Dərslik Azərbaycan Dillər Universiteti Elmi Şurasının

X FƏSİL
MÜASİR DÖVRDƏ QƏRB ÖLKƏLƏRİNDƏ 
ETNİK-MƏDƏNİ MÜXTƏLİFLİK VƏ ONUN 
TƏNZİMLƏNMƏSİ
10.1.Müasir dövrdə Qərb ölkələrində 
multikulturalizmin vəziyyəti
Harvard Universitetinin 
professoru Natan Qleyzer
1997-ci ildə nəşr 
etdirdiyi 
“İndi biz hamımız multikulturalistik”
adlı kitabında multikulturalizmin 
ABŞ-da ictimai həyatın və dövlət siyasətinin bütün sahələrində hakim ideya 
olacağını iddia edirdi. Üstündən on beş il keçməmiş avropalı siyasətçilər 
tamamilə başqa qənaətə gəldilər. VII fəslin 3-cü yarımfəslində qeyd olunduğu 
kimi, müasir dövrdə bir sıra Avropa ölkələrinin başçıları multikulturalizm 
siyasətinin səmərəsiz olması səbəbindən iflasa uğradığını rəsmi olaraq bəyan 
etmişlər.
Qeyd etmək lazımdır ki, müasir dövrdə Qərb ölkələrində multikulturalizmə 
qarşı artan sərt reaksiyanın əsas səbəblərindən biri cəmiyyətin immiqrantlara 
qarşı mənfi rəyi dayanır. Bu, xüsusən Avropa üçün aktualdır. Alman politoloqu 
Kristian Yopke
“Liberal dövlətlərdə multikulturalizmin geriləməsi”
adlı 
məqaləsində göstərir ki, Kanada və ya Avstraliyada multikulturalizm bütün 
cəmiyyət üçün kimlik seçimi olduğu halda, Avropada multikulturalizm yalnız 
immiqrantlara yönəlib. Avropa ictimaiyyəti belə hesab edir ki, mühacirlər onların 
mədəniyyətinə uyğunlaşmaq əvəzinə, Qərbin əsrlər boyu formalaşmış mədəni, 
sosial və siyasi sisteminə ziyan vururlar. Burada immiqrant deyərkən əsasən 
müsəlmanlar nəzərdə tutulur. Yuxarıda adları sadalanan Avropa ölkələrinin 
başçıları da multikulturalizmin iflasını bəyan edərkən müsəlmanların cəmiyyətə 
inteqrasiya olunması istiqamətində uğursuzluğa düçar olduqlarına diqqət çəkirlər. 
Son dövrdə Avropa ölkələrini bürümüş miqrant böhranı multikulturalizmə qarşı 
əhval-ruhiyyənin artmasını sürətləndirir. 
Almaniya Federal Bankının idarə heyətinin sabiq üzvü 
Tilo Sarrassin
1,5 
milyon nüsxə ilə satılan 
“Almaniya özünü ləğv edir”
adlı kitabında miqrasiya 

---

MULTİKULTURALİZMƏ GİRİŞ
340
siyasətini sərtləşdirməyə çağıraraq, bunu türk və ərəblərin cəmiyyətə inteqrasiya 
ola bilmədikləri ilə əlaqələndirir. O, yazır: 
“Avropada heç bir başqa din İslam 
qədər tələb irəli sürmür. Cinayətkarlıqla bağlı olan və sosial rifahı riskə ata bilən 
başqa heç bir immiqrant qrupu müsəlmanlar qədər güclü deyil. Başqa heç bir qrup 
öz fərqliliyini cəmiyyətə (xüsusilə də qadınların geyimi vasitəsilə) sırımır. Başqa 
heç bir dində zorakılığa, diktaturaya və terrorizmə keçid bu qədər rahat deyil”
. 
Ümumiyyətlə, Qərbdə multikulturalizm əleyhinə debatların əsas mövzusu 
məhz müsəlman mühacirlər, habelə bu kontekstdə İslam dini ilə bağlıdır. Avropa 
ictimai fikrində anti-müsəlman əhval-ruhiyyəsinin yüksək səviyyədə olduğunu 
keçirilmiş rəy sorğuları təsdiq edir. Amerika Birləşmiş Ştatlarının nüfuzlu 
“The 
Pew Research Center”
tədqiqat mərkəzinin keçirdiyi sorğulara görə, 2004-
2005-ci illərlə müqayisədə 2008-ci ildə avropalılar arasında müsəlmanlara 
“nisbətən mənfi” və “mənfi” yanaşanların sayı xeyli artmış, bəzən hətta 50 
faizə çatmışdı. Həmin beyin mərkəzinin 2016-cı ilin yazında keçirdiyi sorğuya 
əsasən, müsəlmanlara mənfi münasibət Avropada ortalama 43%, o cümlədən 
Macarıstanda 72%, İtaliyada 69% təşkil edir.
Avropa Şurasının 2010-cu ildə miqrant siyasətinə dair hazırladığı 
təlimatda immiqrantlarla bağlı Qərb ölkələrində aşağıdakı fikirlərin geniş 
yayıldığı qeyd olunur:
- 
İmmiqrantlar cinayətkarlığın artmasına səbəb olur. Bu fikir media və 
bəzi təhlükəsizlik üzrə ekspertlər tərəfindən təkrar olunur və cəmiyyət tərəfindən 
sorğu-sualsız qəbul edilir. Onların fikrincə, mühacirlər, xüsusən qeyri-leqal 
miqrantlar cinayətkardır, onlar qanunlara yerli vətəndaşlarla müqayisədə az tabe 
olur, eləcə də ictimai asayişə təhlükə törədirlər; 
- 
İmmiqrantlar xəstəlikləri ölkəyə gətirir və ya