Dərs vəSAİTİ Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Elmi Metodik Şurasının

 
İfadəli dilin inkişaf etdirilməsi 
Uşaqlara qulaq asmaq asan olan qaydada danışmaqda kömək 
edin.
 UĢaq mahnı oxuyarkən, yaxud nağıl danıĢarkən, səsini lentə 
yazın. Maqnitafona qulaq asarkən, həmin uĢağın nitqində problem 
yaranan səs və sözləri aydın Ģəkildə özü üçün müəyyənləĢdirə bilər. 
 UĢaqlar üçün əyləncəli məzmuna malik olan, diqqəti xüsusi 
səslər üzərinə yönəldən Ģerlər seçin. 
 UĢaq düzgün olmayan səs və fellər olan cümlə iĢlədirsə, 
cümləni düzgün Ģəkildə təkrar edin.
 Əhvalat danıĢıldığı zaman müxtəlif fiqurlardan istifadə edin. 
Məqsədli Ģəkildə deyilənlə lövhənin üzərində yerləĢdirilən əĢya arasında 
uyğunsuzluq yaradın. Tələbələr səhvləri düzəltməlidirlər.
 ġəkilləri, yaxud digər əĢyaları balaca bir qutunun içinə qoyun. 
ƏĢyaların adlarındakı baĢlanğıc səsləri ifadə edən 4-5 hərfi uĢaqların 
qarĢısına qoyun. UĢaqdan qutunun içindən bir əĢyanı çıxarmağı xahiĢ 
edin və sonra bu əĢyanın baĢlandığı səsi ifadə edən kartı seçin.
 Diqqəti baĢlanğıc samit səsə yönəldin. Üç sözü deyin, onlardan 
ikisi eyni samitlə baĢlasın. UĢaqda müxtəlif səslərlə baĢlayan sözü 
seçməyi tələb edin – məsələn, maĢın, it, piĢik.
İdeya və duyğuları bölüşmək məqsədilə dildən istifadə olunmasına 
şərait yaradın.

---

171 
 UĢaqlarla tez-tez söhbət edin və onların ideya və duyğularının 
ifadə edilməsi məqsədilə müvafiq imkanlar yaradın. «Ailənin Ģəkli 
haqqında mənə danıĢın».
 UĢaqdan Ģəkil çəkməyi xahiĢ edin və sonra ondan bu Ģəkil 
barədə fikrini ifadə etməyi xahiĢ edin. 
 UĢaqlara məlumatın bölüĢdürülməsi və onların ideya və 
düĢüncələrinin istiqamətləndirilməsi məqsədilə suallar verin.
 Sinifdə irəli sürülən ideyaların, yaxud müvafiq təcrübələr 
barədə danıĢılan əhvalatların siyahısını tutun ki, hər bir uĢaq burada 
təmsil olunmağa çalıĢsın.
 Ünsiyyət vərdiĢlərinin sınaqdan kesirilməsi məqsədilə dramatik 
oyun mərkəzlərində uĢaqlar üçün senarilər yazın. Müəllim də öz 
növbəsində bu oyuna qoĢula bilər. UĢaqlar yaradılan situasiyalara 
reaksiya verir, fikir mübadiləsi aparır, cavabları təkrar edir, yaxud 
müəyyən edir, yaxud müəyyən yollarla cavab axtarırlar. Bu fəaliyyət 
uĢaqlara ünsiyyət məqsədilə təcrübə aparmaq imkanı yaradır.
 DanıĢığı həvəsləndirmək məqsədilə açıq sonluqlu suallar verin. 
«Dünənki tufan zamanı özünü necə hiss edirdim?» 
 Günorta yeməyi zamanı və bütün gün ərzində uĢaqla söhbət 
edin.
 Kiçik kukla kolleksiyasından istifadə etməklə, uĢaqdan diĢlərin 
təmizlənməsi, saçların sancaqlanması və ayaqqabının geyindirilməsi 
kimi gündəlik vərdiĢləri icra etməyi xahiĢ edin.
Uşaqların söz və səslərlə təcrübə keçməsinə nail olun.
 Tez-tez mahnı və Ģerlərdən istifadə edin.
 Bir qafiyə deyin və uĢaqdan onu tamamlamağı xahiĢ edin. Belə 
bir qafiyə oyununda heyvan adlarından istifadə edilməsi əlveriĢlidir.
 Qafiyələrə uyğun hərəkətlər edin. 
 Bədəninizi hərəkət etdirin. «B səsi ilə başlayan sözü eşidəndə 
əyləşin; V səsi ilə başlayan sözü eşitdikdə isə ayağa qalxın». 
 Sözləri və səsləri elə təkrar edin ki, uĢaqların arasındakıgözə 
çarpan fərqlər və oxqarlıqlar bununla ifadə edilsin. Eyni zamanda 
uĢaqlar üçün elə imkanlar yaradın ki, onlar bildikləri söz və səslərdən 
istifadə etməyi təcrübədən keçirsinlər.
 Maqnitli həfrlər kolleksiyasını əlifba sırası ilə düzün. Sonra 
uĢaqlara deyin ki, siz hər hansı bir sözü tələffüz edəcəksiniz. Onların iĢi 
sözün birinci səsini təĢkil edən hərfi və sözün sonuncu səsinə uyğun 

