D. O‘rinbayeva m. Rahimova
Yüklə 0,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
| SO‘Z BOSHI
Yoshlarimizning kamolot sari intilib, kelajagimiz vorislari bo‘lib yetishishlarida o‘z vaqtida berilgan ta’lim-tarbiyaning o‘rni beqiyos ekanligi ma’lum. Shu maqsadda ularga umuminsoniy va milliy qadriyatlarni o‘rgatamiz, dunyoviy bilimlarni o‘qitamiz. Ammo eng muhim vositani – bularning barchasi til, nutq orqali amalga oshirilishini ko‘pincha e’tibordan qochiramiz desam xato qilmagan bo‘lamiz. Zotan, inson o‘z ajdodlari tomonidan unga meros qilib qoldirilgan barcha bilimlarini yozuv, til vositasida o‘zlashtiradi, so‘ngra to‘plangan bilimlar, ma’lumotlarni hayot tajribalari bilan boyitib, keyingi avlodga qoldiradi. Shunday ekan, ona tili darslarida to‘g‘ri va savodli yozishga o‘rgatish muhimdir. Ona tili o‘qitishning markazida grammatik nazariya emas, balki nutqiy ko‘nikma va orfografik malaka hosil qilish turadi. «Davlat tili to‘g‘risida»gi, «Ta’lim to‘g‘risida»gi Qonunlarning qabul qilinishi va «O‘zbek maktablarida ona tili ta’limi konsepsiyasi» talablari, Vazirlar Mahkamasining 2017-yil 6-apreldagi 187-sonli “Umumiy o‘rta ta’limning Davlat ta’lim standarti” to‘g‘risidagi qarori Xalq ta’limi tizimining barcha bo‘g‘inlarida ta’lim-tarbiya berish jarayoni davr ruhi bilan uyg‘unlashgan, o‘zida milliy va mintaqaviy xususiyatlarni mujassam etgan o‘quv-metodik adabiyotlar majmuasini yaratish ehtiyojini yuzaga keltirdi. «O‘zbek maktablarida ona tili ta’limi konsepsiyasi»ning bosh maqsadiga ko‘ra, ona tili mashg‘ulotlari ta’lim oluvchida ijodiylik, mustaqil fikrlash malakalarini chuqurlashtirib, ijodiy fikr mahsulini nutq sharoitiga mos ravishda og‘zaki va yozma shakllarda to‘g‘ri, ravon ifodalash ko‘nikmalarini shakllantirishga va rivojlantirishga qaratilmog‘i kerak. Bu muhim vazifani amalga oshirishda ona tili ta’limi jarayonida tashkil etiladigan turli yozma ishlar, xususan, diktantning o‘ziga xos o‘rni bor. Ma’lumki, diktant yozish malakasi boshlang‘ich sinflardan shakllantirilib boriladi. Yuqori sinflarda bu ko‘nikma va malakalar takomillashtirilib boriladi. Mavjud metodik adabiyotlarda keltirilishicha, diktant matni pedagogika hamda tilshunoslikning quyidagi talablariga javob berishi lozim: 1. Matn mazmuni o‘quvchilar saviyasiga mos, g‘oyaviy-badiiy jihatdan yuksak bo‘lishi zarur. Agar matnda ma’nosi qiyin so‘zlar, so‘z birikmalari, jumlalar bo‘lsa, yaxshisi, ularni almashtirish lozim. 5 Ayrimlarini esa diktantni boshlamasdan avval tushuntirib, doskaga yozib ko‘rsatish mumkin. 2. Matnda o‘tilayotgan yoki takrorlanayotgan qoidaga mos so‘zlar, so‘z birikmalari, gaplar yetarli bo‘lishi lozim. Matnga kiritilgan orfogrammalar teng joylanishi zarur. Ko‘pincha o‘quvchilar diktant boshida va oxirida ko‘p adashadilar. Shuning uchun matn tanlashda uning oxirida qiyin orfogrammalarning mumkin qadar kamaya borishiga e’tibor berish ma’qul. 3.Matnda oldingi yozma ishlarda xato yozilgan so‘zlar ham bo‘lishi mumkin. Har bir diktantda o‘quvchilar uchun yangi so‘z yoki atamalar bo‘lsa, bu o‘quvchining lug‘at boyligini kengaytiradi. 4. Matn badiiy asarlardan, gazeta va jurnallardan tanlanishi, ayrim matnlarni esa o‘qituvchining o‘zi tuzishi ham mumkin. «Diktantlar to‘plami» o‘qituvchi uchun asosiy qo‘llanmadir. 5. Matn o‘rniga olingan terma gaplarning mazmuni kontekstsiz ham tushunarli bo‘lishi lozim. 6. 4-7-sinflar uchun tanlangan matnda murakkab qo‘shma gap mumkin qadar bo‘lmasligi lozim. 4-sinf uchun 6-8 so‘zli, 5-sinf uchun esa 8-10 so‘zli gaplar olinishi lozim. Yüklə 0,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|