Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirinin

5.2. Rəhbərlik

Rəhbər–hüquqi hakimiyyət verilmiş, rəsmi sə­la­hiy­yət əldə etmiş şəxsdir. Rəhbərə hakimiyyət yalnız təşkil­atı idarə etmək, bununla bağlı idarəetmə qərarlarını qəbul etmək üçün verilir. Rəhbərlik müvafiq qanun­vericilik və dövlət qərarlarına, müəssisənin nizam­na­məsinə, əsasna­məsinə, müəyyən edilmiş daxili qaydalara əsasən verilmiş səlahiyyətlərin tətbiqi ilə kollektivin idarə olunmasıdır.

Rəhbər müəssisənin idarə edilməsində mərkəzi fi­qur­dur. Rəhbərin təsir sahəsi genişdir. O, müəyyən subar­di­na­siya və reqlament daxilində ətraf mühitlə əlaqə sax­la­yır, başqa təşkilatlarda öz qrupunu təmsil edir.
Rəhbərlərlə liderlərin oxşar cəhətləri vardır:
1. Qarşıya məqsəd qoymaq (yəni məqsədlər siste­mi­nə malik olmaq).
2. Kollektivi və ya qrupu yaratmaq.
3. Qərar qəbul etmək.
4. Kollektivdə nüfuza malik olmaq.
5. Təmsil olunduğu qrup və ya kollektivdə etik prin­siplərə riayət etmək.
Rəhbərlik və liderlik anlayışlarını bir-birindən fərq­lən­dirmək də lazımdır. Onların fərqli cəhətlərinə aşağı­da­kı­ları aid etmək olar:

1. 
   Rəhbər rəsmi surətdə təyin olunur və ya seçilir, lider isə kollektivdə özünü qeyri-rəsmi surətdə təqdim edir və ya qəbul olunur;
   
2. 
   Rəhbərdə idarəçilik bacarıqları mövcud olur, lider isə ətrafında komanda yaradıb, onları öz arxasınca aparmaq qabiliyyətinə malik olur;
   
3. 
   Rəhbərlərin idarəçilik fəaliyyətində inzibatçılıq, maddi və mənəvi həvəsləndirmə, nəzarətçilik xüsusiy­yət­lə­ri daha çox nəzərə çarpır. Liderlərin isə fəaliyyətində psi­­xoloji təsirlər, ruh yüksəkliyinə, vədlər ver­məyə, inan­dırmağa daha çox üstünlük verir;
   
4. 
   Rəhbərin təsir sahəsi genişdir. O, makromühitlə əlaqə saxlayır, bu zaman öz müəssisəsini təmsil edir. Li­de­rin isə təsir sahəsi məhduddur. Onun təsir sahəsi yal­nız mik­romühit səviyyəsində qrupdaxili münasi­bət­lər­lə məh­dudlaşır. Lakin bəzən makromühitlə də əlaqəsi baş verə bilir;
   
5. 
   Rəhbər işçilərə qanunla müəyyən edilmiş sank­si­ya­lar tətbiq etmək hüququna malikdir. Lider isə san­k­si­ya­lar sisteminə malik deyildir.
   

Müəssisə və təşkilatların rəhbərləri yüksək savada, xü­susilə təşkilatın fəaliyyət sferasına, iqtisadi, hüquqi, tex­ni­ki və digər sahələrə dair nəzəri və təcrübi biliklərə malik ol­malıdırlar. Rəhbərlər istehsalın idarə edilməsinin nə­zə­riyyəsini, təsərrüfatçılıq fəaliyyətinin əsaslarını yük­sək sə­viyyədə bilməlidirlər. Rəhbərlər tutduğu vəzi­fədən asılı olmayaraq peşə bilikləri və vərdişlərinə malik olma­lı­dır­lar. Rəhbərin əsas keyfiyyətlərindən biri nüfuza malik ol­maq­dır. Nüfuz rəhbərlərə olan hörməti və inamı artırır. Nü­fuza təsir edən amillərdən ən başlıcası rəhbərin şəxsi keyfiyyətidir.
Rəhbərlərin şəxsi keyfiyyətlərinə onun əxlaqi key­fiy­yətləri, peşə keyfiyyətləri, idarəçilik keyfiyyətləri aiddir.

• 
  əxlaqi keyfiyyətlərə onun tərbiyəsi, mədəniyyəti, ge­­yimi, etik davranışları, sadəliyi, səliqəsi, intellektual sə­viy­yəsi və s. aiddir.
  
• 
  peşə keyfiyyətinə rəhbərin öz peşəsi ilə bağlı nəzəri və təcrübi biliklərə malik olması, təhsili, bu sahədə ixtisaslaşması, təkmilləşməsi, işgüzarlığı və s. aiddir.
  
• 
  idarəçilik keyfiyyətlərinə isə kollektivə qarşı hu­ma­nist­liyi, obyektivliyi, ünsiyyət bacarığı, təşəb­büs­kar­­lığı, nitq mədəniyyəti, müdrikliyi, novatorluğu və s. aiddir.