Downloaded from KitabYurdu org
|
| ALLAHLARIN DALINCA
Payız gəlmiş, günlər qısalmış, havalar soyumuşdu. Belə günlərin birində təsadüfən azadlığa çıxmaq girəvəsi yarandı. Bir neçə gün idi ki, düşərgədə qarmaqarışıqlıq yaranmışdı. Hindular yay komalarını sökür, payız ovuna tədarük görürdülər. Ağ Diş onları diqqətlə izləyirdi. Komalar sökülüb qurtardı. Yüklər qayıqlara yığılanda o, hər şeyi başa düşdü. Qayıqlar bir-birinin ardınca yavaş- yavaş sahildə aralandılar. Onlardan bəzisi uzaqlaşıb gözdən itdi. Ağ Diş burada qalmağı qərara aldı. Fürsət düşən kimi düşərgədən çıxıb meşəyə götürüldü. O, buz kimi çayı üzüb downloaded from KitabYurdu.org 138 keçərək izlərini itirdi. Meşənin lap qalın yerinə soxulub gözləməyə başladı. Vaxt ötürdü. Bu müddət ərzində bir neçə dəfə yatıb durdu. Bir dəfə də yatdı. Və yuxu- daykən onu Qrey Biverin səsi oyatdı. Sonra başqa səslər də eşitməyə başladı. Deyəsən, Qrey Biverin arvadının və oğlu Mitsahın səsləri idi. Ağ Diş qorxudan əsməyə başladı. Öz adını eşidən kimi titrədi. Amma yerindən tərpənmədi. Buna baxmayaraq, öz allahının harayına hay vermək üçün içində nəsə oyandı. Amma tezliklə səslər uzaqlaşdı. Ağ Diş kolluğun arasından çıxdı. Azad olduğu üçün özünü rahat hiss etdi. Qaranlıq düşmüşdü. Ağ Diş arxayın-arxayın ağacların arasında hərlənirdi. Birdən tənhalıq hissi onu bürüdü. Oturub həyəcanla meşənin sakitliyinə qulaq asdı. Səs- səmir gəlmirdi. Hər yerdə hərəkətsizlik vardı. Bu, onu şübhələndirdi. Naməlum təhlükə elə bil indicə onun başının üstünü alacaqdı. O, hündür ağacların məşum kölgəsinə baxdı. Bu sıx və qalın meşədə məşum kölgələr arxasında düşmən gizlənə bilərdi. Onu üşütmə tutdu. Həmişə qızındığı daxma divarları yanındakı od bu meşəlikdə yox idi. O, pəncələrini bir-bir qaldırıb qoyurdu. Sonra ayaqlarını öz tüklü quyruğu ilə örtdü. Bu vaxt gözlərinə nəsə göründü. Qəribə də olsa, onun gözləri qarşısında tanış şəkillər canlanırdı. O, bütün downloaded from KitabYurdu.org 139 düşərgəni, daxmaları, tonqalların alovunu yenidən görürdü. Qadınların cingiltili səsi, kişilərin qışqırığı, itlərin hürüşməsi qulaqlarında cingildədi. Ağ Diş acmışdı. Adamların ona tulladığı ət parçalarını, balıqları xatırladı. Amma indi onun ətrafını ölü sükut bürümüşdü. Bu sakitlik yemək vəd etmirdi. Bu sakitlikdən təhlükə yağırdı. Köləlik Ağ Dişi ərköyün etmişdi. Adamlardan asılı olması onu sanki yarımcan hala salmışdı. O, bütün gücünü sərf edə bilmirdi. Özünə yemək arayıb tapmağın yolunu unutmuşdu. Onun gözünə, canına zülmət çökmüşdü. Ağ Dişin gömıə və hissetmə duyğusu düşərgənin səs-küyünə, fəaliyyətinə, səslərin və rəngli şəkillərin fasiləsiz dəyiş- məsinə alışmış, amma əsl yırtıcıya xas olan fəaliyyətini dayandırmışdı. Bu səssiz-səmirsiz meşədə görüb duymağa bir şey yox idi. Heç olmasa, balaca bir xışıltı, yaxud hərəkət baş verəydi! Təbiətin bu ölü sükutunda və durğunluğunda sanki dəhşətli bir təhlükə gizlənmişdi. Birdən o səksəndi. Gözləri qarşısında əzəmətli, yöndəmsiz bir şey canlandı. Səmadan boylanan ayın işığında yerə hündür ağac kölgəsi uzandı. Ağ Diş yavaşdan dişlərini şaqqıldadıb toxtadı. Lakin kölgənin hardasa gizlənmiş xəta gətirəcəyini xatırlayıb sərvaxt dayandı. Ge- cənin şaxtasına bürünmüş hündür ağac onun başının üstündə bərkdən xırçıldadı. Ağ Diş dəhşətlə vəngildədi və downloaded from KitabYurdu.org 140 düşərgəyə san götürüldü. O, içində insana dəfedilməz bir ehtiyac duymuşdu. İnsan onu bütün təhlükələrdən, dəhşətlərdən qoruyurdu. Onun bumunda da tonqalların tüstüsündən gələn iy qalmışdı. Qulaqlarında insan səsləri, qadın çığırtılan cingildəyirdi. O, meşədən çıxıb ayın işıqlandırdığı talaya, kölgələrin düşə bilmədiyi yerə gəldi. Burada tanış düşərgəni görə bilmədi. Adamlar düşərgədən çıxıb getmişdilər. O bunu unutmuşdu. Ağ Diş quruyub qalmışdı. Hara qaçaydı? O, kədərli- kədərli boşalmış düşərgəni hərləndi. Allahların atıb getdikləri zibillikləri, cır-cın- dırları iylədi. Bax, indi onu, hətta əsəbiləşən hindu qadının tulladığı daş belə sevindirərdi. İndi Qrey Biverin ağır əli də, kötəklər də ona şirin gələrdi. Lip-lipi, qorxaq it sürüsünü də Ağ Diş indi vəcdlə qarşılayardı. O, Qrey Biverin komasının olduğu əvvəlki yerə gəldi. Tən ortada oturub ağzını göyə tutdu, cəhəngini açdı. Boğazı tutulmuşdu. Tənhalıq, qorxu hissi, anası Kitçinin həsrəti və bir də ötən günlərin əziyyətləri, qarşıdan gələn müsibətlər və iztirablar - bütün bunlar onun uzun, kədərli ulartısından duyulurdu. Bu, Ağ Dişin sinəsindən acı-acı qopan ilk canavar ulartısı idi. Səhərin təmiz havası onun bütün qorxu-hürküsünü yuyub apardı. Amma tənhalıq hissi daha da artmışdı. Bir downloaded from KitabYurdu.org 141 az əvvəl həyatın coşub- daşdığı bu didərgin düşərgənin görkəmi onun gözlərindəki həsrəti artırmışdı. Ağ Diş çox götür-qoy etmədi. Meşəyə tərəf dönüb çay sahili boyu qaçdı. O, bütün günü qaçdı. Bir dəqiqə belə dincini almadı. Elə bil qaçmaq əbədi olaraq onun boyuna biçilmişdi. Möhkəm bədəni yorğunluq bilmirdi. Yorğunluq gəlsə də, əcdadlarından ona miras qalmış dözüm və mətanət onu daha irəli qaçmağa məcbur edirdi. Ağ Diş əyri-üyrü sahillərin arası ilə axan çayın töküldüyü yerdə təpələrə çıxıb hərləndi. Makkenziyə tökülən kiçik və böyük çayları üzüb keçdi. Bu vaxt tez-tez, sahilə yaxın yerdə, ensiz buz laylarının üstü ilə qaçmaq lazım gəlirdi. Bəzən nazik buz parçaları sınırdı. Ağ Diş buzlu suya düşür, dəfələrlə ölümlə təkbətək qalırdı. Ona elə gəlirdi ki, indicə allahların izinə düşəcək, sahilə çıxacaqdır. Ağ Dişdə müdriklik əlaməti vardı. Buna görə o, bir çox həmcinslərini ötüb keçmişdi. Amma Makkenzi çayının o biri sahili haqqında düşünmək ağlına belə gəlmirdi. Bəlkə də allahlar o biri sahildə idi? Bunu düşünə bilmirdi. Bəlkə də sonralar belə səyahətlər onu təcrübəli edəcəkdi? İz axtarıb tapmaqda ona kömək edəcəkdi? Yetkinlik onu gələcəkdə gözləyirdi. Hələlik isə