Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin

Yazılı debatlar
Debatlar şagirdləri həyəcanlandıran, xarakterli, mübahisəli mövzular üzrə planlaşdırılmış xüsusi dialoqdur.

Debatların məqsədi öz mövqeyini, nöqteyi-nəzərini dəlil-sü­but­lu şəkildə, sakitcəsinə müdafiə etməyi şagirdlərə öyrətməkdir.

İştirakçılar müzakirə olunan mövzunun “lehinə” və “əleyhinə” olan dəlilləri gətirməli və opponentlərini öz mövqeyinin düzgün ol­du­ğuna inandırmağa çalışmalıdırlar.

Debatların aparılmasının 2 forması mövcuddur: şifahi və ya­zı­l­ı.

• 
  Yazılı debatlar - tərəflər arasında yazılı dialoq formasıdır.
  
• 
  Debatlar cütlüklər, ya da üç-dörd nəfərlik qruplar şəklində apa­rıla bilər.
  
• 
  Debatlar A-4 (albom) və A-1 (vatman) vərəqlərində, xüsusi for­ma üzrə keçirilir.
  
• 
  Debatlar zamanı şagirdlər yalnız öz dəlillərini təqdim etmir, həm də digər tərəfin dəlillərinə cavab verirlər.
  
• 
  Debatlar şagirdlərin müzakirə olunan məsələ ilə bağlı fikir­lə­rini dərinləşdirir, onları diskussiya mədəniyyətinə alışdırır.
  

Tətbiq etmək qaydası

1. Müəllim şagirdlərə debatların necə keçirildiyini izah edir: bir qrup mövzusunu təsdiq edir və öz mövqeyini sübuta yetirir, di­gə­ri isə həmin mövzunu təkzib edir və öz sübutlarını təqdim edir.

2. Şagirdlər debatın keçiriləcəyi mövzu ilə irəlicədən tanış olur­lar.

3. Sinif ya cütlüklərə, ya da cüt saylı qruplara, məsələn, hərə­sin­də üç şagird olmaqla 8, yaxud 10 qrupa bölünür.

4. Müəllim şagirdlərə sinif otağının hər iki tərəfi boyu dü­zül­müş stullara əyləşməyi təklif edir və püşkatma yolu ilə hər qrupun üzv­lərinin hansı nöqteyi-nəzəri müdafiə edəcəklərini müəyyən­ləş­di­ri­r.

5. Sinif otağının hər iki tərəfində əyləşmiş qruplar iki-iki ya­zı­lı dialoqa başlayırlar. Birinci qrupdan olan şagirdlərə öz dəlilinin for­malaşdırılması üçün 5 dəqiqə vaxt verilir. Həmin dəlil kağız və­rə­qinə yazılır.

6. Sonra vərəqlər opponentlərə ötürülür və onlara öz tərəf-mü­qa­billərinin dəlillərinə cavablarını formalaşdırmağa və yazmağa, elə­cə də öz əks-dəlillərini şərh etməyə 8 dəqiqə vaxt ayrılır.

7. Bu cür mübadilə prosesi 2-3 dəfə təkrarlanır, özü də bu za­man hər şagird mütləq tərəf-müqabilinin dəlilinə cavab verməli və öz dəlilini də buraya əlavə etməlidir. Adətən 3-4 raund kifayət edir. So­nuncu raundda şagirdlərə nəticəni yazmaq imkanı verilir. Bundan son­ra işlər yığılır (əgər A-4 formatlı kağızda yerinə yetirilmişsə), ya­xud bunların təqdimatı keçirilir (əgər iş A-1 formatlı kağızda icra edil­mişsə). Əgər qruplarda icra olunmuş işlərin təqdimatı ke­çi­ri­lir­sə, dəlillər və əks-dəlillər iki şagird tərəfindən oxunur. Çox vacibdir ki, oxu zamanı müəllim şagirdlərin yalnız öz cavablarını oxuması­na, mübahisəyə girişməməsinə, bir-birinin dəlillərini “saf-çürük” et­mə­sinə göz yetirsin, çünki bunlar yazılı debatlardır və şagirdlər öz fi­kir­lərini yazılı formada bildirirlər.

Əgər işlər A4 formatında və cütlükdə yerinə yetirilibsə, onda hə­min işlər toplanır və müəllim tərəfindən qiymətləndirilir.

8. Yekunlaşdırmanın ən yaxşı forması hər iki tərəfə ünvan­lan­mış aşağıdakı sual ola bilərdi: “Rəqibin ən yaxşı dəlilləri hansılar idi­?”
Qar topası
Sxem üzrə hərəkət edilir

1-ci mərhələ. Müəllimin qoyduğu suala şagirdlər fərdi şəkildə ca­vab verir, öz fikirlərini kağız vərəqində qeyd edirlər.

2-ci mərhələ. Qruplara bölünmə aparılır, uşaqlar elə həmin mə­sələ üzrə qrup işinə başlayır və öz rəyini ümumiləşdirirlər. Qrup öz rəyini vatman kağızı vərəqi üzərində qeyd edir, sonra öz işini təq­dim edir.

3-cü mərhələ. Müəllim qrupların rəyini ümumiləşdirir, təqdim olun­muş işlərdəki oxşar bəndləri aşkar edir və bunları ayrıca vatman ka­ğızı vərəqinə yazır.