DeniZCİLİk sektöRÜ ve gemi İNŞa sanayiİ raporu

5.1 Kurumsallaşma

Gemi inşası, satın alma, malzeme yönetimi, planlama, insan kaynakları, pazarlama gibi bir çok öğeyi içerisinde bulundurmaktadır. Gemi inşasının binlerce parçadan oluşan bir üretim ve montaj endüstrisi olduğu düşünüldüğünde, planlama ve kaynak yönetimi açısından kurumsallaşmanın önemli bir unsur olduğu ortaya çıkmaktadır.

Ülkemizdeki duruma baktığımızda tersanelerimizin hemen hemen hepsinin birer aile şirketi yapısında olduğu ve kurumsallaşmalarını tamamlayamadıkları görülmektedir. Bu yapı içerisinde insan kaynaklarının yönetiminde dolayısıyla ana işveren alt işveren ilişkisinde profosyenel bir yaklaşım göstermediklerinden tersane alanları üzerinde gerekli çalışma şartlarının sağlanması yolunda başarılı olamadıkları ve rekabet edebilirliklerini artırmak yönünde tersane alanlarını birleştirmek suretiyle daha uygun çalışma şartlarını sağlayacak şirket birleşmelerinden kaçındıkları anlaşılmaktadır.
Avrupa’da ise son yıllarda tersanelerin gemi inşaatçı gruplar altında birleştiği gözlemlenmektedir. AB bu durumu açıkça belirtmese de rekabet gücünün artması düşüncesi ile desteklemektedir. Avrupa tersaneleri son 5 yıl içerisinde büyük tersane grupları halinde oluşumlarda bulunmaktadır (TÜRKTERMAP, 2007).
Gerek rekabet gücünün artırılması gerekse daha uygun çalışma alanları üzerinde tersanecilik faaliyetlerinin yürütülebilmesi için tersane birleşmelerini destekleyen politikalar üretilmelidir.
Sektörde genellikle etkin olan aile şirketlerinin sermaye şirketlerine ve SPK’ya açık şirketler haline dönüştürülmesi denizcilik sektörünün kurumsallaşmasına katkı sağlayacktır.

5.2 Alan Darlığı ve Yoğunluk

Tuzla Tersaneleri bölgesinde orta ve küçük tonajlı gemi yapımı ve onarımı işleri yapma kapasitesine sahip çok sayıda tersane bir arada bulunmaktadır. Tersanelerin sıkışık bir alanda ve birbirlerine çok yakın kurulmuş olduğu dikkat çekmektedir. 2002 yılından sonra yaşanan hızlı talep artışı karşısında bölgede yer alan tersanelerin yeterli fiziki alanları olmamasına rağmen bu talepleri karşılama yolunda kapasitelerinin üzerinde sipariş almaları neticesinde bu dar alanlarda yaşanan iş yoğunluğu, iş sağlığı ve güvenliğininin sağlanmasını zorlaştırmaktadır.

Tersanelerde, üretilen gemi boyutlarına göre bir alan organizasyonu ve donatımı yapılması tersane alanlarının fiziki büyüklükleri ile ilgilidir. Tuzla tersaneler bölgesinin artan talebi karşılayacak fiziki imkânlara sahip olmaması ve altyapısının yetersiz olması nedeniyle gelişen ve büyüyen bu sektör için ülkemizin başka bölgelerinin değerlendirilmesi ve hızla artan talebin karşılanması amacıyla Tuzla Tersaneler Bölgesinin yeniden yapılandırılması ve yeni tersane kurulum alanlarının belirlenmesi gerekmektedir.
Söz konusu bölgede kooperatif yapılanması içerisinde faaliyet gösteren yat inşaa işletmelerinin, sadece yönetim, finansman ve pazarlama birimlerinin bu bölgede bulundurulması gereklidir. Yat inşaa atölyelerine ise, faaaliyetlerini rahatlıkla sürdürebilecekleri yer tahsis edilmesi vazgeçilmezdir.
Sektördeki büyümeye paralel olarak artan yan sanayi kuruluşlarının, büyük ölçüde şehirleşme, çevre, ulaşım sorunları ve halkın yaşam alanıyla iç içe olmasının doğurduğu riskler nedeniyle bu sanayi kuruluşlarının bölgeden taşınması için Tuzla,Yalova ve İzmit ili üçgeninde yer alacak bir organize sanayi bölgesinin kurulması gereklidir.
Dünya gemi inşa sanayinden gelecekteki 20 yıl içinde ülkemizin alabileceği payı ve hedef ürünleri belirlemek, alınması gerekli hukuki, idari, mali, eğitsel, finansal ve teknolojik tedbirler ile yeni tesis yerleşim yerleri tespit etmek amacıyla Tersaneler Master Planı ivedilikle uygulanmalıdır.
Yeni tersane yerlerinin belirlenmesi için aşağıdaki çalışmaların yapılmasının uygun olacağı düşünülmektedir:
1. Aşama: Mevcut tersane bölgeleri ve kıyısı olan valiliklere yazılara yazılarak tüm kıyılarımızda önerilen bölgelerin derlenmesi

