],[u] - yuqori ko‘tarilish unlilarining sifat jihatidan o‘zgarishi 
/reduksiyaga uchrashi/. Masalan, 
Toshkent., Marg‘ilon
b[‘]r, b[‘]rᴐv - fizik nuqtai 
nazaridan br, brovga teng. 
2. i,’,,ы,Y,u (kursiv bilan) - kuchsiz va shu bilan birga juda qisqa unli 
tovushlar. 
3. i,’,,ы,Y,u - miqdor jihatdan farqlanmaydigan, tabiatiga ko‘ra qisqa unli 
tovushlar. 
4. i;’;;ы;Y;u
.
 
(belgidan keyin bir nuqta) - ayrim pozitsion holatlarda hosil 
bo‘ladigan sal cho‘ziq unlilar. 
5. i:,’:,:,ы:,Y:,u:,o:,ǝ: (belgidan keyin ikki nuqta) - ba’zi bir shevalarda 
uchraydigan (masalan, 
Qorabuloq:
a:t, o:t, q’:z kabi) birinchi darajali (birlamchi) 
cho‘ziqlikni ifodalovchi yoki ko‘pchilik o‘zbek shevalarida uchraydigan (masalan, 
shǝ:r//shǝ:ǝr//
adbiy orfograf.
shahar kabi) biror tovush hisobiga bo‘ladigan ikkinchi 
darajali (ikkilamchi) cho‘ziqlikni ifodalovchi odatdagi uzun unli tovushlar.