o, Makkenzi çayının yalnız bir sahili boyu kor-koranə qaçırdı. downloaded from KitabYurdu.org 142 Ağ Diş bütün gecəni qaçdı. Qaranlıqda kələ-kötür yerlərə, daşlara ilişəndə sürətini azaldırdı. Bütün bu maneələr onun irəli getmək əzmini qıra bilmirdi. İkinci günün yarısında onun dəmir əzələləri gücdən düşdü. İki gün idi ki, dilinə heç nə dəymirdi. Aclıq onu taqətdən sal- mışdı. Addımbaşı buzlu suya düşməsi də özünü göstərmişdi. Tərtəmiz dərisi tamamilə palçığa batmış, pəncələri qanamışdı. O, əvvəl yüngülcə, sonra isə daha çox axsamağa başladı. Hava tutuldu. Sulu qar yağmağa başladı. Qar dənəcikləri onun pəncələrinə yapışır, ətrafı örtərək yerin kələ-kötürlüyünü gizlədirdi. Qar onsuz da üzücü olan yolu bir az da çətinləşdirmişdi. Bu gecə Qrey Biver Makkenzi çayının uzaq sahilində düşərgə salmağı qərara aldı. Burdan ov məskəninə yol vardı. Lakin qaranlıq düşməmişdən bir az əvvəl Qrey Biverin arvadı Klu-kuç yaxın sahilə su içməyə gələn bir sığın gördü. Əgər Mitsah çovğuna düşüb yolu azmasaydı, yaxud sığın sahilə gəlməsəydi, Klu-kuç da onu görə bilməyəcəkdi. Qrey Biver bir güllə ilə sığını vurub yerə sərdi. Və bundan sonrakı hadisələr tamamilə başqa cür oldu. Yaxşı ki, Qrey Biver Makkenzi çayının yaxın sahilində düşərgə salmışdı. Yoxsa Ağ Diş yandan ötüb keçəcək, ya da məhv olacaqdı. Ola bilsin ki, öz cinsindən olan vəhşi canavarlara qoşulacaqdı. Bəlkə də ömrünün downloaded from KitabYurdu.org 143 axınna kimi elə canavar olacaqdı... Gecə idi. Güclü qar yağırdı. Ağ Diş səndirləyə- səndirləyə. yavaşdan zingildəyərək təzə izə düşdü. Ağ Diş izin təzə olduğunu dərhal bildi. O, səbirsizliklə dişlərini şaqqıldatdı, sonra dönüb meşəyə sarı cumdu. Qulaqlarına tanış səslər dəydi. Birdən tonqalın alovunu, biş- düşlə məşğul olan Klu-kuçu və kötüyün üstündə oturub qurudulmuş donuz piyi yeyən Qrey Biveri gördü. Adamlar təzə ət yeyirdilər! Ağ Diş ona divan tutulacağını gözləyirdi. Bu barədə düşünəndə tükləri dimdik qalxdı. Sonra oğrun-oğrun, xəlvətcə irəli yeridi. O, nifrət etdiyi kötəklərdən qorxurdu. Bilirdi ki, Qrey Biver onu mütləq kötəkləyəcək. Nə olsun? Tonqalın oduna ki qızınacaq, allahların ki mərhəmətindən pay umacaq?! Üstəlik it xılı ilə də görüşəcəkdi. Düzdür, bu itlər ona düşmən idilər. Amma Ağ Dişdə onlarla ünsiyyətdə olmaq ehtiyacı alışıb yanırdı. Ağ Diş sürünə-sürünə tonqala yaxınlaşdı. Qrey Biver onu gördü, yeməyini saxladı. Canavar balası daha yavaşdan süründü. Təhqir olunmaq və itaətkarlıq göstərmək onun üçün ağır idi. Bu, onu insanın qarşısında baş əyməyə məcbur etmişdi. O. düz Qrey Biverin yanına süründü. Nəhayət, öz allahının ayaqları altına uzandı. Bu gündən, bax elə bu andan bütün qəlbi ilə, canı ilə könüllü downloaded from KitabYurdu.org 144 olaraq öz sahibinə təslim oldu. Ağ Diş öz arzusuyla insanın qaladığı tonqala sarı sürünmüşdü. O, başı üstündə qüdrətli insanın hökmünə bir daha əl verdi. Ağ Diş titrəyirdi, sanki bu saat onu cəzalandıracaqdılar. Başı üstündən əl qalxdı. Ağ Diş tamamilə büzüşmüşdü. Yumruq zərbəsini qəbul etməyə hazırlaşdı. Amma bu dəfə zərbə olmadı. Canavar balası oğrun-oğrun yuxarı boylandı. Qrey Biver qurudulmuş donuz piyini iki yerə böldü. Ağ Dişə piy uzatdı. Canavar balası şübhə içində, ehtiyatla ona uzadılmış piy tikəsini iylədi, sonra özünə sarı çəkdi. Qrey Biver əmr etdi ki, Ağ Dişə ət versinlər və Ağ Diş öz əl payını yeyib qurtarana kimi sahibi başqa itləri onun həndəvərinə buraxmadı. Ağ Diş razılıqla, məmnun- məmnun Qrey Biverin ayaqları altına uzandı. Sonra yuxulu gözlərini oyaraq tonqalın isti alovuna baxdı. O, hüznlü, zülmət meşəyə əlvida demişdi. Bir daha o meşəni görməyəcəyinə əmin idi. O, həmişə düşərgədə, allahların yanında olacaqdı. O, canını, bütün varlığını allahlara tapşırmışdı və indi onların hökmüylə yaşayırdı... SAZİŞ Dekabrın ortalarında Qrey Biver arvadı və oğlu ilə birlikdə Makkenzi çayının yuxarısına yola düşdü. Biverin kirşəsini qonşulardan borc aldığı, yaxud dəyiş-düyüşlə əldə etdiyi itlər dartırdı. O biri kir- şəyə cavan itlər downloaded from KitabYurdu.org 145 qoşulmuşdu. Onu Mit-sah sürürdü. Kirşələr və qoşqu daha çox oyuncağı xatırladırdı. Mit-sah əsl kişi işi gördüyünə sevinirdi. O, itləri idarə etməyi, qoşquya bağlamağı öyrənmişdi. İtlər də qoşquya alışmışdılar. Mit- sahın kirşəsi təxminən iki yüz funt ağırlığında ərzaq və ev əşyaları ilə yüklənmişdi. Ağ Diş qoşqu itlərini əvvəllər də görmüşdü. Buna göro də onu ilk dəfə kirşəyə qoşanda müqavimət göstərmədi. Canavar balasının boynuna mamırla sarınmış xalta geydirdilər. Xaltadan qayışa iki kəndir bağlanmışdı. Boyun qayışları itlərin sinəsi altından və beli üstündən aşırılmışdır. Bu qayışlara uzun kəndir bağlayıb onları kirşə ilə birləşdirmişdilər. Qoşquda cəmi yeddi it vardı. İtlər doqquz-on aylıq idilər. Təkcə Ağ Diş səkkiz ayın içində idi. İtlərin hərəsi bir kəndirə bağlanmışdı. Kəndirlər eyni ölçüdə deyildi. Onların uzunluğu və qısalığı itlərin yekəliyi, gövdəsinin uzunluğu ilə ölçülürdü. Buna baxmayaraq, itlər kirşənin qozlasmdakı dairədə birləşmişdilər. Qozla yuxarı qalxmışdı. dərisi tamamilə palçığa batmış, pəncələri qanamışdı. O, əvvəl yüngülcə, sonra isə daha çox axsamağa başladı. Hava tutuldu. Sulu qar yağmağa başladı. Qar dənəcikləri onun pəncələrinə yapışır, ətrafı örtərək yerin kələ- downloaded from KitabYurdu.org 146 kötürlüyünü gizlədirdi. Qar onsuz da üzücü olan yolu bir az da çətinləşdirmişdi. Bu gecə Qrey Biver Makkenzi çayının uzaq sahilində düşərgə salmağı qərara aldı. Burdan ov məskəninə yol vardı. Lakin qaranlıq düşməmişdən bir az əvvəl Qrey Biverin arvadı Klu-kuç yaxın sahilə su içməyə gələn bir sığın gördü. Əgər Mitsah çovğuna düşüb yolu azmasaydı, yaxud sığın sahilə gəlməsəydi, Klu-kuç da onu görə bilməyəcəkdi. Qrey Biver bir güllə ilə sığını vurub yerə sərdi. Və bundan sonrakı hadisələr tamamilə başqa cür oldu. Yaxşı ki, Qrey Biver