---

172 
gələn hərfi tapmaqdır. Müəllim uĢaqlardan bu səslə baĢlayan digər 
sözlər barədə fikirləĢməyi xahiĢ edə bilər.
Uşaqlar ardıcıllıqla əhvalat, yaxud bir mətni söyləyə bilərlər.
 Əhvalat, yaxud Ģer oxyyun , mahnı oxuyun. Bir neçə dəfə 
təkrarladıqdan sonra ara verin və imkan yaradın ki, uĢaq bunları 
tamamlasın. 
 Nazik lövhələrdən istifadə edən və uĢaqdan ona tanıĢ olan 
əhvalatı söyləməyi xahiĢ edin.
 UĢağın artıq bildiyi əhvalatı dramatikləĢdirin.
 Sual vermə prosesinə baĢlayın. «Bəs canavar sonra nə dedi?» 
 UĢaq hələ əhvalatı danıĢmağa qabil deyildirsə, onu müxtəlif 
əĢyaların adlarını çəkməsinə yardım göstərin. Daha sonra uĢağı əĢya 
haqqında mürəkkəb və sadə cümlələrlə danıĢmağa həvəsləndirin.
 UĢaqla yanaĢı əyləĢin və kitabdakı, yaxud kartlardakı sözsüz 
Ģəkillərə baxın. Müəyyən əĢyaların adını çəkməklə Ģəkillərə baxın və 
sonra prosesin əvvəlinə qayıdın və danıĢılan əhvalatda nədən bəhs 
edildiyini uĢaqdan soruĢun.
 
Uşağın qavrama ilə əlaqədar anlayışları başa düşməsinə imkan 
yaradın.
 Təsviri sözləri seçmək məqsədilə müvafiq əĢyaları əldə edin.
 Ġki söz və içərisində əĢyalar olan qutunu götürün. UĢaq müvafiq 
quruluĢa uyğun olaraq onları seçə bilər.
 Sözlərə hərəkət aĢılayın. «Sən siçan kimi sakit ola bilərsənmi?» 
 MüĢahidə diaqramı qurun. UĢaqlara müəyyən qumu göstərin və 
onların nə gördüklərini cavablar üzrə müəyyənləĢdirin. Sonra yenə nəsə 
göstərin, məsələn Ģəkər tozu, yaxud rəng. Bu yolla müĢahidə diaqramını 
doldurun. Bu proses zamanı uĢaqlara iki materialı müqayisə etmək 
imkanı yaradın və onlardan həmin əĢyaların ümumi səciyyəsi barədə 
danıĢmağı xahiĢ edin.