2. Aşama: Türkiye kıyılarının gezilerek önerilen veya müsait olan konumların belirlenmesi

3.Aşama: Tersane bölgesi olmaya müsait konumlar hakkında detaylı incelemeler yapılması

4. Aşama: Saptanan bölgelere ürün ataması yapılıp, fizibilitelerinin gerçekleştirilmesi .

Tersanelerimizin yaptığı anlaşmalar göz önüne alınarak, üretim planlamaları ile orta vadede alan sıkışıklığının giderilmesi, Yalova Bölgesi başta olmak üzere, diğer sahillerde, yeni kurulan tersanelere kapasite kaydırılması üzerine çalışmaların yapılması uygun olacaktır.
Tuzla Gemi İnşa Sanayi Bölgesinde koopperatif çatısı altında 5 bin, 7 bin tonluk gemi yapım ve bakım-onarımı kapasitesine sahip olan tersane alanlarının birleştirilmesine yönelik olarak bu koooperatiflerin şirketleşmesi ve şirket evliliklerinin oluşturulmasının teşvik edilmesi yoluyla alan sıkışıklığının ortadan kaldırılmasının iş sağlığı ve güvenliği açısından uygun çalışma alanlarının oluşturulmasında fayda sağlayacağı düşünülmektedir.
Tuzla Gemi İnşa Sanayi Bölgesinde kamu kurum ve kuruluşlarına tahsisli olup, fonksiyonel olarak kullanılmayan parsellerin, aynı bölgede yine kooperatif çatısı altında faaliyet gösteren ve katma değeri yüksek gezinti teknesi ve yat imalatı yapmakta olan işletmelere tahsis edilebileceği değerlendirilmiştir.

5.3 Kapasite Kullanımı

Tersanelerde yaşanan iş kazalarının önemli nedenlerinden biride işyerlerinin, kapasitelerinin üzerinde sipariş almaları nedeniyle ortaya çıkan sorunlardır. Gemi inşa sanayi kolunda tersane kapasitesi belirlenmesine ilişkin zorlukların dünya ölçeğinde de yaşandığı ve bu konuda değişik enstrümanların kullanıldığı bilinmekle beraber ülkemiz şartları ve koşullarında bir tersane alanı üzerinde işletmenin dışarıda kullandığı veya kullanabileceği imkânlar da dikkate alınarak objektif kriterlere dayalı bir kapasite belirleme çalışması yapılmasının, sektörde sağlıklı bir büyümenin sağlanması ve iş sağlığı ve güvenliğini tehit eden unsurların kontrol altına alınarak ortadan kaldırılması yönünde önemli bir adım olacaktır.

5.4 Mevzuat

İdari Düzenlemeler

• 
  18.02.2006 tarih ve 26084 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren “Hazine Arazilerinin Tersane Yatırımlarına Tahsisinde Uygulanacak Esas Ve Usullere İlişkin Tebliğ” Hazine arazileri ve/veya Devletin hüküm ve tasarrufu altındaki alanlar üzerinde yapılacak tersane yatırımlarında proje yatırım maliyeti bedeli üzerinden ön izin bedeli, kullanma izin bedeli, irtifak hakkı bedeli alınması esasını getirmektedir. Bu durum daha büyük teknolojik yatırımlar ve teknoloji transferi yapmak isteyen müteşebbisler açısından kısıtlı tutulmasına neden olacak bir durumu ortaya çıkarmaktadır. Sorunun çözümü için, işletim aşamasında kira bedelinin projeye tahsis edilen arazi büyüklüğüne göre ve emlak vergisi üzerinden alınması sistemi getirilebileceği değerlendirilmektedir.
  