Makkenzi çayının yaxın sahilində düşərgə salmışdı. Yoxsa Ağ Diş yandan ötüb keçəcək, ya da məhv olacaqdı. Ola bilsin ki, öz cinsindən olan vəhşi canavarlara qoşulacaqdı. Bəlkə də ömrünün axırına kimi elə canavar olacaqdı... Gecə idi. Güclü qar yağırdı. Ağ Diş səndirləyə- səndirləyə, yavaşdan zingildəyərək təzə izə düşdü. Ağ Diş izin təzə olduğunu dərhal bildi. O, səbirsizliklə dişlərini şaqqıldatdı, sonra dönüb meşəyə sarı cumdu. Qulaqlarına tanış səslər dəydi. Birdən tonqalın alovunu, biş- düşlə məşğul olan Klu-kuçu və kötüyün üstündə oturub qurudulmuş donuz piyi yeyən Qrey Biveri gördü. Adamlar təzə ət yeyirdilər! Ağ Diş ona divan tutulacağını gözləyirdi. Bu barədə downloaded from KitabYurdu.org 147 düşünəndə tükləri dimdik qalxdı. Sonra oğrun-oğrun, xəlvətcə irəli yeridi. O, nifrət etdiyi kötəklərdən qorxurdu. Bilirdi ki, Qrey Biver onu mütləq kötəkləyəcək. Nə olsun? Tonqalın oduna ki qızınacaq, allahların ki mərhəmətindən pay umacaq?! Üstəlik it xılı ilə də görüşəcəkdi. Düzdür, bu itlər ona düşmən idilər. Amma Ağ Dişdə onlarla ünsiyyətdə olmaq ehtiyacı alışıb yanırdı. Ağ Diş sürünə-sürünə tonqala yaxınlaşdı. Qrey Biver onu gördü, yeməyini saxladı. Canavar balası daha yavaşdan süründü. Təhqir olunmaq və itaətkarlıq göstərmək onun üçün ağır idi. Bu, onu insanm qarşısında baş əyməyə məcbur etmişdi. O, düz Qrey Biverin yanına süründü. Nəhayət, öz allahının ayaqları altına uzandı. Bu gündən, bax elə bu andan bütün qəlbi ilə, canı ilə könüllü olaraq öz sahibinə təslim oldu. Ağ Diş öz arzusuyla insanın qaladığı tonqala sarı sürünmüşdü. O, başı üstündə qüdrətli insanın hökmünə bir daha əl verdi. Ağ Diş titrəyirdi, sanki bu saat onu cəzalandıracaqdılar. Başı üstündən əl qalxdı. Ağ Diş tamamilə büzüşmüşdü. Yumruq zərbəsini qəbul etməyə hazırlaşdı. Amma bu dəfə zərbə olmadı. Canavar balası oğrun-oğrun yuxarı boylandı. Qrey Biver qurudulmuş donuz piyini iki yerə böldü. Ağ Dişə piy uzatdı. Canavar balası şübhə içində, ehtiyatla ona uzadılmış piy tikəsini iylədi, sonra özünə sarı çəkdi. Qrey downloaded from KitabYurdu.org 148 Biver əmr etdi ki. Ağ Dişə ət versinlər və Ağ Diş öz ət payını yeyib qurtarana kimi sahibi başqa itləri onun həndəvərinə buraxmadı. Ağ Diş razılıqla, məmnun- məmnun Qrey Biverin ayaqları altına uzandı. Sonra yuxulu gözlərini oyaraq tonqalın isti alovuna baxdı. O, hüznlü, zülmət meşəyə əlvida demişdi. Bir daha o meşəni görməyəcəyinə əmin idi. O, həmişə düşərgədə, allahların yanında olacaqdı. O, canını, bütün varlığını allahlara tapşırmışdı və indi onların hökmüylə yaşayırdı... SAZİŞ Dekabrın ortalarında Qrey Biver arvadı və oğlu ilə birlikdə Makkenzi çayının yuxarısına yola düşdü. Biverin kirşəsini qonşulardan borc aldığı, yaxud dəyiş-düyüşlə əldə etdiyi itlər dartırdı. O biri kir- şəyə cavan itlər qoşulmuşdu. Onu Mit-sah sürürdü. Kirşələr və qoşqu daha çox oyuncağı xatırladırdı. Mit-sah əsl kişi işi gördüyünə sevinirdi. O, itləri idarə etməyi, qoşquya bağlamağı öyrənmişdi. İtlər də qoşquya alışmışdılar. Mit- sahın kirşəsi təxminən iki yüz funt ağırlığında ərzaq və ev əşyaları ilə yüklənmişdi. Ağ Diş qoşqu itlərini əvvəllər də görmüşdü. Buna görə də onu ilk dəfə kirşəyə qoşanda müqavimət göstərmədi. Canavar balasının boynuna mamırla sarınmış xalta geydirdilər. Xaltadan qayışa iki kəndir bağlanmışdı. downloaded from KitabYurdu.org 149 Boyun qayışları itlərin sinəsi altından və beli üstündən aşırılmışdır. Bu qayışlara uzun kəndir bağlayıb onları kirşə ilə birləşdirmişdilər. Qoşquda cəmi yeddi it vardı. İtlər doqquz-on aylıq idilər. Təkcə Ağ Diş səkkiz ayın içində idi. İtlərin hərəsi bir kəndirə bağlanmışdı. Kəndirlər eyni ölçüdə deyildi. Onların uzunluğu və qısalığı itlərin yekəliyi, gövdəsinin uzunluğu ilə ölçülürdü. Buna baxmayaraq, itlər kirşənin qozlasındakı dairədə birləşmişdilər. Qozla yuxarı qalxmışdı. Yumşaq qarın içinə çox oturmasın deyə, tozağacı qabığından qayrılmış kirşə yarımdairə şəkiindəydi. Elə buna görə kirşəyə yığılmış yüklərin ağırlığı o qədər də hiss olunmurdu. Tarazlığı saxlamaq üçün itləri kir- şənin qozlasma yelpikvan bağlamışdılar. Beləliklə, qaçarkən itlərdən heç biri bir-birinə mane olmurdu. Yelpikvan qoşqunun bir üstün cəhəti də vardı. Kəndirlərin müxtəlif uzunluqda olması arxada qaçan itlərin qabaqdakılarla boğuşmasına mane olurdu. Boğuşma yalnız gödək kəndiri olan itlə baş verirdi. Hücum edən it rəqibi ilə burun-buruna dəyirdi. Bu vaxt sahibkar qamçı zərbələrini işə salırdı. Qoşqunun ən böyük üstünlüyü bir də bunda idi ki, qabaqdakı itlərə hücum etmək istəyən arxadakıların boynuna çubuq bağlanmışdı və bu çubuqlar downloaded from KitabYurdu.org 150 hücumun qarşısını alırdı. Belə kirşənin və itlərin sürəti birə-on artırdı. Daldakı itlər heç vaxt qabaqdakıları ötüb keçə bilmirdi. Qoşquda hamı bərk qaçırdı. Biri o birindən asılı idi. Beləcə, insan öz əməlləri ilə heyvanlar üzərində öz hakimiyyətini möhkəmlətmişdi. Ağıllı və fəndgir olmasında Qrey Biverə çəkmişdi. O, Lip-lipin Ağ Dişə göz verib işıq vermədiyini çoxdan duymuşdu. Hələ o vaxt Lip- lipin sahibi başqasıydı. Bir dəfə Mit-sah ona xəlvətcə daş atmağa cürət etmişdi. İndi Lip-lip Mit-saha məxsus idi. Ötən günlərin əvəzini çıxmaq üçün Mit-sah onu ən uzun kəndirlə bağladı. Bu o demək idi ki, Lip-lip qoşqunun başçısıdır. Sanki ona böyük etimad göstərmişdilər. Əsl həqiqətdə isə burada bir hiylə gizlənmişdi. Davakar itlər Lip-lipi sürüdə incitməyə başlamışdılar. İndi bütün sürünün Lip-lipdən zəhləsi gedirdi. Kəndiri uzun olan Lip-lip lap qabaqda qaçırdı və itlərə elə gəlirdi ki, Lip-lip sürüdən qorxub qaçır. İtlər onun dal ayaqlarını və quyruğunu görürdülər. Bu, o qədər də təhlükəli deyildi. Bundan başqa, qabaqda qaçan itə arxadan baxan heyvanlarda belə bir təsəvvür yaranmışdır ki, o, yalnız xıldan qaçır. Buna görə də xıl qabaqda qaçan iti nəyin bahasına olursa-olsun qovub tutmağa