Qurbanvermə – folklor konsepti kimi, birbaşa canlı qurbanvermə mərasiminin özünü deyil, onun bədii mətndəki obrazını nəzərdə tutur. Yəni epik folklor mətnlərində qurbanvermə ilə bağlı çoxlu süjetlər var. Bu süjetlərin kəmiyyəti və davamlılığı onları ayrıca qurbanvermə motivi kimi səciyyələndirməyə tam imkan verir.
Motiv, ümumiyyətlə, süjetin sabit, təkrarlanan formuludur. Eyni, oxşar süjet hissələri vahid qəlibdə birləşərək tək bir motivi yaradır. Bu cəhətdən, gerçəklik hər bir motivdə süjetin konkret bir formulu kimi modelləşir. Yəni gerçəklik süjetdə inikas olunur, buna uyğun olaraq süjetin hər bir motivi də gerçəkliyin tarixi-mədəni spesifikasını bədii söz kodu ilə özündə inikas edən qəlib-vahid, məna vahidi kimi çıxış edir.
A.Zaxarkin yazır ki, motiv təhkiyənin ən kiçik mənalı komponentini, bədii əsər süjetinin ən sadə tərkib hissəsini bildirən termindir (14, 226).
B.N.Putilov motiv termininin folklorşünaslıqda bir neçə mənada işləndiyini göstərir: “Bunlarda biri “süjetin toxumu”, “süjeti yaradan formul”dur (“ər öz arvadının toyunda”, “atanın oğulla vuruşması””, “ilanla vuruş” tiplərində olduğu kimi). Motiv bu mənada “süjet mövzusu” anlayışı ilə üst-üstə düşür və müasir araşdırmalarda, haqlı olaraq, bu anlayışla əvəz olunur. İki digər məna isə istənilən folklor süjetinin mütləq elementi, folklor təhkiyəsinin tipik vahidi olan motiv termininin müxtəlif səviyyələrinə aiddir. Motiv invariant səviyyəsində – stereotip, vəziyyətlərin, kolloziyaların, hadisələrin, hərəkətlərin, xarakteristikaların sxematik ümumiləşməsidir (məsələn, “möcüzəli doğuluş”, “silah əldə edilməsi”, “deyiklinin axtarışı”, “yuxu-öncəgörmə”, “sehrli əşyaların alınması”, “bacı-qardaş inçesti”. Motiv ayrı-ayrı mətnlər səviyyəsində – stereotipin, sxemin gerçəkləşməsidir. Müasir elmdə motiv termininin bu iki səviyyəsini fərqləndirmək məqsədi ilə birinci səviyyə üçün “motifema”, ikinci səviyyə üçün “allomotiv” terminləri təklif olunur (15, 83-84).
Dostları ilə paylaş: |
