Dərs vəSAİTİ baki 2023 TƏRTİb edəN: elmi redaktor: RƏYÇİLƏR: Ön söZ

Müxtəlif kateqoriyalı ailələrlə sosial müəllimin işinin metodologiyası. Müasir elmdə ailənin bir çox tipologiyası mövcuddur. İstənilən ailə növü sosial dəstək obyektinə çevrilə bilər. Bununla belə, sosial dəstəyə ehtiyacın dərəcəsi, onun spesifik məzmunu, müxtəlif növ ailələrin ehtiyac duyduğu yardım növləri daxildir. Əsas səylərin xarici aləm qarşısında harmoniya və birliyi qorumağa yönəldiyi, hamının iradə və istəklərinin birinin (rəhbər, lider və s.) iradə və istəklərinə tabe edilməsi ilə əldə edilən və hər hansı fərdi fikir ayrılığının olduğu ailələr buna görə də istisna edilir. Bu ailələrin dəstəyə və müdafiəyə böyük ehtiyacı var, lakin xarici aləmə “qapalı” olduqlarına görə, axtarışlar ancaq ailənin hüdudlarını keçəcək kimi görünən və məlum olan hadisələr zamanı mümkündür. Bunlar psixi xəstəlik, ailə üzvlərinə qarşı zorakılıq və s. ola bilər.
Qarşılıqlı münasibətlərin xaotik olduğu və böhrana səbəb olan davamlı mübahisələrə və münaqişələrə əsaslanan ailələr və keçmiş təcrübə gələcək davranış üçün bələdçi rolunu oynamır. Bu ailələr xaotik quruluşa malikdir, zəif təşkil olunub, konfliktlərə malikdir və böhran vəziyyətlərinin həlli üçün, demək olar ki, potensialı yoxdur. Ona görə də onların ən çox sosial dəstəyə ehtiyacı var.
Ailələr funksional vəzifələri həlledici və funksional olaraq müflis olanlara (“risk qrupu”) bölünə bilər. Funksional müflis ailələr yəni uşaq tərbiyəsinin öhdəsindən gələ bilməyən 50-60% ailələr arasında əlverişsiz sosial-psixoloji amillərlə xarakterizə olunan ailələr, ər-arvad arasında münasibətlərin xroniki şəkildə gərgin olduğu konfliktli ailələr və psixoloji cəhətdən zəif olan ailələr vardır.
Valideyn-uşaq münasibətlərinin çox müxtəlif yanlış üslubları müşahidə olunur: sərt-avtoritar, şübhəli, öyüd-nəsihət, ziddiyyətli, ayrılmış-laqeyd, icazə verən-təvazökar və s. Bir qayda olaraq, sosial-psixoloji və psixoloji-pedaqoji problemləri olan valideynlər öz çətinliklərinin fərqindədirlər, müəllim və psixoloqlardan kömək istəməyə çalışırlar. Çünki onlar həmişə öz səhvlərini, övladının xüsusiyyətlərini başa düşə bilmirlər, davranış tərzini yenidən qururlar. Ailədəki münasibətlər, mütəxəssisin köməyi olmadan uzun sürən ailədaxili, məktəb və ya digər münaqişələr baş verə bilər. Sosial və psixoloji yardım xidmətləri şəbəkəsi belə ailələrə kömək edə bilər. Eyni zamanda öz problemlərindən, şəraitin o qədər ağır olmasından, övladlarının həyat və sağlamlığını təhlükə altında qoyan ailələrdən xəbəri olmayan xeyli sayda ailə var. Bunlar, bir qayda olaraq, valideynlərin antisosial və ya kriminal həyat tərzinə görə uşaqların tərbiyəsi üçün adi şərait yaratmadıqları, uşaqlara və qadınlara qarşı qəddar rəftara yol verildiyi, uşaq və yeniyetmələrin cinayət törətməyə cəlb edildiyi ailələrdir. Aydındır ki, belə ailələrdən olan uşaqların sosial-hüquqi müdafiə tədbirlərinə, polis əməkdaşlarının, ərazi polis orqanlarının əməkdaşlarının, hüquq-mühafizə orqanlarının nümayəndələrinin köməyinə ehtiyacı var.
Valideynləri müxtəlif səbəblərdən əmək qabiliyyətini itirmiş ailələr sosial təminat və müdafiəyə xüsusi diqqət yetirməlidirlər. Onların arasında həm maddi, həm də sosial-psixoloji yardıma və dəstəyə ehtiyacı olan, yetkinlik yaşına çatmayan və ya tələbə valideynləri, yetkinlik yaşına çatmayan tək analar, əlil valideynlər, xroniki xəstələr olan ailələr vardır.