çalışırdı. downloaded from KitabYurdu.org 151 Kirşə tərpənən kimi bütün qoşqu Lip-lipin dalınca yüyürürdü. Beləcə itlər bütün günü qaçırdılar. Bəzən təhqir olunan lip-lip öz təqibçilərinə hucum etmək üçün dayanırdı. Amma hər dəfə Mit-sahm otuz funtluq qamçıs, onun başına dəyirdi. Quru maral bağırsaqlarından düzəldilmiş burməlı qamçı Lip-lipi irəli qaçmağa məcbur edirdi. Lip-lip qoşqu ilə boğuşmaqdan qorxmazdı. Amma Mit-sahın qamçısının ağnsı dəhşətli idi. Buna görə də Lip- lipin kəndiri dartmaqdan başqa çarəsi yox idi. Hindu ağlı bitib-tükənməz fəndlərlə doludur. Qoşqunun Lip-lipə qarşı ədavətini qızışdırmaq üçün Mit- sah ayrı-seçkilik yaratmağa başladı, bununla da, bütün xılda Lip-lipə qarşı nifrət oyatdı. Mit-sah xılın qarşısında təkcə Lip-lipə ət verirdi. O biri itlər ağızlarım açıb baxırdı- lar. Hiddətlənmiş itlər Lip-lipin başına hərlənir, amma yaxm gəlməyə cürət etmirdilər. Mit-sah əlində qamçı yemək yeyən Lip-lipin yanında durmuşdu. Bəzən ət olmurdu. Mit-sah hiyləyə əl atırdı. O, bütün qoşqunu özündən uzaqlaşdırıb qovurdu ki, guya Lip-lipi yedizdirir. İlk gündən Ağ Diş qoşquya həvəslə girişdi. Allahlara itaət edən Ağ Diş vaxtilə daha uzun yol qət etmişdi. O, böyük bir həyat yolu keçmişdi. Allahların hökmü əleyhinə çıxmağın mənasız olduğunu da bilirdi. İtlərin ona qarşı nifrəti öz əhəmiyyətini itirmişdi. Onun üçün ən downloaded from KitabYurdu.org 152 əhəmiyyətli varlıq insan idi. Onun öz həmcinslərinin cəmiyyətinə olan ehtiyac hissi sönmüşdü. Kiççi tamam yaddan çıxmışdı. Allahların hökmünü qəbul edən Ağ Diş onlara sədaqət göstərməyə çalışır və bu öz hisslərinin ifadəsində ona kömək edirdi. O, bütün əmrlərə qulaq asır, intizama tabe olur, səylə işləyirdi. Vicdanlı əmək əhliləşmiş bütün canavarlara xasdır. Ağ diş bu keyfiyyətləri tamamilə mənimsəmişdi. Az vaxta Ağ Diş itlərlə qaynayıb-qarışdı. Amma bu ünsiyyət hər şeydən əvvəl düşmənçilik və ədavətlə ifadə olunurdu. O, heç vaxt itlərlə oynamırdı. Canavar balası dalaşmağı bacarırdı, dalaşırdı da. Lip-lipin dəstə başçısı olduğu günlərdə aldığı yaraların əvəzini onqat çıxırdı. Lip- lip indi də öz həmcinslərindən qabaqda qaçırdı. O, bütün qoşqunun başçısı idi. Düşərgələrdə Lip-lip Qrey Biverdən, onun oğlu və arvadından ayrılmırdı. O, allahlardan ayrı dura bilməzdi. Çünki bütün itlər onu parçalamağa fürsət gözləyirdi; ədavətin bütün ağrılarını, əzablarını dadmağa məcbur olurdu. Əvvəllər isə bu əzablar Ağ Dişin payına düşərdi. Lip-lip hörmətdən düşmüşdü. Ağ Diş dəstə başçısı ola bilərdi. Amma o, həddindən artıq qaraqabaq idi. Qoşqu itlərini dişləyir, onlara olmazın yaralar vururdu. Başqa vaxtlar heç onlara əhəmiyyət də verməzdi. Canavar downloaded from KitabYurdu.org 153 balasına rast gələndə itlər dönüb qaçır. Hətta ən güclü qoşqu iti belə Ağ Dişin ət payını almağa cürət etmirdi. Əksinə, itlər öz ət paylarını mümkün qədər tez yeməyə çalışırdılar. Yoxsa Ağ Diş onların da payını ala bilərdi. Ağ Diş üçün bir qanun bəlli idi; zəifləri sıxışdır, güclüyə tabe ol! O, Qrey Biverin ona tulladığı ət tikəsini tələm-tələsik üyüdürdü. İtlərdən biri yeməyini vaxtında qurtarmayanda qiyamət başlayırdı. Ağ Diş onun da payının axırına çıxardı. Ət payı yeyilən it isə hiddətlə mırıldanır, dişlərini şaqqıldadır, öz narazılığını yalnız göydə sayrışan ulduzlara bildirirdi. Günlər ötdükcə qoşqu itləri bir-bir Ağ Dişə qarşı çıxmağa başlayırdılar. Buna baxmayaraq, Ağ Diş onları asanlıqla ram edirdi. O, xıl- dakı xüsusi rolunu inadla mühafizə edib qoruyurdu. İtlərlə boğuşmalar çox da davam etmirdi. Qoşqu itlərinin ona gücü çatmırdı. Ağ Diş rəqibinə qəfil, gözlənilməz zərbələr endirir, onu yaralayırdı. İtlərin bədəni qanayırdı. Bu zaman it özünü itirir və boğuşmağa macal tapmırdı. Ağ Diş öz həmcinsləri arasında möhkəm intizama riayət edir, allahlar kimi o, itlərə azca da olsa, güzəştə getmirdi. Onlardan özünə qarşı sonsuz hörmət və itaət tələb edirdi. Əlbəttə, itlər öz aralarında hər şey edə bilərdilər. Bunun canavar balasına dəxli yox idi. Amma downloaded from KitabYurdu.org 154 ləyaqətinin tapdanmasına yol verməzdi. Çalışırdı ki, xılda itlər həmişə ona yol versinlər. Onu özlərinin Allahı kimi tanısınlar. Hünəri var, bir it döyüş mövqeyində dursun, tüklərini pırpızlaşdırsın, yaxud da dişlərini şaqqıldatsın! Bu vaxt Ağ Diş onun üstünə cumar, amansızlıqla, rəhm etmədən ona əməllərinin yanlış olduğunu sübut edərdi. O, yırtıcıya dönmüşdü. Qoşqunu dəmir dəyanəti gücünə idarə edirdi. Zəiflərə aman verməzdi. Yaşamaq naminə, həyatda mövcud olmaq naminə hələ uşaqlıqda anası ilə birlikdə heç bir köməksiz-fi- lansız şimal cəngəlliklərinin sərtliyinə qalib gələrək mübarizə apar- mışdılar və bu çəkişmələr onu bərkitmişdi. Güclü rəqibə rast gələndə, Ağ Diş farağat dururdu. Sakit-sakit baxırdı. Zəifləri əzirdi, istismar edirdi, amma güclülərə itaət göstərirdi. Qrey Biver uzun səyahəti zamanı yolüstü başqa adamların düşərgələrinə düşürdü. Bu vaxt Ağ Diş qərib və zırpı itlər arasında ehtiyatla, sakit-sakit gəzməyi üstün tutardı. Bir neçə ay keçdi. Qrey Biverin səyahəti hələ də davam edirdi. Uzun yol və qoşqudakı əzablı zəhmət Ağ Dişi möhkəmlətmişdi. Görünür, onun əqli inkişafı da son həddinə çatmışdı. Ətraf aləm başdan- başa qavranılıb süfrə kimi onun qarşısında açılmışdı. Bu aləm amansız və sərt idi. Onun istiliyi, nəvazişi, mərhəməti yox idi. downloaded from KitabYurdu.org 155 Ağ Diş hətta Qrey Biverin özünə belə bağlılıq duymurdu. Qrey Biver Allah idi, amma zalım Allah idi. Ağ Diş bu zalım Allahın hakimiyyətini könüllü olaraq qəbul etmişdi. Çünki Ağ Dişin təbiəti hökmranlığa qarşı çıxmırdı, çıxa da bilməzdi. Əks təqdirdə, o, şimal cəngəlliklərindən qayıtmamalı, allahlara öz sədaqətini sübut etməməliydi. Onun içində hələ heç kəsin duya bilmədiyi dərin bir hiss gizlənmişdi; xoş rəftar, nəvaziş göstərməklə Qrey Biver bəlkə də bu dərinliyə baş vura