• 
  Bahse konu tebliğde Hazine arazileri ve/veya Devletin hüküm ve tasarrufu altındaki alanlar üzerinde yapılacak tersane yatırımları için öncelikle Maliye Bakanlığından bedeli karşılığında ön izin alınması gerekmektedir. Bu izin 1 yıl süreli olup, yasal mevzuatların (imar planı onayı, ÇED, vb.) gerektirdiği hususların yerine getirilmesi için yatırımcıya verilen izindir. Gerekmesi halinde bu süre uzatılabilmektedir. Ancak müteşebbise yatırım öncesi ve yatırım aşamasında getirilen bu tür yükümlülükler yatırımcıları caydırmakta veya her türlü kolaylığı gösteren ülkelerde yatırım yapmaya yönlendirmektedir. Bu nedenle, ön izinde ve yatırımı kurma aşamasında alınan bu ücretler yatırımcı tarafından taahhüt edilen işlerin süresi içerisinde yerine getirilmesine ilişkin teminat olarak alınmalıdır.
  

• 
  Ayrıca, tebliğ; yatırımcıya tahsis edilen hazineye ait taşınmazlar üzerine kurulan tesislerde, tesislerin işletilmesinde elde edilecek toplam yıllık işletme hasılatı üzerinden Hazinece % 1 (yüzde bir) oranında pay alınmasını öngörmektedir. Bu durum ülkemizde gemi inşa maliyetlerinin aynı oranda pahalı olması anlamına gelmekte ve orta boy işletmelerde dahi büyük rakamlara ulaşmaktadır. Gemi inşa sanayi gibi istihdam yaratma özelliği olması ve ihracat-ithalat dengesinde yüksek katma değer yaratması nedenleriyle desteklenmesi gereken bir sektörde yerli ve yabancı yatırımcıların yatırım taleplerini caydırmaktadır.
  

• 
  Kıyı master planı hazırlanıp tersanelerin konumları diğer kıyı tesisleri ile entegre edilmelidir.
  

• 
  Mevcut tersanelerde birleşmeler özendirilmelidir.
  

• 
  Gemi siparişinin düşük olduğu zamanlarda tersanelerde metal işkolu ile ilgili diğer ürünlerin üretilmesine izin verilmelidir.
  

Hukuki Düzenlemeler

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı iş mevzuatındaki eksiklikleri giderecek, çağdaş ve günümüz ihtiyaçlarına cevap verecek bir İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu üzerinde çalışma yapmaktadır. İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunun Tasarısında Gemi İnşa Sektöründeki önemli eksiklikleri de giderecek düzenlemeler yer almaktadır.

Bu kanunla işyerlerinde iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi bulunmasına yönelik sayı şartının kaldırılması öngörülmektedir. Ayrıca bu kanunla bir işyerinin birden fazla işveren tarafından kullanılması durumunda koordinasyonsuzluktan kaynaklanan risklerin de giderilmesine yönelik düzenlemeler bulunmaktadır.
İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu Tasarısının en kısa zamanda yasalaşarak yürürlüğe girmesi önem arz etmektedir.
Denizcilik Müsteşarlığı tarafından, gemi inşa sektöründe faaliyet gösteren işletmelerin belgelendirilmesine ilişkin yasal düzenlemeler, iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerine ilişkin gerekli unsurları da içine alacak şekilde yapılmalı, bu konuda başlatılmış çalışmalar en kısa zamanda sonuçlandırılmalıdır.
Sektörel bazda uzmanlık gerektiren işlerin neler olduğu belirlenerek bu işlerin taşeron firmalara verilmesi taşeron sayısını azaltacak, nitelikli taşeronu ortaya çıkaracaktır. Buna ilişkin gerekli yasal düzenlemelerin yapılması gereklidir.
Tersane yatırım izinlerinin kısa zamanda tamamlanabilmesi için bürokrasiyi azaltıcı ve çeşitli bakanlıklar arasında yayılmış olan yetki dağılımını entegre edici hukuki düzenlemeler yapılmalıdır. Yetkili bakanlık ve ilgili kuruluş uzmanlarının yer alacağı yuvarlak masa kurulmalıdır.
Tersane, Tekne İmal ve Çekek Yerlerine İşletme İzni verilmesine İlişkin Usul Ve Esaslar Hakkında Yönetmelik Taslağında, Bayrak, boy, tonaj sınırlaması olmaksızın tekne imal yeri ve çekek yeri tanımları birleştirilmeli ; teknik kapasitesine uygun olarak her türlü gezi, spor ve eğlence amaçlı özel ve ticari tekne inşa, tadilat ve bakım-onarım hizmetlerinden en az birinin yapılmasına imkan sağlayan teknik ve sosyal altyapılara sahip tesis tanımı getirilmelidir.