Dərs vəSAİTİ baki 2023 TƏRTİb edəN: elmi redaktor: RƏYÇİLƏR: Ön söZ

meqafaktorlar (meqa - universal) – kosmos, planet, bütün insanların sosiallaşmasına təsir edən dünya yer planeti.

makro amillər (makro - böyük) - ölkə, etnik mənsubiyyət, təsir edən cəmiyyət, dövlət, müəyyən bir ərazidə yaşayan insanların sosiallaşması, ölkə, dövlət.

mezofaktorlar (mezo - orta, orta) - böyük insan qruplarının sosiallaşması üçün şərait ayrılmasını təmin edir. Buraya rayon, kənd, şəhər, qəsəbə aiddir.

Sosiallaşma vasitələri bu prosedə mühüm rol oynayır. Onları belə təsnif etmək olar:
• körpələrin qidalanması üsulları;
• formalaşmış məişət və gigiyenik bacarıqlar;
• mənəvi mədəniyyət elementləri;
• təhsil səviyyəsi;
• ünsiyyət tərzi və məzmunu;
• mükafat və cəza üsulları;

• 
  ailə, həmyaşıd qrupu;
  
• 
  təhsil və digər sosiallaşma təşkilatlar və s.
  

Ancaq şəxsiyyətin inkişafına təkcə xarici şərtlər təsir etmir. İnkişaf hələ də davam edir. Özünü inkişaf etdirmənin təsiri, fərdin özünü inkişaf etdirməsi, yəni fərdin daxili meylləri hesabına baş verir. Bir insanın təcrübələri və bəzi şəxsi problemləri haqqında düşüncələri dəyişikliyə səbəb ola bilər. Bu zaman fərd özünə sosial obyekt kimi təsir edir.
Belə təsir sosiallaşma olmayacaq, şəxsiyyətin inkişafının əsasını təşkil edəcəkdir. Beləliklə, “sosiallaşma” anlayışı və zehni inkişaf anlayışı kəsişir, lakin eyni deyil. Bu, uşağın sosial təcrübəni mənimsəməsi prosesidir. O, həyatı bioloji təbii varlıqdan sosial varlığa çevirir.
Bioloji bir varlıq olaraq fərd arasındakı əlaqəni öyrənmiş bir insan və ictimai-tarixi təcrübə, fərdilik ictimai həyatı dəyişdirə bilər. İnsan fərd kimi doğulur. Onlar şəxsiyyətə çevrilirlər.
Sosiallaşmanın adaptiv konsepsiyası (D.Dewey) vurğulanır. Bu konsepsiyaya görə sosiallaşma şəxsiyyətin onun mövcud həyat tərzinə, eləcə də, üstünlük təşkil edən həyat tərzinə uyğunlaşması kimi şərh olunur. Bu konsepsiyada “uyğunluq” sosiallaşmanın son məhsuludur. Adaptiv məktəb praktikasına geniş şəkildə daxil edilmişdir və sosiallaşma anlayışları əsasən 60-cı illərin sonlarında geniş şəkildə tənqid olunmağa başlamışdır.
Şəxsiyyətin sosiallaşmasının həyata keçirildiyi üç sahə var:
· fəaliyyət;
· rabitə;
· özünüdərketmənin inkişafı.
Sosiallaşmaya dair tədqiqatların əksəriyyəti uşaqlığa diqqət yetirir, bu zaman öyrənmə ümumiyyətlə ən dərin təsir göstərir. Bu, həyat tərzinin qurulduğu, bütün sonrakı sosiallaşmanın əsaslarının qoyulduğu illərdir. Ancaq yeni bacarıqlar öyrənmək hər bir insanın həyatı boyu olur. İnsan kollecə daxil olduqda, işə başlayanda və ya yeni bir yerə köçdükdə yeni davranış nümunələri yaranır. İnsan başqalarından geri qalmamalıdır və bunun üçün o, yeni şəraitə ən uyğun olan yeni davranış növləri inkişaf etdirir.
Sosiallaşmanın bütün mərhələlərində insana təsir birbaşa və ya qrup vasitəsilə həyata keçirilir. Sosiallaşma institutları bunlardır:
· ailə və məktəbəqədər təhsil müəssisələri;
· məktəb, habelə orta-ixtisas və ali peşə təhsili müəssisələri;
· əmək kollektivi.