bilərdi. Lakin o, Ağ Dişlə həmişə sərt olmuşdu. Ona bir kəlmə də olsun xoş söz deməmişdi. Bu, Biverin təbiətinə xas deyildi. Onun hökmranlığı qəddarlıqla, zorakılıqla ölçülürdü. Bu zorakılıqla o, hökm edirdi. Qamçı və dəyənək gücünə ədaləti qoruyur, cinayətkarı isə cismani zərbələrlə cəzalandırardı. Qrey Biver ona göstərilən xidməti mükafatlandırmaz, sadəcə olaraq dəyənək zərbələrini kəsərdi. Ağ Diş insan əlinin mükafatı olan səadət haqqında heç nə bilmirdi. O, insanın vuran əlini sevmirdi. Bu əl şübhəli idi. Düzdür, bəzən bu əl ona əl atardı. Amma ətdən çox ona ağrı-əzab gətirmişdi. Bu əllərdən uzaq olmaq yaxşıdır. Bu əllər onu daşa basır, odun, dəyənək yellədir, qamçılayırdı. Bu əllər onu şil-küt edir, tüklərini dartıb çıxarır, didik- ləyirdi. Özgə düşərgələrinə girəndə ona məlum oldu ki, downloaded from KitabYurdu.org 156 uşaq əlləri də xatalıdır. Bir dəfə az qala uşaqlar onun gözünü çıxaracaqdı. Elə bundan sonra Ağ Diş uşaqlarla ehtiyatla dolanmağa başladı. O, uşaqların şıltaqlığına dözə bilmirdi. Uşaqlar ona yanaşıb xətər gətirən əllərini uzadanda canavar balası dərhal qaçıb gedirdi. Böyük Sleya gölünün sahilindəki düşərgələrin birində Ağ Diş Qrey Biverin daha bir qanununu öyrəndi: Allahlara hücum etmək olmaz! Bu günahı bağışlamırlar. Düşərgədə yaşayan başqa itlər kimi adətə görə, o da yemək dalınca getmişdi. O, donmuş sığın ətini balta ilə doğrayan bir oğlan gördü. Ət tikələri və sümükləri ətrafa səpələnirdi. Ağ Diş ayaq saxlayıb ət tikələrini ötürməyə başladı. Oğlan baltanı atıb əlinə dəyənək götürəndə Ağ Diş dala çəkildi, zərbədən güclə yayındı. Düşərgə ilə tanış olmayan Ağ Diş daxmalar arasındakı dalana cumdu, birdən qarşısına hündür torpaq səddi çıxdı. Buradan geri dönmək olmazdı. İrəliyə də yol yox idi. Hara qaçacaqdı? Oğlan dalanın yeganə çıxış yolunu tutmuşdu. O, irəli gəldi, dəyənəyi qaldırıb iti vurmaq istədi. Ağ Diş qəzəbləndi, acıqlı-acıqlı insana baxdı. Tüklərini dimdik qabardıb, oğlanın üstünə qorxunc bir nərə çəkdi. Axı, o, belə bir qanunu yaxşı bilirdi: bütün artıqlar, məsələn, donmuş sığın ətinin artıq tikələri onları tapan itə məxsusdur. Axı, o, heç bir pis hərəkət etməmiş, qanunu pozmamışdı. Niyə bu oğlan onu kötəkləməyə downloaded from KitabYurdu.org 157 hazırlaşır? Bunun necə baş verdiyini Ağ Diş özü də bilmədi. O, quduza dönüb hər şeyi ildırım sürətilə etdi. Rəqibini - oğlanı göz açmağa qoymadı, sıçrayıb oğlanın dəyənək tutan əlini dişlədi və oğlan qarın üstünə yıxıldı. Bununla belə, Ağ Diş allahların təsbit etdiyi qanunu pozduğunu bildi. Onu şiddətli cəza gözləyirdi. O, allahların müqəddəs bədənini dişləmişdi. Ağ Diş qaçıb Qrey Biverin ayaqları altında uzandı, yerə qısıldı. Əli dişlənmiş oğlan və onun ailəsi hay-küy qaldırmışdılar. On- lar Ağ Dişə cəza vermək üçün gəlmişdilər. Amma əllərindən heç nə gəlmirdi. Qrey Biver öz itini müdafiə etdi. Mit-sah və Klu-kuç da onun tərəfini saxladılar. Ağ Diş diqqətlə qulaq asırdı. O, adamların qəzəblə əllərini yellətdiyini görürdü. Buna baxmayaraq, öz haqlı hərəkətini də başa düşürdü. Ona bir şey də aydın oldu: allahlar müxtəlif olur: onun allahları, özgə allahları. Bu allahlar bir-birindən fərqlənir. Öz allahından hər şey gözləyə bilər, öz allahı ədalətli də, haqsız da ola bilər. Amma özgə allahların ədalətsiz hərəkətinə dözə bilməz. Onda mütləq intiqam almalıdır. Bu da bir qanun! Elə həmin gün Ağ Diş başqa bir təzə qanunla da tanış oldu. Meşədə çör-çöp yığan Mit-sah yad oğlanlarla sözləşdi. Bu oğlanlar arasında Ağ Dişin yaraladığı oğlan da vardı. Bu vaxt dava başladı. Oğlanlar Mit- sahın üstünə downloaded from KitabYurdu.org 158 töküldülər. Mit-sah təklənmişdi. Hər tərəfdən ona zərbə dəyirdi. Əvvəlcə canavar balası bu mənzərəni kənardan seyr etdi. Bu allahların öz işidir, özləri bilər, ona dəxli yoxdur. Birdən anladı ki, axı döyülən Mit-sahdır. Onun allahlarından birini döyürdülər və o, bundan sonrakı hərəkətlərini ölçüb-biçmədi, qəzəblənmiş it özünü dalaşanlarm içinə atdı. Az keçmədi ki, oğlanlar əkilib qaçdılar. Amma qarın üstü qan idi və oğlanların çoxu diş yarası almışdı. Mit-sah hadisəni düşərgədə danışdı. Qrey Biver Ağ Dişə ət verməyi əmr etdi. Canavar balasına daha çox ət verdilər. O, doyunca yedi, tonqalın yanında uzanıb yatdı. Ağ Diş möhkəm inanmışdı ki, bu qanunu düz başa düşmüşdür. Bundan sonra o, daha bir qanunu da öyrəndi, sahibin mülkiyyətini də qorumaq lazımdır. Sahibin özünü, həm də mülkiyyətini qorumaq itin vəzifəsi olmalıdır. Ağ Diş bu vəzifəni də öyrəndi. İtaət etdiyi Allaha məxsus nə varsa, hamısını özgə allahlardan qorumaq lazımdır. Lakin bu, itin müqəddəs vəzifəsi olsa da, təhlükəli və qorxulu idi. Qadir allahlar ilahi qüvvədir. Onlarla çəkişmək, höcətləşmək çətindir. Amma, hər halda, Ağ Diş onlara cəsarətlə müqavimət göstərməyi də öyrəndi. Vəzifə borcu onun içindəki qorxunu əzib məhv etmişdi. Buna görə də əliəyri özgə allahları Qrey Biverin mülkünə yaxın düşməməyi downloaded from KitabYurdu.org 159 qərara aldılar. Ağ Diş tezliklə dərk etdi ki, əliəyri allahlar qorxaq olur, bir az bərkə düşən kimi dabanlarına tüpürüb qaçırlar. Ona görə də Ağ Diş onian görən kimi hay salırdı. Heç iki dəqiqə keçməmiş Qrey Biver onun başının üstünü kəsdirirdi. Sonra o, başa düşdü ki, oğru təkcə ondan çəkindiyinə görə qaçmır, oğru onun Allahı Qrey Biverdən qorxduğuna görə qaçır. Əwəla, oğrunu görən Ağ Diş hürmürdü. Axı, o, hürməyi bacarmırdı. Canavar balası çağırılmamış qonağın üstünə cumur, dişlərini işə salırdı. O, sərt və qəzəbli sahibinin etibarlı gözətçisi idi. Yalnız buna görə Qrey Biver onu həmişə mükafatlandırırdı. Ağ Diş azğınlaşıb quduza dönmüşdü. Aylar bir-birini əvəz etdikcə insanla canavar balası arasındakı ittifaq daha da möhkəmlənmişdi. Bu müqavilə hələ uzaq-uzaq illərdə şimal cəngəlliklərindən üz döndərib insanın ayağına gəlmiş ilk canavarla bağlanmışdı. Bütün sələfləri kimi Ağ Diş də bu müqavilənin şərtlərini imzalamışdı. Şərtlər isə çox sadə idi. Tanrıya itaət etməklə o, azadlığını qurban vermişdi. Bunun əvəzində Allah ona yemək və istilik, itaətkarlıq və soyuq münasibət bəxş etmişdi. O isə Allahın mülkünü, təsərrüfatını və canını qoruyurdu. Ona qulİuq göstərir, tabe olurdu. Allahın varsa, ona itaət et! Ağ Diş də öz Allahına beləcə downloaded from KitabYurdu.org 160 itaət edir, vəzifə borcuna və bir də canından çıxmayan qorxu hissinə tabe ola- ola, ona qulluq göstərirdi. O, Allahı sevmirdi. Sevginin nə olduğunu da bilmirdi. Bu hissi heç vaxt duymamışdı. İndi onun anası Kiççi uzaq bir xatirəyə dönmüşdü. Beləcə, Ağ Diş insana tabe olmuş, nəinki şimal cəngəlliklərindən, öz cinsindən olan vəhşilərdən də üz döndərmişdi. Həm də müqavilənin belə bir şərtinə də əməl edirdi ki, Allahdan heç yana qaçmaq olmaz. Allah onu anasının dalınca getməyə qoymurdu. İnsana olan sədaqət Ağ Diş üçün qanuna çevrilmişdi. Bu qanun azadlıq ehtirasından da, qan qohumluğundan da güclü idi. 6 ACLIQ Qrey Biverin uzıın səyahəti qurtarmışdı. Yaz gəlmişdi. Aprel günlərinin birində Ağ Dişin bir yaşı tamam oldu. O, köhnə düşərgəyə qayıtdı. Burada Mit-sah Ağ Dişin boynundan xaltanı açdı. Ağ Diş hələ tam dərk etməsə də, Lip-lipdən sonra birillik küçüklər arasında, hər halda, ən yekəsiydi. O, ata canavardan və Kiççidən boy almışdı. İndi Ağ Diş az qala böyük itlərlə müqayisə olunurdu. Əlbəttə, bədən quruluşuna görə onlardan geri qalırdı. Bədəni arıq olsa da, tənasüblü, qamətli idi. O, boğuşmalarda gücündən çox, cəldliyi və çevikliyi ilə seçilirdi. Dərisi canavar dərisi kimi boz idi. downloaded from KitabYurdu.org 161 Əsl canavara oxşayırdı. Kiççidən- gəlmə it qanı onun xarici görünüşündə heç bir əlamət saxlamamışdı. Amma bu qan onun xasiyyətinə təsir göstərmişdi. Ağ Diş düşərgədəki allahlan tanıyır və burada arxayın- arxayın hərlənirdi. Onlarla səyahətə çıxmamışdan qabaq tanış olmuşdu. Hərdən küçüklərə də rast gəlirdi. Bu müddət ərzində onlar da yekəlmişdilər. Amma rast gəldiyi böyük itlər onun üçün daha çox qorxulu idi. İtlər nəhəng görünsələr də, Ağ Diş onlardan çəkinmir, xılın içində sərbəstliklə gəzirdi və bu sərbəstlikdən də ilk vaxtlar çox böyük həzz alırdı. Burada qoca bir it vardı. Ona Ağ Beysik deyirdilər. Əvvəllər Ağ Beysik Ağ Dişi qovmaq üçün yalnız dişlərini şaqqıldadırdı. Ağ Diş neçə dəfə Beysiklə tutaşmış və onun cəngindən qaçmağa çalışmışdı. Amma indi Beysik qocalmış, əldən düşmüşdü. Ağ Diş isə cavan idi. Ona hər gün yeni güc gəlirdi. Düşərgəyə qayıdandan sonra itlərin Ağ Dişə olan münasibətindəki dəyişiklik tezliklə hiss olunurdu. Adamlar bir az əvvəl ovladıqları sığın ətini paylayırdılar. Ağ Dişə baldır sümükləri ilə birlikdə sığının dırnaqları da düşmüşdü. Dırnaqların üstündə çoxlu ət vardı. Boğuşan itlərdən qaçıb meşəyə gedən Ağ Diş öz payını yeməyə girişmişdi ki, birdən qoca Beysik onun üstünə cumdu. downloaded from KitabYurdu.org 162 Ancaq qoca it özünə gəlməmiş iki dəfə dişləndi. Ağ Diş isə salamatca kənara sıçradı. Bu cəsarətli və sürətli hücumdan mat qalmış Beysik gözlərini Ağ Dişə zillədi. Yeyilməmiş ətli sümük itlərin arasında qalmışdı. Beysik qoca idi. Əvvəllər onun asanlıqla qorxuda bildiyi cavan it isə güclüydü, dalaşqandı. Bu, acı da olsa, həqiqət idi və bu acı həqiqəti udmaq lazım gəldi. Beysik bütün təcrübəsini və müdrikliyini köməyə çağırdı. O, cavan itlərin qarşısında əyilmək istəmirdi. Əvvəlki coşqunluğu olsaydı, hiddətlə cavan itin üstünə şığıyardı. Ancaq indi zəifləyib əldən düşmüşdü, canavar balasına cavab verməyə gücü çatmırdı. Buna baxmayaraq o, tüklərini qabardıb Ağ Dişə baxırdı. Ağ Dişi qorxu hissi bürüdü. O, büzüşmüş halda yerə sıxılmışdı, balaca küçüyə dönüb geriyə çəkilmək barədə fikirləşirdi. Bax, Beysik burdaca böyük səhv etdi. Əgər o, vahiməli və yırtıcı görkəmini axıra qədər saxlasaydı, yəqin ki, hər şey yaxşı qurtaracaqdı. Qaçmağa hazırlaşan Ağ Diş sür- sümüyü ona qoyub əkiləcəkdi. Lakin Beysik gözləyə bilmədi. Ona elə gəldi ki, qələbə elə onunkudur. İrəli yeridi, sümüyü iylədi. Ağ Diş tüklərini yüngülcə pırpızlaşdırdı. Hətta bu zaman da vəziyyətdən çıxmaq olardı. Amma Beysik başını yuxarı qaldırıb, Ağ Dişə əvvəlki hiddətlə baxdı. Çünki qoca itin bumuna təzə ət qoxusu dəymişdi. O, dözə bilməzdi. downloaded from KitabYurdu.org 163 Beləliklə, sümüyü götürdü. Ağ Diş özündən çıxdı. Qonşu itlər arasındakı hökmranlığının dadı hələ onun damağından getməmişdi. Buna görə də özünü toplaya bildi. Axı, gözü görə-görə başqa bir it onun ət payını içəri ötürürdü. Canavar balası qoca Beysiki göz açmağa qoymadı. Adəti üzrə itin üstünə tullandı. Elə birinci dişləkdən qoca itin sağ qulağı parça-parça olub sallandı. Qəfil hücum qoca iti sarsıtmışdı. Bu hücumun ardınca dərhal ildırım sürəti ilə daha bir kədərli mənzərə baş verdi: Beysik ayaqlarından vuruldu və boğazında dəhşətli yara əmələ gəldi. Qocaya qalxmağa aman verməyən canavar balası iki dəfə onun çiynini yaraladı. İldırım sürətli hücum dəhşətli idi. Beysik də Ağ Dişin üstünə atıldı. Amma, ağzı boşa çıxdı. Dişləri yalnız havada hiddətlə şaqqıldadı. Növbəti anda Beysikin bumu parçalandı. Və o, ləhləyə-ləhləyə geri çəkildi. Vəziyyət tamamilə dəyişmişdi. Sümüyün üstündə hiddətdən tüklərini qabartmış Ağ Diş dururdu. Beysik hər dəqiqə qaçmağa hazır vəziyyətdə idi. Kənarda durub baxırdı. O, cavan, çevik rəqibi ilə boğuşmağa cürət etmədi. Bir daha kədərlə hiss etdi ki, qocalmışdır. Amma öz ləyaqətini itirməməyə çalışırdı. Buna görə də Beysik arxasını cavan itə və yerə düşmüş sümüyə döndərib sakitcə, şahanə addımlarla çıxıb getdi. Guya onu heç nə maraqlandırmırdı. Gözdən itəndən sonra Beysik Ağ Dişin downloaded from KitabYurdu.org 164 görə bilmədiyi bir yerdə uzanıb yaralarını yalamağa başladı. Bu hadisədən sonra Ağ Diş özünə daha çox inanmışdı. O özü ilə fəxr edirdi. İndi Ağ Diş qoca itlər arasında