Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Dövlət Ġdarəçilik
Yüklə 1,28 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Dialektizmlər
| KöhnəlmiĢ terminlər
Yeni terminlər Sövtiyyat fonetika Sərf morfologiya Nəhv sintaksis Sərf-nəhv qrammatika İzafət yiyəlik hal Məfulu ileyh yönlük hal Məfulu beh təsirlik hal Məfulu fih yerlik hal Məfulu ənh çıxışlıq hal Zəmir əvəzlik Nəhayət, yeri gəlmişkən qeyd etməliyik ki, vaxtı ilə terminin düzgün tərtib edilməməsi və ya ayrı-ayrı müəlliflərin bu və ya di- gər terminlə razılaşmaması əsasında mövcud terminlərdə müəy- yən dəyişikliklər baş verir. Məsələn, dildə heca yazısı əvəzinə hecayi yazı, səs yazısı əvəzinə səsli yazı terminləri də işlənilir. Belə hal bəzən ümumiləşərək nəticədə terminlərin qoşalaşmasına səbəb olur, yaxud da məntiqsizliyə gətirib çıxarır ki, bu da elmdə xoşagəlməz bir vəziyyət yaradır. Dialektizmlər Dildə dialektizm də çox geniş anlayışdır. Dialektizm, əsasən qeyri – ədəbi dil ünsürləri hesab edilən söz, ifadə, səs xüsusiyyəti və qrammatik formalarıdır. Adətən, dialektizmlər ədəbi zəmin əsasında qurulmuş nitqdə yaxud bu və ya digər bədii əsərin dilində nəzərə çarpa bilir. 94 Dialektizmlərdə şivə və ləhcələrin müxtəlif xüsusiyyətləri, yəni həm səslərə, həm sözlərə, həm də qrammatik quruluşa aid xüsusiyyətlər əks olunduğu üçün bunların aşağıdakı növləri var- dır: a) fonetik dialektizmlər, b) qrammatik dilaektizmlər, c) lüğə- vi dialektizmlər Fonetik dialektizmlərdə bu və ya başqa şivənin ədəbi dildən fərqli olan müəyyən fonetik xüsusiyyəti əks etdirilir; məsələn: Dahilər yaradan ey böyük ana, Şerimin hər sözü alqışdır sana! (S.Vurğun) Burada sənə əvəzinə sana işlənmişdir. Belə bir vəziyyət, yəni şəxs əvəzliklərindən II şəxsin təki yönlük halda işlənərkən qərb qrupu dialekt və şivələrində sana formasında tələffüz edilir. Qrammatik dialektizmlərdə ayrı-ayrı dialekt və şivəyə məxsus olan morfoloji və sintaktik xüsusiyyət ifadə edilir. Belə bir cəhət M.İbrahimovun ―Kəndçi qızı‖ adlı əsərindəki bəzi surətlərin dilində aydın müşahidə olunur. Lüğəvi dialektizmlərdə isə müxtəlif şivəyə aid olan lüğəvi dialekt xüsusiyyətləri əks olunur. Buna görə də bu və ya başqa dialekt və şivəyə məxsus olub, ədəbi dildə işlənmiş sözlərə, ifadələrə lüğəvi dialektizm deyilir. Ədəbi dildə dialektizm kimi tanınan vahidlərin çoxu elə dia- lektizm olaraq qalır, bəziləri isə dialektizm çərçivəsindən kənara çıxa bilir; məsələn: Ulduzlar sayrıĢır mavi göylərdə, İnsanlar çalışır, yaradır yerdə (S.Vurğun) Misaldakı sayrıĢmaq sözü öz tarixinə görə lüğəvi dialek- tizmdir. Şair tərəfindən işlənilmiş bu söz hazırda ədəbi hüquq qa- zanaraq ədəbi dilin lüğət tərkibinə daxil olmuşdur. 95 Lüğəvi dialektizmlər xarakterlərinə görə, əsasən dörd cür olur: leksik, leksik – semantik, semantik və frazeoloji dialek- tizmlər. Yüklə 1,28 Mb. Dostları ilə paylaş:
|