da arxayın-arxayın gəzirdi. Heç kəsə aman vermirdi. Əlbəttə, şuluq salmağa bəhanə axtarmırdı. Amma itlərdən özünə nəhayətsiz dərəcədə diqqət tələb edirdi. O öz hüququ qoruyurdu. İtlərin qabağında əyilmirdi. İtlər onunla hesablaşmalı idilər, vəssalam, heç kəs ona xor baxa bilməzdi. Ağ Diş küçüklərin qənimi idi. Küçüklər yaşlı itlərdən çəkinirdilər, onlara yol verir, hətta bəzən öz ət paylarını da qocalara qoyub əkilməyə məcbur olurdular. Yırtıcıya dönmüş, hamıdan sərt və güclü qaçan Ağ Diş də özünü yaşlı itlər kimi aparırdı. Bu hüququ özü qazanmışdı. Qoşqu itləri tezliklə başa düşdülər ki, Ağ Dişə elə-belə baxmaq olmaz. Yaxşısı budur, onunla işləri olmasın. Ona heç ilıq münasibət göstərməyə də cəhd etmirdilər. İtlərlə bir neçə dəfə boğuşduqdan sonra Ağ Dişin hökmü bütün xila sirayət etdi. Yayın ortalarında canavar balasının başına gözlənilməz bir hadisə gəldi. O, düşərgənin ətrafında sakit-sakit gəzirdi. Burada təzə bir daxmanı ələk-vələk etdi. Ağ Diş hindularla birlikdə sığın ovuna getmək istəyirdi, lakin birdən o, Kiççi ilə rastlaşdı. Ayaq saxladı və Kiççiyə baxdı. O, anasını downloaded from KitabYurdu.org 165 dumanlı şəkildə xatırlayırdı. Axır ki, yadına saldı. Amma Kiççi öz oğlunu unutmuşdu. O, hiddətlə oğlunun üstünə mırıl- dadı. Dişlərini şaqqıldatdı. Ağ Diş isə hər şeyi - anası ilə bağlı ötən günləri xatırladı. Ötən günlər və ananın bu nəriltisinin tanış mənası onun gözləri önündə canlandı. Allahlarla görüşməzdən qabaq onun anası Kiççi - Ağ Diş üçün əvəzolunmaz bir varlıq idi. Köhnə, doğma hisslər qayıdıb onu bürüdü. Ağ Diş anasına sarı yüyürdü, amma Kiççi dişlərini şaqqıldatmaqla onu qarşıladı. Kiççinin dişləri sümüyə kimi oğlunun çiyninə sancıldı. Ağ Diş heç nə anlamadı. Bu görüşə məəttəl qaldı. Özünü itirib, karıxmış vəziyyətdə geri çəkildi. Kiççidə günah yox idi. Ana canavarlar öz balalarını - birdən çox yaşı olan balalarını tez unudurlar. Kiççi də beləcə öz balasını yaddan çıxarmışdı. Ağ Diş onun üçün yad olmuşdu və bu müddət ərzində doğduğu yeni nəsil anaya azğınlıq etmək hüququ verirdi. O, naməlum olan bütün itlərə qarşı quduzluq edirdi. Ana canavarın balalarından biri Ağ Dişə tərəf süründü. Özləri də bilmədən heyvanlar qeyri-ixtiyari bir-birinə yanaşdılar. Ağ Diş küçüyü maraqla iylədi, Kiççi yenə onun üstünə şığıyıb böyük oğlunun çənəsini yaraladı. Ağ Diş yenə də geri çəkildi. Onun içində yenicə oyanmış bütün köhnə, şirin xatirələri ölüb məhv oldu. O öz təzə balasını downloaded from KitabYurdu.org 166 yalayan Kiççiyə baxdı, ana canavar hərdənbir başını qaldırıb mınldayırdı. İndi Kiççi Ağ Dişə lazım deyildi. O, anasız keçinməyi öyrənmişdi. Ananın necə əziz və qiymətli varlıq olduğunu da unutmuşdu. Onun yırtıcı dünyasında daha Kiççiyə yer yox idi. Kiççinin dünyası da Ağ Dişsiz qalmışdı. Elə bil xatirələr heç olmamışdı. Bütün bu hadisələr Ağ Dişi heyrətləndirmiş, sarsıtmışdı. Bu vaxt Kiççi üçüncü dəfə Ağ Dişin üstünə cumdu və onu qovdu. Ağ Dişin itaət etməkdən savayı yolu yox idi. Kiççi dişi canavar idi və onun cinsinin qanununa görə, erkək canavarla dişi canavar dalaşmamalı idi. Əlbəttə, bu qanun haqqında o heç nə bilmirdi. Bu qanunu həyat təcrübəsindən götürmüşdü. Bu qanunu ona instinkt pıçıldayırdı. Elə bil instinkt ki, vaxtilə aylı-ulduzlu gecələrdə onu ağzını göyə tutub ulamağa məcbur etmişdi. Bu instinkt onu ölümün caynaqlı pəncəsindən və naməlum qorxu hissindən çəkinməyə məcbur etmişdi. Aylar bir-birini əvəz edirdi. Ağ Dişin gücü artmışdı. O, yekəlmiş, çiyinləri genişlənmiş, xasiyyəti inkişaf etmişdi. Elə bil canavar balası palçıq kimi yumşaq bir materialdan hazırlanmışdı. Onun içində çoxlu keyfiyyətlər gizlənmişdi. Ətraf mühit bu palçıqdan istədiyi şeyi düzəldirdi. Ona müxtəlif forma verirdi. Əgər insanın qaladığı tonqal Ağ downloaded from KitabYurdu.org 167 Dişi özünə çəkməsəydi, yəqin ki, şimal cəngəlliyi onu əsl canavar edəcəkdi. Allahlar ona tamam başqa bir dünya bəxş etdilər. Canavar cinsindən olan Ağ Diş it olmuşdu. Hər halda, o, canavar deyildi, it idi. Beləcə ətraf mühitin təsiri ilə Ağ Dişin yarandığı elastiki material müəyyən bir şəkil almışdı. Bu, mütləq belə olmalı idi. Ağ Diş get-gedə daha sərt, zalım olur, öz həmcinslərindən gen qaçırdı. İtlər bu qərara gəlmişdilər ki, Ağ Dişlə düşmənçilik etməsinlər, Qrey Biver isə Ağ Dişi gündən-günə daha çox qiymətləndirirdi. Lakin yetkinlik çağı Ağ Dişin zəif bir cəhətini hələ də ört-basdır etməmişdi: ona məsxərə ilə güləndə dözə bilmirdi. İnsanın kinayəli gülüşü Ağ Dişi hiddətləndirirdi. Əlbəttə, adamlar öz aralarında gülüşə bilərdilər. O, buna heç əhəmiyyət də verməzdi. Amma ona lağ edib gülən adama nifrətlə, həqarətlə baxırdı. İtin ləyaqəti, təmkini coşub həddini aşmışdı. Həqarətli gülüş onu bərk acıq- landınrdı. Bu vaxt Ağ Diş xalis şeytana dönürdü. Belə anlarda onun cənginə keçən küçüyün işi bitməliydi. O, Qrey Biverin də acıqlı olmasına bələd idi. Qrey Biverin cəzalan şiddətli olurdu. Onun cəza qanun- lan Ağ Dişə bəlliydi. Qrey Biverə dəyənəklə ağlı kömək edirdi. Amma itlərin boş çöllüyə cumub can qurtarmaqdan savayı əlacı yox idi. Onlar hiddətlənmiş Ağ Dişi görəndə tez aradan çıxırdılar... downloaded from KitabYurdu.org 168 Ağ Dişin üç yaşı tamam olmuşdu. Bu vaxt Makkenzi çayının sahilində yaşayan hindu düşərgəsinə aclıq düşdü. Onlar yayda balıq tuta bilməmişdilər. Qışda isə marallar öz həmişəki məskənlərindən qaçıb getmişdilər. Sığın dəstələri nadir hallarda görünürdü. Dovşanlar isə, demək olar ki, qeybə çəkilmişdilər. Meşənin vəhşi heyvanları məhv olmuşdu. Vəhşilər aclıqdan zəifləyib əldən düşmüş, bir-birlərini yeməyə başlamışdılar. Bu dəhşətli fəlakətdən yalnız güclülər salamat çıxırdı. Ağ Dişin allahları ovçuluqla məşğul olurdular. Aclıq düşəndən sonra qocalar və zəiflər bir-bir ölməyə başladılar. Düşərgədə vay- şivən qopmuşdu. Qadınlar və uşaqlar öz paylarını, son tikələrini arıq- layıb çöpə dönmüş ovçulara verirdilər. Çünki ovçular bütün günü meşədə qurd-quş axtarırdılar. Aclıq allahları pis günə salmışdı. Onlar maral dərisindən düzəltdikləri mokasin ayaqqabılarını, əlcəklərini yeyirdilər. İtlər qoşqu qayışlarına, qamçılara daraşıb aclıq ehtiraslarını söndürürdülər. Bu, hələ harası idi? İtlər bir-birinin ətini yeyir, allahlar da itləri yeyirdilər. Sağ qalan itlər bütün bunları görür, təşvişə düşürdülər. Onları da belə bir acınacaqlı aqibət gözləyirdi. Ağıllı və cəsarətli itlər insanın qaladığı tonqalı birdəfəlik tərk edib qaçır, meşəyə pənah aparırdılar; burada isə onları ya ölüm, downloaded from KitabYurdu.org 169 ya da yırtıcı canavar cəhəngi gözləyirdi. Belə acınacaqlı günlərin birində Ağ Diş də meşəyə tərəf qaçdı. O, başqa itlərə nisbətən həyatdan daha çox baş çıxarırdı. Keçmiş həyat məktəbi ona yaxşı dərs vermişdi. Xüsusilə xırda vəhşilərin izinə ustalıqla düşə bilirdi. Ağ Diş ehtiyatla sincabların hər bir hərəkətini saatlarla izləyir, onların ağacdan yerə düşəcəyi fürsəti əldən vermirdi. Belə hallarda o, müstəsna dözüm nümayiş etdirirdi. Əlbəttə, bu dözüm onu üzən, aclıqla heç cür uyuşmurdu. Ağ Diş isə tələsmirdi. Bütün imkanlarını ölçüb-biçəndən sonra dəqiq və düzgün hərəkət etməyə çalışırdı. Yoxsa sincab yenə ağaca dırmaşıb əldən çıxa bilərdi. Sincab sürətlə qaçsa da, pusquda duran Ağ Diş güllə kimi onun üstünə sıçrayıb qamarlayırdı. Adətən sincab ovu uğurla başa çatırdı. Amma Ağ Diş doyunca yeyə bilmirdi. Çünki sincablar nadir hallarda görünürdü. Buna görə də canavar daha xırda quşları tutmağa məcbur olurdu. Aclıq onu üzürdü. O, siçovulları yuvalarından qazıb çıxarır, özü kimi ac olan gəlinciklə də döyüşə girməkdən çəkinmirdi. Şiddətli aclıq Ağ Dişi amansız caynaqları ilə sıxmaq istəyəndə o, yenidən, xəlvət-xəlvət allahların qaladığı tonqala yaxınlaşdı. Ancaq lap yaxma getmədi. O, allahlarla bir daha görüşməkdən qaçırdı. Meşədə hərlənir, cələyə downloaded from KitabYurdu.org 170 düşmüş tək-tük quşları oğurlayırdı. Bir dəfə isə Qrey Biverin qurduğu tələyə düşmüş dovşanı qamarladı. Sonra ovunu götürüb ləhləyə-ləhləyə qaçdı. Bu vaxt Qrey Biver meşədə gəzirdi. Zəiflikdən güclə özünü saxlamış hindu dincini almaq üçün oturmuşdu. Birdən Ağ Diş yorulub əldən düşmüş, ayaq üstə güclə tab gətirən cavan canavara rast gəldi. Ağ diş ac olmasaydı, əlbəttə, ondan yan keçərdi. Bəlkə də ona qoşulub qaçardı. Amma bu dəfə o, canavarı qovub öldürdü, sonra da onu yedi. Görünür, tale Ağ Dişin tərəfində idi. Çünki hər dəfə aclıq şiddətlənəndə, o, təzə ov qamarlayırdı. Hətta gücdən taqətdən düşdüyü günlərdə belə, xoşbəxtlik ondan üz döndərmirdi. Bir dəfə Ağ Diş vaşaq ətindən iki gün doyunca yedi. Sonra canavar sürüsünə rast gəldi. Sonra uzun, amansız təqib başlandı. Ağ Diş canavarlardan daha möhkəm və güclü idi. Buna görə də onlardan canını qurtara bildi. O, nəinki qaçırdı, böyük dövrə vururdu və geri qayıdanda yorulub taqətdən düşmüş canavarlardan birinin üstünə şığıyırdı. Tezliklə Ağ Diş bu yerlərlə vidalaşıb öz keçmiş yurduna tərəf yola düşdü. O, doğma mağaranı axtarıb tapdı. Kiççini burada gördü. Kiççi də allahların qonaq sevməyən tonqallarını tərk edib gəlmişdi. Balalamaq vaxtı o, mağaraya dönmüşdü. Ağ Diş mağaraya gələndə downloaded from KitabYurdu.org 171 Kiççinin təzə doğulmuş küçüklərindən yalnız biri sağ qalmışdı və bu balaca küçük də son günlərini yaşayırdı. Körpələr aclığa çətin tab gətirirdi. Kiççi böyük oğlunu - Ağ Dişi yaxşı qarşılamadı. Canavar balası buna əhəmiyyət vermədi, anaya möhtac deyildi. Ağ Diş soyuqqanlıqla ondan üz döndərib çayyuxarı qaçdı. Çayın sol qolunda haçansa, anası ilə birlikdə dalaşdığı vaşaq yuvasını tapdı, sakinləri didərgin düşmüş bu yuvada uzanıb bütün günü dincini aldı. Yayın əvvəllərində - aclıq qurtaran vaxtı Ağ Diş qəfildən Lip- liplə rastlaşdı. Lip-lip də onun kimi meşəyə qaçmış, acınacaqlı həyat sürmüşdü. Ağ Diş onu qəfildən gördü. Əyri sahilin çıxıntısından əks istiqamətə tərəf dönürdü. Onlar, demək olar ki, eyni vaxtda hündür təpənin dalından çıxıb üzbəüz dayandılar. Hər ikisi quruyub qaldı. Bu görüşdən hər ikisi qorxuya düşdü. Hər iki it gözlərini bir-birinə zillədi. Ağ Dişin əhvalı yaxşı idi. O, həftə ərzində yaxşı ov etmiş, çoxlu ət yemişdi. Tox idi. Lip-lipi görən kimi tükləri dimdik qalxdı. Qeyri- ixtiyari olaraq tüklərini qabardan Ağ Diş əvvəllər Lip-liplə dalaşanda belə vəziyyət alardı. Öz düşmənini görən Ağ Diş mırıldandı. Fürsəti əldən vermədi. Hər şey sürətlə baş verdi. Lip-lip dala çəkildi. Ağ Diş çiyin-çiyinə sürünüb birdən onun ayaqlarından vurdu. Sonra belinə tullanıb Lip- downloaded from KitabYurdu.org 172 lipin daman çıxmış boynunu cənginə keçirtdi. Lip-lipi ölümqabağı titrəmə tutdu. Ağ Diş gözünü ondan çəkmirdi. Bir müddət onun başına fırlandı, sonra yenidən yola düşüb sahilin əyri döngəsində gözdən itdi. Ağ Diş tezliklə meşə kənarına gəldi. Sonra ensiz cığırlarla Makkenzi çayına endi. O, əvvəllər də buraya gələrdi. O vaxt bu sahildə heç nə yox idi. İndi isə burada düşərgə görünürdü. Ağ Diş dayandı. Ağacların arxasına çəkilib oğrun-oğrun pusmağa başladı. Düşərgədən gələn səslər və qorxular ona tanış idi. Lakin düşərgənin səs və qorxusunda nəsə bir təzəlik duyulurdu. Hürüşmə və ağlaşma səsi gəlirdi. Bu səslər sanki bolluqdan, naz-nemətdən xəbər verirdi. Bu vaxt Ağ Diş əsəbi qadın səsi eşitdi. Ona elə gəldi ki, bu cür əsəbiləşmək yalnız tox qarına mümkün olar. Havadan balıq iyi gəlirdi. Deməli, düşərgədə yemək vardı. Həyat qaynayırdı. Aclıq qurtarmışdı. O, meşədən çıxıb sürətlə düz daxmaya - məişət qayğıları ilə coşub-daşan daxmaya tərəf götürüldü. Evin kişisi yox idi. Amma Klu-kuç Ağ Dişi görən kimi sevincdən qışqırdı. Ona bütöv bir təzə balıq verdi. Balığı ləzzətlə yeyəndən sonra Ağ Diş uzanıb Qrey Biverin yolunu gözlədi. downloaded from KitabYurdu.org 173 Yüklə Dostları ilə paylaş:
|